Vụ buôn lậu 45 tấn gạo sang Nhật: Lời cảnh tỉnh cho uy tín nông sản Việt
Nhìn vào vụ buôn lậu 45 tấn gạo từ Việt Nam sang Nhật Bản để thấy đây là bài học nghiêm khắc không chỉ cho ngành lúa gạo mà còn cho nông sản xuất khẩu. Một khi còn tiếp diễn những 'con sâu' làm ăn gian dối sẽ càng 'làm rầu' hình ảnh và độ tin cậy của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.
Nhân vụ việc hai người bị bắt vì nghi ngờ buôn lậu 45 tấn gạo từ Việt Nam sang Nhật Bản, trong tháng 10/2025, Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản đã cảnh báo các doanh nghiệp (DN) Việt Nam cần tuân thủ quy định xuất nhập khẩu.
Bài học nghiêm khắc từ vụ buôn lậu 45 tấn gạo
Xét về vụ buôn lậu gạo này, hồi thượng tuần tháng 10/2025, cảnh sát tỉnh Osaka (Nhật Bản) cho biết đã bắt giữ Trần Thị Thu Huyền (36 tuổi, quốc tịch Việt Nam) – giám đốc một công ty kinh doanh thực phẩm tại thành phố Higashi-Osaka, và chồng bà là Takeshige Tomoyuki (47 tuổi), với cáo buộc vi phạm Luật Hải quan Nhật Bản và Luật bảo vệ Thực vật do nhập khẩu trái phép khoảng 45 tấn gạo từ Việt Nam.

Các DN xuất khẩu gạo cần tuân thủ nghiêm túc quy trình kiểm dịch và khai báo hải quan khi xuất khẩu.
Phía Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản dẫn thông tin điều tra ban đầu cho rằng hai nghi phạm này đã khai báo gian dối hàng hóa là “đậu xanh” khi nhập khẩu từ Việt Nam vào Nhật Bản nhằm trốn tránh kiểm tra kiểm dịch thực vật và giảm thuế nhập khẩu, do mức thuế đối với đậu xanh thấp hơn nhiều so với gạo.
Hải quan Osaka đã phát hiện sự việc trong quá trình kiểm tra container, phát hiện ở phía trước container có khoảng 300 thùng đậu xanh thật, nhưng phía sau lại giấu khoảng gần 2.300 thùng chứa gạo, tổng cộng khoảng 45 tấn. Sơ bộ giá trị trốn thuế ước tính là hơn 15 triệu yên (tức khoảng hơn 2,7 tỷ đồng). Có nhiều côn trùng nhỏ đã được tìm thấy giữa các hạt gạo.
Theo phía thương vụ, từ đầu năm 2025, hai nghi phạm đã thực hiện hơn 20 lần nhập khẩu tương tự, khai là đậu xanh trong tờ khai hải quan. Nhiều khả năng, họ đã nhập gạo từ Việt Nam qua kênh không chính thức, rồi bán lại tại thị trường Nhật Bản dưới danh nghĩa “gạo nội địa”, trong bối cảnh giá gạo tại Nhật đang tăng cao.
Trong khi đó, theo quy định của Nhật Bản, việc nhập khẩu gạo từ nước ngoài phải kèm theo chứng nhận kiểm dịch thực vật do nước xuất khẩu cấp, và phải được cơ quan kiểm dịch của Nhật kiểm tra nghiêm ngặt.
Tuy nhiên, hai nghi phạm không thực hiện các thủ tục bắt buộc này, dẫn đến việc bị cáo buộc vi phạm pháp luật. Hiện tại, Cảnh sát tỉnh Osaka đang phối hợp với Hải quan và cơ quan kiểm dịch thực vật để làm rõ nguồn gốc lô hàng và đường dây liên quan tại Việt Nam.
Có thể nói vụ việc gian dối nêu trên đã ảnh hưởng không nhỏ đến hình ảnh xuất khẩu (XK) gạo của Việt Nam. Nhất là trong bối cảnh ngành hàng lúa gạo vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức về mặt XK khi trong 9 tháng đầu của năm 2025 đã giảm đến 20% về mặt kim ngạch so với cùng kỳ năm trước.
Và đó cũng là một bài học nghiêm khắc cho các doanh nghiệp (DN) trong ngành hàng lúa gạo khi mà những bất cập, vi phạm ở một số DN xuất khẩu gạo rất cần được khắc phục.
Như hồi tháng 9/2025, trong kết luận về tình hình kinh doanh lúa gạo của các thương nhân ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, Bộ Công Thương đã chỉ rõ một trong những vi phạm nổi cộm là việc các thương nhân không thực hiện đúng nghĩa vụ dự trữ lưu thông gạo tối thiểu bằng 5% lượng gạo đã XK trong 6 tháng trước liền kề, theo quy định tại Nghị định 107 về kinh doanh XK gạo.
Ngoài ra, không ít thương nhân sử dụng kho thuê ngoài không đạt chuẩn, xuống cấp, chưa đủ điều kiện phòng cháy chữa cháy, thậm chí không có chứng nhận an toàn vệ sinh. Một số DN ký hợp đồng XK gạo nhưng không kèm đầy đủ chứng từ bắt buộc như vận đơn, giấy chứng nhận kiểm dịch, chứng nhận chất lượng.
Cũng nên nhắc thêm về một số “con sâu” làm ăn gian dối khác ở ngành hàng lúa gạo, như trong báo cáo cách đây không lâu về khó khăn vướng mắc liên quan luật Thuế giá trị gia tăng mới số 48/2024/QH15, phía Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) nêu rõ một số DN cung ứng, thương mại (hàng xáo) có thể lợi dụng kẽ hở chính sách, chiếm dụng tiền thuế Giá trị gia tăng, gây thất thoát ngân sách Nhà nước.
“Điều này khiến quá trình hoàn thuế của các DN xuất khẩu bị ách tắc và có khả năng không được hoàn thuế, dẫn tới gây rủi ro cao cho DN xuất khẩu và ảnh hưởng trực tiếp đến dòng vốn lưu động cũng như hoạt động sản xuất kinh doanh”, phía VFA nêu rõ.
Không để nông sản Việt bị mất độ tin cậy
Ngoài vấn đề ở ngành hàng lúa gạo, trở lại vụ buôn lậu 45 tấn gạo từ Việt Nam sang Nhật Bản, phía Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản nhấn mạnh vụ việc trên là lời cảnh báo nghiêm khắc cho các DN Việt Nam đang hoạt động trong lĩnh vực XK nông sản sang Nhật Bản.
Bởi lẽ, Nhật Bản là thị trường có quy định rất chặt chẽ về kiểm dịch thực vật, an toàn thực phẩm và xuất xứ hàng hóa. Mọi hành vi khai báo sai, gian dối, hoặc né tránh quy trình kiểm định đều bị coi là vi phạm hình sự, có thể dẫn đến tịch thu hàng hóa, truy tố hình sự, và cấm nhập khẩu lâu dài.
Vì vậy, điều mà các DN Việt Nam cần làm trong lúc này là tuân thủ nghiêm túc quy trình kiểm dịch và khai báo hải quan khi XK sang Nhật Bản. Đặc biệt là không tiếp tay hoặc thông đồng với đối tác Nhật Bản để trốn thuế, khai sai loại hàng hóa. Cùng với đó, cần đảm bảo tính minh bạch của chứng từ xuất xứ (CO, Phytosanitary Certificate, Invoice) và hợp tác đầy đủ với cơ quan chức năng hai nước.
“Vụ việc này không chỉ ảnh hưởng đến uy tín của DN liên quan, mà còn có thể ảnh hưởng đến hình ảnh và độ tin cậy của hàng nông sản Việt Nam tại thị trường Nhật Bản”, phía thương vụ lưu ý.
Đáng ngại hơn, từ vụ việc nêu trên, theo Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản, dự báo từ nay tất cả các lô hàng nhập khẩu nông sản từ Việt Nam sẽ đều bị các cơ quan Nhật Bản kiểm tra chặt chẽ hơn, khi áp dụng tỷ lệ kiểm tra là 100% toàn bộ các lô hàng, điều này sẽ gây ra khó khăn và làm kéo dài thời gian trong quy trình kiểm tra thông quan nhập khẩu các lô hàng nông sản từ Việt Nam thời gian tới.
Và lời cảnh báo này cũng là bài học chung cho các DN xuất khẩu nông sản để không còn những “con sâu làm rầu nồi canh”. Chẳng hạn như tình trạng có những DN không thực hiện truy xuất nguồn gốc theo quy định, không kiểm soát chất lượng chặt chẽ ở tất cả các khâu, từ sản xuất đến sơ chế, đóng gói, bảo quản và vận chuyển.
Đó là lý do mà trong 9 tháng đầu của năm 2025, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã nhận được một số cảnh báo đối với các lô hàng nông sản thực phẩm của Việt Nam XK sang một số khu vực, quốc gia, lãnh thổ như EU, Trung Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Australia. Tất cả các lô hàng này đều bị trả về do không đáp ứng yêu cầu về vệ sinh an toàn thực phẩm.
Cho nên, điều cần làm trong thời gian tới là xử lý nghiêm các “con sâu” bằng hình thức tạm dừng hoặc thu hồi mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói XK tùy thuộc vào mức độ và tần suất vi phạm. Qua đó nhằm nâng cao ý thức tuân thủ của DN xuất khẩu để không ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh và độ tin cậy của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.