Việt Nam ở đâu trên bản đồ Olympic quốc tế?

Các đội tuyển olympic quốc tế của Việt Nam đạt kết quả ấn tượng trong hàng chục năm tham gia thi đấu. Ảnh: Freepik.

Trong 80 năm đồng hành cùng đất nước, ngành giáo dục của Việt Nam không chỉ khẳng định vai trò then chốt trong công cuộc phát triển đất nước mà còn đạt được những thành tựu ấn tượng trên các đấu trường quốc tế, qua đó ghi dấu ấn trong mắt bạn bè thế giới, đặc biệt là tại các kỳ olympic quốc tế suốt nhiều năm qua.

Loạt thành tích ấn tượng

Các kỳ thi olympic quốc tế đã có lịch sử hơn 60 năm nhưng Việt Nam gia nhập đường đua olympic khá muộn. Kỳ thi sớm nhất mà Việt Nam tham gia là Olympic Toán Quốc tế, vào năm 1974, tiếp đó là Olympic Vật lý Quốc tế vào năm 1981, Olympic Tin học Quốc tế vào năm 1989.

Kỳ thi muộn nhất mà Việt Nam tham dự là Olympic Hóa học Quốc tế và Olympic Sinh học Quốc tế, lần đầu tiên đều vào năm 1996.

49 năm "chinh chiến" (trừ năm 1977 và 1981 không tham gia), đội tuyển Olympic Toán Quốc tế của Việt Nam vẫn luôn duy trì thành tích ấn tượng và có nhiều huy chương vàng hơn so với các môn khác. Tính đến năm 2025, Việt Nam đã đoạt 71 huy chương vàng, 120 huy chương bạc, 86 huy chương đồng.

Xét theo thứ hạng toàn đội, lần Việt Nam xếp hạng cao nhất là hạng 3, vào các năm 1999, 2007 và 2017; lần xếp hạng thấp nhất là 2024, chỉ đứng ở vị trí 33.

Ngoài thành tích toàn đội khá ấn tượng, đội tuyển Olympic Toán học của Việt Nam còn ghi nhận nhiều thí sinh đạt điểm tuyệt đối. Các thí sinh đạt điểm tuyệt đối qua các năm bao gồm: Lê Bá Khánh Trình (1979), Lê Tự Quốc Thắng (1982), Đàm Thanh Sơn (1984), Ngô Bảo Châu (1988), Đinh Tiến Cường (1989), Ngô Đắc Tuấn (1995), Đỗ Quốc Anh (1980), Lê Hùng Việt Bảo (2003), Nguyễn Trọng Cảnh (2003), Ngô Quý Đăng (2023).

Các môn thi khác cũng đạt được thành tích khá nổi bật. Ví dụ, với kỳ thi Olympic Vật lý Quốc tế, đội tuyển Việt Nam giành được 45 huy chương vàng, 58 huy chương bạc, 49 huy chương đồng.

2017 là năm làm nên lịch sử của đội Olympic Vật lý Việt Nam khi có đến 4 thí sinh đoạt huy chương vàng, một em đoạt huy chương bạc, qua đó xếp thứ 5 thế giới, chỉ sau Trung Quốc, Hàn Quốc, Nga và Singapore.

Đối với Kỳ thi Olympic Hóa học Quốc tế, đội tuyển Việt Nam giành được 45 huy chương vàng, 44 huy chương bạc, 24 huy chương đồng. Một số năm gây ấn tượng khi tất cả thí sinh đều giành huy chương vàng, bao gồm năm 2025, 2022, 2020.

Các thí sinh từng đạt thứ hạng cao tại kỳ thi này là Phạm Mai Phương (hạng 3 vào năm 2014), Trần Bá Tân (hạng 4 vào năm 2019), Lý Hải Đăng (hạng 5 vào năm 2020), Nguyễn Mai Luân (hạng 5 vào năm 2005).

Với Olympic Tin học Quốc tế, Việt Nam lần đầu tiên dự thi vào năm 1989, đến nay có tổng số thí sinh là 125. Trong hơn 30 năm qua, đội tuyển Việt Nam giành được 22 huy chương vàng, 53 huy chương bạc và 55 huy chương đồng. Năm có số thí sinh đoạt nhiều huy chương vàng nhất là 1999 với 3/5 em.

Đặc biệt, vào năm 1992, nước ta có một thí sinh đoạt hạng 1 trong số 171 thí sinh tham gia là Nguyễn Tuấn Việt, đạt điểm tuyện đối và là thí sinh duy nhất của Việt Nam làm được điều này, tính đến thời điểm hiện tại.

Ngô Quý Đăng là một trong những thí sinh Việt Nam đạt điểm tuyệt đối tại kỳ thi Olympic Toán Quốc tế. Ảnh: Moet.

Đầu tư bồi dưỡng đội tuyển

Để thành lập đội tuyển tham dự các kỳ olympic quốc tế hàng năm, Bộ GD&ĐT đã tổ chức kỳ thi chọn đội tuyển quốc gia dự thi olympic quốc tế và khu vực.

Thí sinh cần vượt qua 2 vòng thi, đầu tiên là kỳ thi học sinh giỏi quốc gia với hàng nghìn thí sinh dự thi. Sau đó, các thí sinh có thành tích tốt nhất sẽ bước vào vòng 2 và tiếp tục làm bài thi để chọn đội hình bồi dưỡng.

Sau khi lựa chọn các thí sinh xuất sắc, bộ sẽ tiếp tục phối hợp với đơn vị liên quan để tổ chức công tác ôn luyện, bồi dưỡng chuyên sâu, giúp học sinh có sự chuẩn bị tốt nhất để thi đấu quốc tế.

Dù mỗi đội tuyển chỉ có khoảng 6-8 học sinh, số giáo viên bồi dưỡng có thể lên đến hàng chục người. Ví dụ, với đội tuyển Olympic Toán Quốc tế, số thành viên cố định luôn là 6, nhưng đội ngũ giáo viên bồi dưỡng sẽ dao động 15-20 người.

Bên cạnh việc chọn đội tuyển, việc chọn giáo viên cũng rất quan trọng. Những người được chọn tham gia bồi dưỡng đội olympic quốc tế đều là chuyên gia có kinh nghiệm, trình độ cao trong lĩnh vực đó để thay phiên huấn luyện đội tuyển theo từng chuyên đề.

Trong một phỏng vấn với Tri Thức - Znews vào năm 2024, TS Trần Nam Dũng, Phó hiệu trưởng trường Phổ thông Năng khiếu (Đại học Quốc gia TP.HCM), người có nhiều kinh nghiệm bồi dưỡng đội tuyển Olympic Toán Quốc tế, cho biết ngoài luyện đề, học sinh tham gia thi đấu cũng được chăm sóc kỹ về mặt tinh thần vì đây cũng là yếu tố quan trọng, ảnh hưởng đến khả năng và phong độ thi đấu.

TS Trần Nam Dũng lấy ví dụ một số bạn có khả năng học và giải đề trong thời gian ngắn rất tốt, nhưng khi bước vào kỳ thi lớn và phải làm việc trong 4 giờ, các bạn dễ đuối và tinh thần đi xuống, thậm chí mất khả năng suy nghĩ, tư duy. Đó là lý do công tác chăm sóc sức khỏe tinh thần cho đội tuyển cũng rất được chú trọng.

Còn về năng lực của thí sinh, đánh giá riêng về đội tuyển olympic Toán, TS Trần Nam Dũng cho rằng điểm mạnh của học sinh Việt Nam là khả năng xử lý tốt các bài toán kỹ thuật, có tính lớp lang và bài bản - dạng bài mà nhiều thí sinh quốc tế thường e ngại.

Tuy nhiên, hạn chế lớn lại nằm ở những bài toán mang tính sáng tạo, đòi hỏi tư duy linh hoạt và đột phá. Bên cạnh đó, vấn đề còn nằm ở kiến thức nền tảng của học sinh thiếu đồng đều, phần nhiều thiên về lý thuyết do sự khác biệt trong cách dạy và học ở từng nơi.

Thực tế hiện nay, phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi ở nước ta đang bị chi phối nhiều bởi các kỳ thi cấp địa phương. TS Dũng cho rằng đề thi quốc tế thường chỉ khai thác những kiến thức đơn giản, không nặng nề nhưng lại đề cao sự sáng tạo và khả năng tư duy. Trong khi đó, đề thi tuyển chọn trong nước vẫn đòi hỏi lượng kiến thức nặng, khiến học sinh dễ mất sức và khó phát huy được năng lực tư duy.

Ngoài công tác bồi dưỡng kiến thức, hỗ trợ tâm lý, cơ chế khen thưởng cũng là một yếu tố thúc đẩy nỗ lực của đội tuyển olympic các môn thi trong những năm qua.

Cụ thể, theo quy định của Chính phủ, học sinh đoạt huy chương vàng olympic quốc tế được thưởng 55 triệu đồng, huy chương bạc 35 triệu đồng và huy chương đồng 25 triệu đồng. Ở cấp quốc gia, mức thưởng tối đa là 4 triệu đồng.

Bên cạnh khoản thưởng chung, nhiều địa phương còn ban hành chính sách riêng để thưởng cho thí sinh đoạt huy chương. Quảng Ninh hiện dẫn đầu với mức thưởng 700 triệu đồng cho học sinh giành huy chương vàng olympic quốc tế.

Tiếp theo là Hải Phòng và Bắc Ninh với 500 triệu đồng, Vĩnh Phúc 400 triệu đồng. Năm 2024, Hà Nội quyết định nâng mức thưởng lên 300 triệu đồng, ngang với Hải Dương (cũ) và Thừa Thiên Huế, nằm trong nhóm 5 địa phương chi thưởng cao nhất cả nước cho học sinh giỏi.

Thái An