Việt Nam sẽ bứt phá trong kỷ nguyên kinh tế tri thức nếu sở hữu trí tuệ được bảo vệ

Phát biểu tại diễn đàn, luật sư Trương Anh Tú (Chủ tịch TAT Law Firm) cho biết, Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới, nơi tài sản không còn chỉ là đất đai, nhà máy, thiết bị mà là “tài sản trí tuệ” và “tài sản vô hình”. Trong khi giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỷ USD, thì tại Việt Nam nhiều doanh nghiệp vẫn lúng túng trong việc định giá, hạch toán và khai thác.

Luật sư Tú phân tích, nguyên nhân nằm ở thể chế pháp lý chưa theo kịp, khiến tài sản vô hình chưa được thừa nhận đầy đủ là tài sản tài chính hóa được, có thể định giá, thế chấp hay góp vốn.

Một tài sản trí tuệ ở ngước ngoài không cần đến nhà xưởng và nhiều nhân công, nhưng vẫn được định trị giá hàng chục triệu USD, sẵn sàng được rót vốn đầu tư. Nhưng một mô hình như vậy ở Việt Nam hiện chưa được đánh giá cao, không thể mang ra ngân hàng các tổ chức tín dụng để thế chấp.

Các chuyên gia, doanh nghiệp, luật sư và đại diện cơ quan quản lý tham dự "Diễn đàn thể chế hóa đổi mới sáng tạo - Bảo vệ tài sản vô hình".

Cũng theo luật sư Tú, qua thực tiễn các vụ việc xảy ra thời gian qua thì còn một thực trạng tồn tại. Đó là “Sáng tạo, sở hữu trí tuệ không được bảo vệ cũng chỉ là một ý tưởng chờ bị đánh cắp”. Hiện nay, ở Việt Nam tình trạng xâm phạm về nhãn hiệu rất phổ biến; xây dựng thương hiệu cần nhiều thập kỷ, nhưng dễ dàng bị đạo nhái trong thời gian ngắn nếu không có thể chế bảo vệ.

Dưới góc độ doanh nghiệp, ông Phạm Trường Giang (Tổng Giám đốc Công ty cổ phần EUROHOUSE Việt Nam đánh giá, các hành vi xâm phạm kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, sáng chế vẫn diễn ra khá phổ biến, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp như nhôm, cơ khí, vật liệu xây dựng.

Đặc biệt, tranh chấp về sở hữu trí tuệ liên quan đến doanh nghiệp nước ngoài, khi muốn liên hệ để giải quyết thường “bặt vô âm tín”. Doanh nghiệp trong nước bị doanh nghiệp nước ngoài “phớt lờ” dù có cả cơ quan chức năng trợ giúp.

Trong khi đó, tranh chấp trong nước cũng bộc lộ những lỗ hổng trong chế tài xử phạt và cơ chế bảo vệ doanh nghiệp. Trong đó, nổi bật là bất cập trong cơ chế xử lý khi phải “bắt quả tang hàng hóa vi phạm đang lưu thông trên thị trường" mới đủ căn cứ xử lý. Điều này dẫn đến tình trạng doanh nghiệp vi phạm vẫn lách luật bằng cách thay đổi địa điểm sản xuất, phân phối nhỏ lẻ để tránh bị bắt quả tang.

Ông Giang kiến nghị, các cơ quan chức năng sớm xây dựng căn cứ pháp lý để có cơ sở xử lý, không nên phụ thuộc hoàn toàn vào việc “bắt quả tang”. Bên cạnh đó, cần tăng mức chế tài xử phạt theo hướng ngoài tăng mạnh mức xử phạt hành chính, bổ sung hình phạt bổ sung như cấm kinh doanh trong một thời hạn nhất định.

Ngoài ra, cần thiết lập cơ chế “biện pháp khẩn cấp tạm thời”. Cho phép cơ quan chức năng tạm đình chỉ sản xuất, tạm thu giữ sản phẩm ngay khi có kết luận giám định, để ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm tiếp diễn.

Luật sư Mai Thị Thảo (Phó Giám đốc TAT Law Firm) trình bày, có ba nguyên nhân xảy ra tình trạng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Đó là, doanh nghiệp sáng tạo nhanh hơn luật; lợi nhuận từ vi phạm cao hơn nhiều so với mức xử phạt; 95% doanh nghiệp Việt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, yếu thế nhất trong các tranh chấp sở hữu trí tuệ.

Bà Thảo dẫn chứng, Công ty Nhựa Bình Binh bị nhiều doanh nghiệp “đạo nhái” bằng cách chỉ dùng cụm từ “Bình Minh”. Khi bị bắt quả tang tại cửa hàng thì chủ cửa hàng lại biện minh “đây chỉ là hàng mẫu, không phải hang bán”. Điều này đẩy doanh nghiệp vào “cuộc chiến pháp lý kéo dài”.

Từ thực tiễn, bà Thảo kiến nghị, trước hết cần tăng mức bồi thường mang tính trừng phạt không để tình trạng “trả lại hiện trạng” sau khi hưởng lợi, bởi mức xử phạt chỉ vài trục triệu so với việc họ hưởng lợi hàng chục tỷ đồng là quá thấp.

Tiếp theo là mở rộng tổ chức giám định độc lập, thành lập Quỹ hỗ trợ pháp lý sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đặc biệt, cần coi truyền thông và người tiêu dùng là tuyến đầu bảo vệ thương hiệu, khi họ nhận biết được hàng giả thì hàng giả “không còn đất sống”. Luật sư Thảo khiến nghị, cần thành lập hệ thống tòa chuyên trách về sở hưu trí tuệ để xét xử nhanh chóng, đảm bảo quyền lợi cho doanh nghiệp.

Kết thúc phiên làm việc, các đại biểu, doanh nghiệp và chuyên gia thống nhất, quyền sáng tạo chính là chủ quyền mềm của quốc gia. Nếu không có thể chế đủ mạnh, thương hiệu Việt còn bị đánh cắp. Nhưng nếu bảo vệ được sáng tạo, sở hữu trí tuệ, Việt Nam sẽ bứt phá trong kỷ nguyên kinh tế tri thức.

Nguyễn Hưng