'Giữ lửa' văn hóa Khmer

Những năm qua, tỉnh đã có nhiều giải pháp để bảo tồn, phát huy, đưa nghề truyền thống không chỉ sống mãi trong cộng đồng mà còn trở thành nét văn hóa đặc sắc thu hút du khách.

Tỉnh Vĩnh Long hiện có 156 ngôi chùa Nam tông Khmer, trong đó hàng chục ngôi đã được xếp hạng di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh. Đây không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng mà còn là trung tâm văn hóa, giáo dục và đoàn kết cộng đồng. Năm 2020, tỉnh đã bố trí 12 tỷ đồng để tu bổ nhiều di tích, trong đó có các ngôi chùa Khmer. Đồng thời, tỉnh cũng báo cáo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Tài chính xin cấp vốn tu bổ các chùa Ba Si, chùa Kom Pong, chùa Âng với tổng số tiền hơn 45 tỷ đồng.

Thanh niên Khmer chăm chú hoàn thiện mặt chằn mỹ nghệ

Một trong những điểm sáng là chùa Ô Chhúc ở xã Tập Ngãi – di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh – được xây dựng mới hoàn toàn nhưng vẫn giữ nguyên nét đặc trưng kiến trúc cổ truyền của người Khmer.

Hòa thượng Thạch Út, trụ trì chùa, chia sẻ: “Xưa kia ngôi chùa thuộc vùng cách mạng và là nơi nghèo nhất của huyện này nhưng mà bà con cứ quyết tâm bám làng nuôi chứa cách mạng. Nay nhờ được Đảng, Nhà nước quan tâm đời sống đã cải thiện rất nhiều, nhà cửa cũng đã xây dựng cơ bản hết rồi. Gần đây, chùa được tỉnh hỗ trợ xây dựng lại, vì quá xuống cấp, bà con rất phấn khởi lắm”.

Chánh điện chùa Ô Chhúc xã Tập Ngãi do tỉnh hỗ trợ xây dựng

Giai đoạn 2021–2025, tỉnh tiếp tục khảo sát các di tích xuống cấp, lập kế hoạch tu bổ 22 di tích, trong đó có 8 di tích cấp quốc gia và 9 di tích cấp tỉnh, với tổng kinh phí dự kiến gần 77 tỷ đồng.

Song song với việc trùng tu, tỉnh còn quan tâm đào tạo nguồn nhân lực để “giữ lửa” văn hóa Khmer. Trường Ngôn ngữ – Văn hóa – Nghệ thuật Khmer Nam bộ thuộc Đại học Trà Vinh đã mở nhiều ngành học đặc thù, đặc biệt là biểu diễn nhạc cụ truyền thống. Sinh viên theo học được miễn 100% học phí, được tạo điều kiện sinh hoạt và biểu diễn thực tế.

Đội Sa - Dăm, loại hình múa trống không thể thiếu trong lễ hội của đồng bào Khmer

Chị Kiên Thị Sô Nal, cựu sinh viên của trường Ngôn ngữ – Văn hóa – Nghệ thuật Khmer Nam bộ, sau khi ra trường đã trở thành hạt giống nòng cốt phong trào văn nghệ tại địa phương chia sẻ: “Em vô cùng yêu thích nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình. Đó là bản sắc, là giá trị văn hóa mà ông cha đã tạo ra và lưu truyền lại. Em quyết tâm khắc phục mọi khó khăn, để góp phần bảo tồn văn hóa, nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình”.

Không chỉ ở lĩnh vực nghệ thuật, nhiều nghề thủ công truyền thống của đồng bào Khmer như chế tác mão, mặt nạ, nhạc cụ cũng đang được khôi phục. Thực hiện Dự án số 6 thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Long đã tổ chức các lớp truyền dạy chế tác mão, mặt nạ và đàn cò cho con em Khmer.

Những mặt nạ này đã được mở lớp truyền đạt cách chế tác cho lớp trẻ

Nghệ nhân Lâm Phen, người nhiều năm gắn bó với nghề, chia sẻ: “Mỗi loại mão mặt nạ đều có nét đặc trưng riêng không thể lẫn lộn được. Như mặt nạ chằng Krong-Reap, chằng Kumaka khi chế tác ngoài mắn vững khuôn mẫu thì phải làm sao thể hiện được tính cách gian ác, gian xảo, uy nghi hay nhân hậu của từng nhân vật. Có như thế khi biểu diễn mới thu hút người xem”.

Nhờ đó, nhiều nghề truyền thống tưởng chừng mai một nay đã được khôi phục. Tỉnh hiện có hơn 100 đội nhạc, hàng chục đội múa chằn, khỉ, các đội trống Chhay dam, dàn ngũ âm… tạo không gian sinh hoạt văn hóa phong phú cho bà con và giới thiệu nét đẹp Khmer đến du khách. Đặc biệt, ngành văn hóa địa phương còn phối hợp với các nghệ nhân, trường học để truyền nghề cho lớp trẻ, vừa gìn giữ bản sắc, vừa tạo việc làm.

Tiết thực hành biểu diễn nhạc Ngũ âm của Trường Ngôn ngữ – Văn hóa – Nghệ thuật Khmer Nam bộ - Đại học Trà Vinh

Ông Dương Hoàng Sum, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Vĩnh Long, cho biết, trong thời gian tới, Sở sẽ tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2026–2030. Đồng thời, công tác sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày hiện vật, tư liệu của đồng bào dân tộc thiểu số cũng sẽ được đẩy mạnh.

“Hàng năm Sở phối hợp với các trường để đào tạo, truyền dạy nghề cho các giới trẻ các điệu múa, quy trình chế tác sản phẩm thủ công mang tính bảo tồn và phát huy các giá trị được công nhận phi vật thể. Đầu tiên là để nâng cao nhận thức của lớp trẻ về giá trị văn hóa dân tộc của mình; thứ hai là góp phần giải quyết việc làm; thứ ba là để giới thiệu loại hình văn hóa dân tộc đến với bạn bè trong và ngoài nước”, ông Dương Hoàng Sum cho biết.

Vĩnh Long điệu múa cổ truyền Khmer vào phục vụ du khách

Bảo tồn nghề thủ công truyền thống đồng bào Khmer không chỉ là giữ lại những giá trị văn hóa mà còn là cách để kết nối thế hệ trẻ với di sản cha ông, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Với sự quan tâm của Nhà nước và sự chung tay của cộng đồng, tin rằng những nghề thủ công truyền thống của đồng bào Khmer ở Vĩnh Long sẽ tiếp tục được gìn giữ, tỏa sáng và vươn xa hơn nữa.

Thạch Trà Vinh/VOV-ĐBSCL