Việt Nam cần chủ động xác định và quảng bá sức mạnh mềm

Để hiểu rõ hơn về bản chất và tầm quan trọng của sức mạnh mềm (soft power), cũng như gợi mở hướng đi cho Việt Nam trong hành trình khẳng định vị thế bằng văn hóa, con người và giá trị quốc gia trên trường quốc tế, phóng viên Người Đô Thị đã có cuộc trao đổi với bà Tôn Nữ Thị Ninh, Chủ tịch Quỹ Hòa bình và Phát triển TP.HCM (HPDF) - đơn vị khởi xướng và chủ trì tổ chức Diễn đàn Thời khắc Việt, về chủ đề thú vị này.

Bà Tôn Nữ Thị Ninh – Chủ tịch Quỹ Hòa bình và Phát triển TP.HCM, cựu Đại sứ Việt Nam tại Liên minh châu Âu, cựu Phó chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội, trao đổi với Người Đô Thị. Ảnh: Trung Dũng

Bà có thể cho biết vì sao Ban Tổ chức lại chọn chủ đề là “Sức mạnh mềm Việt Nam”? Và nếu nhìn lại nội dung của Diễn đàn lần thứ nhất so với chủ đề năm nay, dường như có sự tiếp nối?

Sức mạnh mềm hiện đang là chủ đề “nóng”, được quan tâm trong giới học thuật và chính trị quốc tế vì nó quyết định một cách tinh tế nhưng hiệu quả vị thế và ảnh hưởng của một quốc gia trên toàn cầu. Diễn đàn năm nay chọn chủ đề “Sức mạnh mềm Việt Nam: Lợi thế – Thách thức – Triển vọng”, chúng tôi cho là phù hợp bởi nhiều lý do. Thứ nhất, chủ đề này vừa đi vào một vấn đề có ý nghĩa và tác dụng cho Việt Nam vào giai đoạn vươn lên mạnh mẽ trên hành trình phát triển của đất nước, vừa thích hợp thậm chí mang tính “thời sự” trong bối cảnh toàn cầu chuyển động khó lường.

Chủ đề này có thể thu hút sự quan tâm và tham gia phát biểu của diễn giả đa dạng thuộc những lĩnh vực chuyên môn và hoạt động khác nhau, cũng như lứa tuổi khác nhau trong và ngoài nước như mong muốn của Diễn đàn. Đây cũng là một chủ đề tương đối mới lạ, chưa được thật sự nghiên cứu trao đổi sâu rộng với những kết luận đồng thuận được nhìn nhận rộng rãi.

Ngoài ra, chủ đề này có thể xem xét như một phần của vấn đề Thương hiệu đất nước - thương hiệu Việt Nam mà chúng tôi đã xới lên ở Diễn đàn năm đầu tiên.

Khái niệm “sức mạnh mềm” được Diễn đàn tiếp cận ở nội hàm nào? Và với chủ đề như vừa nêu, bà có thể chia sẻ một số nội dung của Diễn đàn Thời khắc Việt 2025?

Từ góc độ học thuật, chúng tôi chọn đề tài này vì muốn đi sâu vào “câu chuyện Việt Nam”. Trước khi đến với Diễn đàn Thời khắc Việt, sợi chỉ đỏ xuyên suốt của chúng tôi là làm thế nào để kể câu chuyện đó: kể điều gì, kể như thế nào và kể với ai? Diễn đàn mùa đầu tiên đã gợi mở một phần những vấn đề lớn. Diễn đàn năm nay mang tính chuyên đề, quy mô nhỏ hơn vì được chủ ý thiết kế để đi sâu và cụ thể hơn vào một chủ đề. Chúng tôi chọn chủ đề này vì tin rằng nó phản ánh nội lực và câu chuyện thời sự của Việt Nam, có ý nghĩa cả trong nước lẫn quốc tế. Bên cạnh đó, Quỹ HPDF hiện có thêm những thành viên trẻ, có chuyên môn phù hợp, góp phần làm phong phú thêm cách tiếp cận.

Sức mạnh mềm là một khái niệm có nội hàm rộng, tuy nhiên với diễn đàn chuyên đề này chúng tôi muốn đi vào cốt lõi vấn đề của Việt Nam nên nếu có nhắc đến thế giới, thì cũng là để hiểu và định vị Việt Nam nên ở đâu, nên như thế nào? Vì vậy cấu trúc chương trình sẽ bắt đầu bằng việc ôn lại các định nghĩa về sức mạnh mềm từ góc nhìn học thuật phương Tây, xem họ đã lý giải như thế nào. Theo tôi thấy, những cách tiếp cận đó vẫn dừng ở khía cạnh lý thuyết. Chúng tôi không chủ trương đi sâu vào tranh luận học thuật, mà muốn tự nhìn lại Việt Nam trong giai đoạn vươn lên hiện nay, có thể liên tưởng như một người chuẩn bị lên đường, cần xem hành trang mình mang theo là gì và có thể giúp được gì cho hành trình phía trước?

Thời điểm này có ý nghĩa then chốt đối với đất nước, không chỉ thể hiện qua chính sách kinh tế, khoa học – công nghệ, hay ngoại giao, quốc phòng, văn hóa... mà còn đòi hỏi những sáng kiến xã hội được khuyến khích và lan tỏa. Chúng tôi kỳ vọng Nhà nước sẽ nhận thấy đây là một vấn đề quan trọng và đầy hứa hẹn, tạo điều kiện để xã hội chủ động can dự, đồng thời các cơ quan quản lý cũng nên tham khảo, phối hợp tổ chức những hoạt động làm sáng tỏ vấn đề sức mạnh mềm quốc gia. Và Diễn đàn Thời khắc Việt là một sáng kiến xã hội như thế. Chúng tôi mong truyền thông đồng hành để lan tỏa, giúp cộng đồng cùng tham gia.

Diễn đàn Thời khắc Việt lần thứ nhất - năm 2024 đã mở ra một phương thức trao đổi, tư duy mới giữa giới trí thức, chuyên gia, học giả… Ảnh: BTC

Năm nay, Diễn đàn có khoảng 20 diễn giả sẽ góp mặt, thể hiện tinh thần mở và khuyến khích tương tác. Diễn đàn có bốn phiên thảo luận, ngoài các diễn giả chính thức do Quỹ HPDF mời, mỗi phiên sẽ dành suất đăng ký phát biểu cho khách tham dự, khoảng hai người mỗi phiên, nhằm mở rộng góc nhìn đa chiều. Chủ đề “sức mạnh mềm” nghe có vẻ trừu tượng, nhưng chúng tôi mong mọi người quan tâm đều có thể góp tiếng nói, chia sẻ vấn đề họ thấy cần bàn luận.

Bên cạnh đó, sẽ có các buổi trao đổi trong giờ ăn trưa, với sự tham gia của người Việt ở nước ngoài, phần lớn họ là người trẻ, trong phiên thảo luận mang chủ đề “Cách nhìn của người gốc Việt”. Đây cũng là sự tiếp nối tinh thần mùa đầu tiên – kết nối người Việt trong và ngoài nước.

Tại Diễn đàn, chúng tôi sẽ thực hiện một khảo sát nhỏ về vị thế của Việt Nam trên thế giới hiện nay, nhằm tìm hiểu người trong và ngoài nước đánh giá Việt Nam mạnh ở lĩnh vực nào, đâu là thành tựu và lợi thế nổi bật. Một phiên thảo luận riêng sẽ dành cho nội dung này.

Phần cuối chương trình là cuộc trò chuyện với những gương mặt hoạt động trong lĩnh vực truyền thông và văn hóa đại chúng, như ca sĩ Đức Phúc, Lại Lý Huynh, Hòa Minzy…, nhằm bàn về mối quan tâm của họ với thương hiệu quốc gia và cách họ có thể đóng góp quảng bá, nâng tầm hình ảnh Việt Nam.

Ngoài ra, Diễn đàn cũng có phần phân tích các điển hình quốc tế: Pháp đại diện cho châu Âu, Singapore cho châu Á, và Hoa Kỳ với sự tham gia của nhà báo Sam Korsmoe - đồng tác giả cuốn “Việt Nam – Ngôi sao đang lên của châu Á”, cùng Việt kiều Tommy Nguyen, người đang hợp tác với Netflix sản xuất phim tư liệu về Việt Nam. Chúng ta cũng cần tham khảo thế giới là để hiểu rõ hơn vị thế của Việt Nam trong bức tranh đó.

Từ một quốc gia từng đổ nát vì chiến tranh, bị cấm vận, thiếu chỗ dựa sau khi hệ thống xã hội chủ nghĩa sụp đổ, Việt Nam vẫn kiên cường vươn lên, nay được xếp vào nhóm nền kinh tế năng động hàng đầu châu Á. Ảnh: TTXVN

Theo bà, trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển dịch quyền lực hiện nay, đâu là yếu tố cốt lõi quyết định sức mạnh mềm của một quốc gia? Sức mạnh mềm của Việt Nam hiện nay được hình thành chủ yếu từ những nguồn lực nào và yếu tố nào nên ưu tiên phát triển trong 10 năm tới?

Tôi muốn “cài số lùi” về thời điểm vừa kết thúc chiến tranh. Truyền thông với quốc tế, cố Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Lê Mai từng nổi tiếng với câu nói: “Việt Nam không chỉ là tên của một cuộc chiến, Việt Nam còn là một đất nước, một dân tộc.” Câu nói ấy phản ánh thực tế: sau chiến tranh, thế giới biết đến Việt Nam chủ yếu qua hình ảnh chiến tranh.

Mà đâu chỉ thời điểm năm 1975 mới như vậy, năm 1985, trong chuyến đi công tác cùng bà Nguyễn Thị Bình, lúc đó là Bộ trưởng Bộ Giáo dục, tham dự Hội nghị Phụ nữ khu vực ở Nairobi (Kenya), khi tôi xuất trình hộ chiếu tại sân bay Nairobi, nhân viên hải quan thốt lên: “À, Việt Nam – đất nước có chiến tranh!” Sau gần một thập kỷ, hình ảnh Việt Nam trong tâm trí nhiều người vẫn gắn liền với bom đạn. Từ đó, tôi luôn trăn trở: thế giới nhìn Việt Nam như thế nào? Việt Nam “nổi tiếng” vì chiến tranh, nhưng phải làm sao để thế giới biết đến một Việt Nam hòa bình, năng động và nhân văn?

Lấy điểm xuất phát từ hình ảnh đó, có thể nói Việt Nam của thế kỷ XX được thế giới nhận diện chủ yếu qua truyền thông, điện ảnh và báo chí – nhưng đều là hình ảnh của chiến tranh, khiến con người và văn hóa Việt bị lu mờ. Chỉ đến năm 1995, khi bình thường hóa quan hệ quốc tế, Việt Nam mới bắt đầu hành trình tái định vị. Chính vì vậy, khi xây dựng Diễn đàn Thời khắc Việt, chúng tôi chọn khái niệm Câu chuyện Việt Nam – nơi “câu chuyện” là nội hàm, còn “hành trình” là dòng chảy xuyên thời gian.

Khi nhìn lại, có thể thấy Việt Nam đã đi qua chặng đường dài: từ một quốc gia nghèo, chịu hậu quả nặng nề của chiến tranh, trở thành một nền kinh tế đang trỗi dậy, là nguồn cảm hứng cho nhiều quốc gia đang phát triển. Nhưng Câu chuyện Việt Nam không chỉ là câu chuyện thoát nghèo, mà là hành trình khẳng định bản sắc và sức sống dân tộc.

Để hiểu đúng Việt Nam hôm nay, không thể quên chiều dài lịch sử mấy nghìn năm, đặc biệt là thế kỷ XX – thời kỳ thử thách nhưng cũng rèn giũa bản lĩnh dân tộc. Trong ảnh: Đông đảo người dân nô nức chờ xem diễu binh diễu hành dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước tại khu vực Công viên Bến Bạch Đằng và đường Tôn Đức Thắng (phường Sài Gòn, TP.HCM). Ảnh: Trung Dũng

Vì vậy, để hiểu đúng Việt Nam hôm nay, không thể quên chiều dài lịch sử mấy nghìn năm, đặc biệt là thế kỷ XX – thời kỳ thử thách nhưng cũng rèn giũa bản lĩnh dân tộc. Ôn lại quá khứ không phải để bị níu giữ, mà để hiểu vì sao chúng ta có thể vượt qua, chiến thắng và vươn lên. Từ đó, Câu chuyện Việt Nam cần được kể bằng hai chiều kích song song: Chiều lịch sử – dân tộc: đặc tính, căn tính hình thành qua hàng nghìn năm; Chiều kích con người – văn hóa: tinh thần, sức mạnh nội sinh, lòng nhân ái và khả năng thích ứng. Hai chiều kích ấy gặp nhau ở văn hóa Việt Nam – nền tảng định vị dân tộc trong mắt thế giới. Nhiều học giả quốc tế từng nhận định: hiếm có quốc gia nào mà văn hóa lại gắn chặt với bản sắc dân tộc như Việt Nam.

Chính vì vậy, khi thế giới nói nhiều về “công nghiệp giải trí” – như Hàn Quốc với K-pop, BTS hay Blackpink – tôi vẫn đặt câu hỏi: đó có thực sự là đại diện cho văn hóa dân tộc họ hay không? Nhật Bản thì ngược lại, họ có một thương hiệu văn hóa rõ ràng, khi nhắc đến là người ta nghĩ ngay đến tinh thần kỷ luật, sự tinh tế và truyền thống. Với Việt Nam, dù đi sau nhưng chúng ta có lợi thế để quan sát, suy nghĩ và hoạch định chiến lược bài bản hơn, không chỉ để tạo ra giá trị kinh tế, mà còn để giữ gìn và phát huy cái hồn Việt trong quá trình hội nhập.

Sức mạnh mềm của Việt Nam, theo tôi, không nằm ở những con số hay bảng xếp hạng, mà ở cách Việt Nam lan tỏa niềm tin và cảm hứng. Từ một quốc gia từng đổ nát vì chiến tranh, bị cấm vận, thiếu chỗ dựa sau khi hệ thống xã hội chủ nghĩa sụp đổ, Việt Nam vẫn kiên cường vươn lên, nay được xếp vào nhóm nền kinh tế năng động hàng đầu châu Á. Nếu chỉ nhìn vào kinh tế thì đó là “sức mạnh cứng”.

Nhưng với Việt Nam, sự vươn lên về kinh tế cũng góp phần tạo nên sức mạnh mềm, bởi nó minh chứng cho ý chí, nghị lực và khả năng vươn lên của dân tộc.

Vì vậy, Thời khắc Việt không chỉ là một diễn đàn học thuật, mà là một lời mời cùng suy ngẫm: làm thế nào để Việt Nam được nhìn nhận không chỉ bằng con số tăng trưởng, mà bằng tầm vóc văn hóa, bản sắc và con người? Làm sao để mỗi người Việt, dù ở trong hay ngoài nước, đều có thể góp phần định vị hình ảnh và sức hút của đất nước trên bản đồ thế giới – một Việt Nam tự tin, sống động, nhân văn và bền vững?

Người phố cổ Hội An trò chuyện thân thiện với du khách nước ngoài. Ảnh: Thanh Hòa/VNP

Trong quá trình công tác, chắc hẳn bà từng chứng kiến hoặc trực tiếp tham gia những hoạt động ngoại giao nào thể hiện rõ sức mạnh mềm của Việt Nam? Theo bà, bài học lớn nhất rút ra từ thực tiễn đó là gì?

Sức mạnh mềm trong ngoại giao Việt Nam, theo tôi, chính là khả năng thúc đẩy và bảo vệ lợi ích quốc gia bằng những giá trị thuyết phục, văn hóa và đạo lý. Trong lợi ích quốc gia, ngoài chủ quyền an ninh, quốc phòng và kinh tế, còn có những lợi ích quan trọng khác về văn hóa, hình ảnh và uy tín trong quan hệ hữu nghị rộng mở.

Việt Nam từng xuất phát từ một đất nước nghèo, trong nhiều giai đoạn phải dựa vào sức mạnh mềm là chính, mà cụ thể là sức mạnh của lẽ phải. Ban đầu, chúng ta có sự hỗ trợ nhất định từ hệ thống Xã hội chủ nghĩa, nhưng khi hệ thống ấy sụp đổ, Việt Nam đã tự thân vận động, khẳng định vị thế bằng chính giá trị của mình.

Dĩ nhiên, ngoại giao không thể tách rời sức mạnh rắn – tối thiểu là về kinh tế – vì đó là nền tảng đảm bảo an ninh và tạo điều kiện để phát triển. Nhưng sức mạnh mềm của chính nghĩa mới là yếu tố giúp Việt Nam tập hợp lực lượng, mở rộng quan hệ, tạo sự đồng thuận và ủng hộ quốc tế. Ngay từ thời kháng chiến, ta đã vận dụng rất khéo léo “lẽ phải của Việt Nam” để tranh thủ sự đồng cảm toàn cầu. Nhờ đó, Việt Nam không chỉ giành thắng lợi trên chiến trường, mà còn chiến thắng trong ngoại giao, trong đấu tranh chính trị và trong truyền thông quốc tế.

Một trong những “vũ khí” ngoại giao thời đó chính là truyền thông – biết cách kể câu chuyện của mình, từ tiếng nói của các nhà ngoại giao đến những hình ảnh lay động lòng người. Những câu trả lời của bà Nguyễn Thị Bình trong các cuộc phỏng vấn quốc tế khi ấy là một ví dụ điển hình cho sức mạnh mềm qua lời nói, qua sự chính trực và thuyết phục, vận dụng cương nhu tài tình.

Ngày nay, sức mạnh mềm Việt Nam vẫn cần được tiếp tục phát huy, đặc biệt thông qua truyền thông hiện đại. Tôi mong giới truyền thông Việt Nam nâng cao tầm nhìn và năng lực, sáng tạo hơn trong việc xây dựng các thông điệp, khẩu hiệu, câu chuyện thương hiệu quốc gia. Việc này không chỉ cần kỹ năng ngôn ngữ, mà còn phải thấu hiểu sâu sắc tinh thần, bản sắc và cái hồn của Việt Nam.

Theo tôi chúng ta cần một nhóm liên ngành chuyên trách, có tầm quốc gia, để thực hiện công việc này một cách bài bản. Hàn Quốc, chẳng hạn, từ năm 2010 đã có hẳn bộ phận về thương hiệu quốc gia trực thuộc Văn phòng Tổng thống và điều đó cho thấy họ coi trọng vấn đề này đến mức nào. Tôi nghĩ, Việt Nam cũng cần đặt vấn đề ở tầm Chính phủ, với một đơn vị chuyên trách về thương hiệu và sức mạnh mềm quốc gia, để chủ động định vị hình ảnh Việt Nam trong thế giới hôm nay – một Việt Nam vừa kiên cường, vừa nhân ái, vừa hấp dẫn và đáng tin cậy.

Bà Nguyễn Thị Bình, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông nước ngoài. Ảnh: En.baoquocte

Nhiều quốc gia đã rất thành công trong việc xây dựng sức mạnh mềm. Ngay trong khu vực châu Á cũng có thể kể được nhiều điển hình như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... Việt Nam có thể học hỏi gì từ những mô hình sức mạnh mềm đó?

Có những quốc gia dường như không cần chú trọng đến sức mạnh mềm hay thương hiệu quốc gia, bởi trong quá trình hình thành và phát triển, giá trị của họ tự nhiên được tích tụ và lan tỏa, đúng như câu “hữu xạ tự nhiên hương”. Nhưng cũng có những nước như: Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc hay phần nào đó Singapore, họ chủ động xây dựng sức mạnh mềm như một chính sách chiến lược trong tiến trình toàn cầu hóa.

Đối với Việt Nam, chúng ta không thể ngồi chờ thêm một thế kỷ để được thế giới công nhận. Sau những năm tháng chiến tranh, Việt Nam cần chủ động bước vào cuộc “chạy đua có ý thức” trong việc kiến tạo hình ảnh và sức hấp dẫn quốc gia. Trước hết, Việt Nam phải xác định rõ những trụ cột của sức mạnh mềm, rồi củng cố và phát huy chúng một cách bền vững.

Song song đó, cần làm công tác truyền thông – quảng bá bài bản, hiện đại và hấp dẫn hơn. Hai yếu tố này phải song hành: chỉ có nội lực thôi là chưa đủ, nếu không truyền thông, thế giới sẽ không thể nhận ra thật rõ nét, thật đầy đủ ta là ai. Mình làm tốt thì cũng phải nói cho người ta biết mình làm tốt, đó là cách để hình ảnh Việt Nam được lan tỏa.

Tôi cho rằng đã đến lúc cần có một chiến dịch truyền thông quốc gia về sức mạnh mềm và thương hiệu đất nước Việt Nam. Do đó, Nhà nước và toàn xã hội cần cùng chung tay trong chiến dịch quảng bá hình ảnh Việt Nam – một đất nước độc lập, nhân văn và đầy sức sống ra thế giới.

Có số liệu cho thấy việc xuất khẩu văn hóa của Hàn Quốc ra thế giới đã thúc đẩy thứ hạng quyền lực mềm của nước này tiếp tục tăng cao, đứng thứ 2 trong số các nước trên thế giới, chỉ sau Đức (theo đánh giá của Tạp chí Monocle năm 2020). Việc nâng cao quyền lực mềm đã trực tiếp "chuyển hóa" thành hiệu quả kinh tế. Theo bà, Việt Nam có thể học hỏi được gì từ mô hình thành công rất cụ thể này?

Đây là câu hỏi thú vị. Tôi từng đặt vấn đề trong Diễn đàn lần thứ nhất rằng: Việt Nam có nên đi theo con đường của Hàn Quốc, lấy công nghiệp giải trí làm mũi nhọn hay không? Theo tôi, thành công của họ khác chúng ta – bởi mỗi nước có đặc thù lịch sử, văn hóa và quan điểm riêng. Dù cùng trong phạm trù “sức mạnh mềm”, cách tiếp cận của Việt Nam cần khác.

Hàn Quốc định vị mình khá tổng thể, không chỉ qua giải trí đại chúng. Tôi từng xem V-Concert, rất hoành tráng, nhưng điều đó không dễ “xuất khẩu”. Xem Blackpink hay các nhóm nhạc Hàn rất hấp dẫn, giúp hiểu phần nào văn hóa đương đại của họ, và tôi hiểu vì sao giới trẻ yêu thích. Tuy nhiên, ở tầm quốc gia, cần một chiều sâu hơn. Hiện nay, mong muốn thúc đẩy văn hóa để định vị Việt Nam trên bản đồ thế giới là điều tôi hoàn toàn đồng ý, nhưng như vậy vẫn chưa đủ mà chúng ta cần một chiều kích sâu hơn, phản ánh bản sắc và tâm hồn của chính Việt Nam.

Nhìn lại lịch sử, Việt Nam từng khiến thế giới phải ngạc nhiên không chỉ vì chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu, mà còn vì tinh thần yêu hòa bình, biết hàn gắn vết thương, hướng tới tương lai. Người Việt có thể chiến đấu đến cùng để bảo vệ độc lập, tự do, nhưng khi hòa bình lập lại, cũng chính họ là những người yêu hòa bình nhất. Đó không phải là khẩu hiệu chính trị mà là tố chất văn hóa bẩm sinh của dân tộc này – biết đứng dậy, biết bao dung và biết làm lại. Dưới con mắt thế giới, quá trình chiến đấu, chấm dứt chiến tranh và kiến thiết đất nước chính là một phần quan trọng làm nên sức mạnh mềm Việt Nam. Ngoại giao Việt Nam cũng góp phần lớn vào đó, với đường lối hòa hiếu, kiên định và nhân văn.

Tôi cho rằng không nên sao chép mô hình của Hàn Quốc. Cách họ làm văn hóa đại chúng là phương tiện, nhưng không thể trở thành “hàng hóa cạnh tranh” của Việt Nam. Sức mạnh mềm của ta phải xuất phát từ căn cốt văn hóa và tinh thần dân tộc, không thể chỉ dựa vào vài sản phẩm giải trí. Tôi rất trân trọng những nỗ lực trẻ trong việc làm mới văn hóa, như bài hát Bắc Bling của Hòa Minzy vì vừa hiện đại, vừa dân tộc, rất duyên dáng. Tuy vậy, chúng ta vẫn cần cẩn trọng để cân nhắc liệu cạnh tranh nổi với K-pop không. Việt Nam sẽ không thể nổi tiếng thế giới một cách lâu bền, dài lâu chỉ nhờ thêm một số buổi hòa nhạc đại chúng. Sức mạnh mềm của Việt Nam chính là con người Việt Nam, trong nước và ở khắp nơi trên thế giới. Đó là cộng đồng gắn bó, kiên cường, sáng tạo – chính họ là những người đang viết tiếp Câu chuyện Việt Nam, một câu chuyện chưa bao giờ ngừng lại.

Ca sĩ Đức Phúc đoạt giải quán quân cuộc thi Intervision 2025 (ảnh trên) và kỳ thủ Lại Lý Huynh đoạt giải vô địch Cờ tướng thế giới 2025 (ảnh dưới) là những Câu chuyện Việt Nam mới nhất góp phần để thế giới thấy sức mạnh mềm và thương hiệu đất nước Việt Nam. Ảnh: Sputnik - Giang Lê

Nếu phải định hình thông điệp thương hiệu quốc gia Việt Nam trong một cụm từ ngắn gọn thể hiện tinh thần và sức mạnh mềm, bà sẽ chọn cụm từ nào? Vì sao?

Tôi cho rằng, nếu Nhà nước, cụ thể là các cơ quan quản lý hữu quan ở các cấp cụ thể thật sự quan tâm và xác định rõ ý nghĩa của việc phát huy sức mạnh mềm quốc gia, thì cần coi đây là một kế hoạch tổng thể, có sự vào cuộc của toàn xã hội, đặc biệt là đội ngũ trí thức, chuyên gia, nghệ sĩ và giới sáng tạo. Đây phải là một sản phẩm tập thể, một kế hoạch tổng lực được hình thành từ sự đồng thuận và phối hợp của nhiều thành phần.

Muốn làm được điều đó, trước hết phải có sự thảo luận và tranh luận sâu rộng để xác định rõ thông điệp cốt lõi là gì, sẽ thể hiện bằng cách nào, và truyền thông ra sao. Lấy ví dụ trong lĩnh vực ngoại giao mà tôi công tác thì nhiệm vụ quan trọng nhất là bảo vệ và thúc đẩy lợi ích quốc gia trên các phương diện như quốc phòng, kinh tế, hợp tác quốc tế… Nhưng ngoại giao không chỉ là những cuộc đàm phán hay ký kết song phương, đa phương mà ngoại giao còn là phát ngôn chính thức của Nhà nước, là cánh tay nối dài của thương hiệu quốc gia. Vì thế, trong chiến dịch xây dựng và quảng bá sức mạnh mềm Việt Nam, ngoại giao phải giữ vai trò then chốt.

Tôi cho rằng, để làm được việc này, cần có một tổ hợp phối hợp liên Bộ, quy tụ các lĩnh vực như ngoại giao, văn hóa, truyền thông, tuyên giáo…, cùng các chuyên gia hàng đầu có tầm nhìn, am hiểu thế giới và nắm vững chuyên môn của từng ngành. Xây dựng một kế hoạch quốc gia về sức mạnh mềm có thể mất vài ba năm, nhưng quan trọng nhất là phải bắt đầu ngay, không thể chờ đợi thêm nữa.

Nếu hỏi chiến lược phát triển và nâng cao sức mạnh mềm quốc gia của Việt Nam là gì, có lẽ đây vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ. Bởi lẽ, sức mạnh mềm không tách rời sức mạnh rắn. Khi kinh tế được dùng như công cụ gây sức ép thì đó là sức mạnh rắn, nhưng khi sự phát triển kinh tế mang lại niềm tin, sự hấp dẫn và thuyết phục, thì nó lại trở thành một phần của sức mạnh mềm Việt Nam. Tôi nghĩ có hai yếu tố cốt lõi thể hiện rõ nhất sức mạnh mềm của chúng ta hiện nay: một là sự trỗi dậy mạnh mẽ của Việt Nam trong vài thập niên qua, và hai là chính sách quốc phòng “bốn không”(*), phản ánh rõ tư duy độc lập, yêu chuộng hòa bình – một thông điệp đặc sắc của Việt Nam trong thế giới nhiều biến động.

Và nếu tiếp tục mở rộng đề tài này, tôi cho rằng cần bàn sâu hơn về thương hiệu quốc gia Việt Nam. Không nên chỉ dừng lại ở “phở” hay “bánh mì” – những biểu tượng dễ nhận diện, mà còn phải kể cho thế giới biết những giá trị lớn lao hơn, phản ánh tầm vóc, bản lĩnh, trí tuệ và tâm hồn Việt Nam hôm nay.

Với chủ đề năm nay, bà đã chia sẻ nhiều về lợi thế của Việt Nam về sức mạnh mềm, vậy với hai vế còn lại là thách thức và triển vọng thì thế nào?

Thách thức lớn nhất hiện nay, theo tôi là Việt Nam chưa thật sự định vị được “trục” hay “mũi nhọn” sức mạnh mềm của mình. Nếu cứ làm theo kiểu “thực đơn tổng hợp” một chút lĩnh vực này, một chút lĩnh vực kia kiểu “pháo hoa” thì sẽ khó tạo thành một mũi đột phá có sức thu hút, thuyết phục được nhận thức và cảm tình của thế giới. Vấn đề nằm ở sự tự nhận thức về chính mình – điều mà, theo tôi, Việt Nam vẫn còn thiếu. Tôi luôn nhấn mạnh rằng đã đến lúc chúng ta phải nghiêm túc nhìn lại: Việt Nam khác gì, hơn gì so với những quốc gia đã đi trước như Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore? Họ đều đã có thương hiệu quốc gia rõ ràng, còn thương hiệu quốc gia của Việt Nam trong thời bình là gì chúng ta đã xác định được chưa?

Năm ngoái, tại Diễn đàn Thời khắc Việt, chúng tôi đã đặt ra câu hỏi này. Năm nay, chúng tôi tiếp tục “xới lại” vấn đề, nhưng ở góc nhìn tổng hợp hơn. Nếu trước đây chủ yếu bàn về các nguồn lực như nhân lực, nông nghiệp, khoa học – công nghệ thì năm nay trọng tâm là tự nhận thức, và từ đó đầu tư có trọng điểm để những lĩnh vực Việt Nam có lợi thế thực sự phát huy được sức mạnh.

Ở tầm xã hội, Thời khắc Việt mùa hai sẽ tiếp tục tạo diễn đàn để trao đổi, khơi mở, giúp Việt Nam chủ động hơn trong việc định vị mình, đồng thời lắng nghe cách thế giới nhìn nhận về Việt Nam. Sự nhìn nhận ấy, dù gián tiếp, cũng góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế bởi khi thế giới thấy được một dân tộc có khát vọng, có bản lĩnh và biết cách đạt được mục tiêu, họ sẽ tin tưởng hơn khi đến đầu tư, hợp tác. Tại sao người ta an tâm gửi tiền ở Thụy Sĩ hay Luxembourg? Vì họ đã xây dựng có được thương hiệu quốc gia gắn liền với sự tin cậy và an toàn. Câu hỏi đặt ra là: Người ta đến Việt Nam, hướng tới Việt Nam vì điều gì? Đó là điều tôi luôn trăn trở, rằng Việt Nam cần tự mình xây dựng câu chuyện, thông điệp và hình ảnh của một quốc gia thời vươn lên, để sức mạnh mềm không chỉ là lợi thế, mà trở thành nguồn lực phát triển thật sự.

Trung Dũng thực hiện

_______________

(*) Không tham gia liên minh quân sự; không liên kết với nước này để chống nước kia; không cho nước ngoài đặt căn cứ quân sự hoặc sử dụng lãnh thổ Việt Nam để chống lại nước khác; không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế (Bộ Quốc phòng, Quốc phòng Việt Nam 2019, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2019, tr.25).