Virus cúm mới âm thầm lan rộng ở Trung Quốc: Cảnh báo nguy cơ đại dịch

Nỗi lo về một đại dịch toàn cầu mới đang dần lớn lên tại Trung Quốc khi một biến thể virus cúm mới, có nguồn gốc từ gia súc, cho thấy những dấu hiệu thích nghi nguy hiểm với cơ thể người, với tỉ lệ phơi nhiễm đáng kinh ngạc tại một số khu vực.

Giới khoa học cảnh báo sự xuất hiện của một biến thể virus bất thường tại Trung Quốc, gây lo ngại về một đại dịch sức khỏe toàn cầu sau Covid-19.

Nghiên cứu vừa công bố của các nhà khoa học Trung Quốc chỉ ra rằng, virus Cúm D (Influenza D - IDV), vốn được xem là chỉ lây nhiễm ở vật nuôi, có thể đã vượt qua rào cản loài và bắt đầu lưu hành âm thầm trong cộng đồng.

Virus từ gia súc có thể đã tiếp cận con người

Tâm điểm của lo ngại này là chủng virus D/HY11, lần đầu phát hiện ở đàn bò tại Đông Bắc Trung Quốc vào năm 2023. Kết quả thí nghiệm tại Viện Thú y Trường Xuân cho thấy chủng này có khả năng nhân lên trong tế bào đường hô hấp của người - một dấu hiệu cho thấy virus không còn giới hạn trong vật chủ tự nhiên là gia súc. Đáng chú ý, thử nghiệm cũng phát hiện khả năng virus tồn tại và phát tán trong mô của nhiều loài động vật khác.

Biểu đồ thể hiện khả năng lây nhiễm của virus với lợn, bò, người và chó theo đường mũi, khí quản và phổi (phế nang). Ảnh: Emerging Microbes & Infections

Khả năng lây truyền qua không khí - yếu tố then chốt để một mầm bệnh bùng phát thành đại dịch - đã được kiểm chứng, khi virus lây từ chồn sương bị nhiễm sang chồn khỏe mạnh mà không cần tiếp xúc trực tiếp. Chồn sương vốn được xem là mô hình sinh học tiêu chuẩn để đánh giá nguy cơ lây nhiễm ở người.

Hơn 70% cư dân một vùng đã phơi nhiễm

Phân tích trên các mẫu máu lưu trữ tại Đông Bắc Trung Quốc cho thấy 74% người dân có kháng thể với virus IDV, tức là đã từng phơi nhiễm. Con số này tăng đột biến lên đến 97% ở những người từng có triệu chứng hô hấp. Mặc dù hiện chưa có bằng chứng rõ ràng về lây truyền từ người sang người, các chuyên gia không loại trừ khả năng virus đã âm thầm lan truyền qua các ca nhiễm nhẹ hoặc không triệu chứng.

Gần ba phần tư số người được xét nghiệm ở Đông Bắc Trung Quốc có kháng thể đối với virus D/HY11, có nghĩa là đã từng mắc bệnh. Ảnh: Getty Images

“IDV nhiều khả năng đã bùng phát và trở thành vấn đề dai dẳng cho cả gia súc và con người”, nhóm tác giả nghiên cứu khẳng định. Đặc biệt, các phân tích huyết thanh cho thấy virus có thể đã âm thầm lưu hành tại khu vực này từ ít nhất năm 2020 - tức là trong thời điểm thế giới đang vật lộn với đại dịch Covid-19.

Thách thức với kháng thuốc và hệ thống y tế

Thông qua các thí nghiệm dược lý, virus tỏ ra nhạy với một số thuốc kháng virus thế hệ mới như baloxavir, nhưng kháng với các phương pháp điều trị cúm phổ biến như Tamiflu. Đây là dấu hiệu cảnh báo nguy cơ khó kiểm soát nếu virus này thực sự lây lan rộng. Đồng thời, hệ polymerase - bộ máy sao chép RNA của virus D/HY11 - thể hiện hoạt động mạnh bất thường, một đặc điểm thường gắn với khả năng lây truyền tăng cao giữa các loài có vú.

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh: “Hiện không có hệ thống giám sát hay xét nghiệm thường quy nào trên thế giới dành cho IDV, điều này làm dấy lên lo ngại về khả năng lây lan âm thầm của loại virus panzootic (tức dịch bệnh trên nhiều loài) và sự xuất hiện của các biến thể mới”.

Thế giới không được phép lơ là

Bài nghiên cứu được công bố trên tạp chí Emerging Microbes & Infections là lời cảnh tỉnh rằng mầm bệnh đại dịch tiếp theo có thể không đến từ một loại virus hoàn toàn mới, mà từ một dòng virus động vật đã tồn tại lâu năm nhưng đang âm thầm thích nghi.

Trong khi thế giới dần trở lại nhịp sống bình thường sau đại dịch Covid-19, nghiên cứu về IDV cũng cho thấy những biến thể nguy hiểm sẽ không chờ đợi. Thế giới không thể duy trì tâm thế “hậu đại dịch”, khi những nguy cơ mới vẫn đang âm thầm hình thành.

Chuẩn bị trước, nhận diện sớm và hành động kịp thời chính là “lá chắn” hữu hiệu nhất để thế giới tránh lặp lại kịch bản bị động như đại dịch Covid-19.

“Câu hỏi không phải là liệu đại dịch tiếp theo có xảy ra hay không, mà là khi nào và từ đâu”, một chuyên gia y tế công cộng nhận định.

Thực tế, sau thiệt hại nặng nề của đại dịch Covid-19, mạng lưới y tế công cộng toàn cầu cũng đã chuyển sang tư thế cảnh giác thường trực. Các phương pháp giám sát hiện đại như giải trình tự gene virus động vật hoang dã, xét nghiệm huyết thanh học diện rộng và lưu trữ dữ liệu bệnh truyền nhiễm đã được định hướng không chỉ để ứng phó, mà còn để đi trước một bước.

Trong bối cảnh này, việc tăng cường hệ thống cảnh báo sớm, mở rộng xét nghiệm đối với các virus từ động vật và đầu tư vào nghiên cứu vaccine tiền đề cần tiếp tục được đẩy mạnh. Đó không chỉ là những lựa chọn y tế, mà chính là chiến lược an ninh của mọi quốc gia để bảo vệ người dân và xã hội trước những “cú sốc đại dịch” có thể ập đến bất cứ lúc nào.

Hồng Nhung