Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam nỗ lực thúc đẩy ứng dụng công nghệ vào đời sống

Hướng dẫn sinh viên Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) nghiên cứu các đề tài khoa học có tính ứng dụng cao trong thực tiễn. (Ảnh: USTH)

Đưa thành tựu khoa học vào thực tiễn

Những năm gần đây, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam được cấp gần 300 bằng độc quyền sở hữu trí tuệ, tăng 52% so với nhiệm kỳ trước. Phần lớn công trình nghiên cứu có tính ứng dụng cao, tập trung ở các lĩnh vực: Khoa học vật liệu, vật lý, công nghệ sinh học, môi trường…

Tiêu biểu là Trung tâm Giám định ADN, Viện Sinh học- một trong ba đơn vị đầu ngành tham gia Đề án Xác định hài cốt liệt sĩ thiếu thông tin theo Quyết định 150/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Với năng lực giám định 4.000 mẫu/năm, cùng việc ứng dụng công nghệ giải trình tự gien và phân tích SNP, trung tâm đã nâng tỷ lệ thành công lên 70%, mang lại hy vọng cho hàng nghìn gia đình. Đến nay, trung tâm tách chiết khoảng 800 mẫu và bàn giao hơn 1.200 kết quả.

Trong lĩnh vực vật lý, Tiến sĩ Đỗ Hoàng Tùng (Viện Vật lý) là “cha đẻ” của máy PlasmaMed - thiết bị giúp làm lành vết thương nhanh mà không cần kháng sinh. Sau bốn năm nghiên cứu, Tiến sĩ Đỗ Hoàng Tùng và nhóm nghiên cứu chế tạo thành công một trong những máy phát tia plasma đầu tiên trên thế giới ứng dụng công nghệ hồ quang trượt, hiện được sử dụng tại nhiều bệnh viện và cơ sở thẩm mỹ.

Cùng với đó, nhiều mô hình nghiên cứu của Viện được chuyển giao trực tiếp ra đồng ruộng, ao nuôi, giúp nông dân áp dụng công nghệ mới. Điển hình là công nghệ biofloc nuôi cá rô phi, vừa kiểm soát chất lượng nước, giảm ô nhiễm, tiết kiệm tài nguyên, vừa cho phép luân canh tôm-cá, tăng năng suất và đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Giáo sư, Tiến sĩ Trần Tuấn Anh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết:

Chỉ trong 5 năm, Viện công bố hơn 12.000 công trình khoa học, trong đó có 8.400 bài quốc tế, tăng 73% so với giai đoạn trước. Sáu tạp chí khoa học của Viện được vào danh mục Web of Science và Scopus, trung bình mỗi tiến sĩ có gần hai công trình đạt chuẩn ISI. Các kết quả này cho thấy định hướng của Viện là gắn nghiên cứu cơ bản gắn liền với ứng dụng thực tiễn, tập trung nguồn lực vào những lĩnh vực có tác động trực tiếp đến phát triển kinh tế-xã hội. Đây cũng là tiêu chí quan trọng trong việc xét duyệt đề tài, nhằm bảo đảm nguồn lực nghiên cứu được tập trung và không bị dàn trải.

Hiện nay, Viện làm chủ nhiều công nghệ nguồn trong năng lượng sạch, vật liệu, sinh học, quốc phòng, nông nghiệp, thủy sản… Nhiều sản phẩm được thương mại hóa với doanh thu hàng chục tỷ đồng như sơn chịu nhiệt, nano curcumin... Viện chú trọng đào tạo nguồn nhân lực trẻ qua Học viện Khoa học và Công nghệ, Trường đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội cung cấp đội ngũ cho các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp...

Thời gian tới, Viện tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm như vật liệu tiên tiến, trí tuệ nhân tạo (AI), robot, nano, dược liệu biển, góp phần đưa nhiều sản phẩm vào thực tiễn. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Tiến Dũng, Trưởng ban Ứng dụng và Triển khai công nghệ cho biết: Nhiều sản phẩm ứng dụng hiệu quả, được doanh nghiệp, địa phương đánh giá cao.

Để nghiên cứu bước ra thị trường

Những năm qua, bên cạnh những thành tựu, sự kết nối chuyển giao công nghệ, thương mại hóa sản phẩm sau nghiên cứu của Viện còn hạn chế, hiệu quả chưa tương xứng.

Tiến sĩ Nguyễn Trần Điện, Phó trưởng Ban Ứng dụng và Triển khai công nghệ cho biết, nguyên nhân là hợp đồng chuyển giao công nghệ còn quá ít, chỉ có 2/36 đơn vị có hợp đồng. Doanh nghiệp thường chỉ đặt hàng theo dịch vụ, ít tham gia đối ứng, đồng hành quá trình nghiên cứu. Không chỉ khó khăn nội tại, những rào cản thể chế cũng khiến việc ứng dụng khoa học, công nghệ bị chậm lại. Cùng với đó, chính sách pháp luật về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo hiện nay còn chồng chéo, thiếu đồng bộ.

Trong khi đó, việc thực hiện cơ chế tự chủ theo Nghị định số 60/2021/NĐ-CP của Chính phủ cũng bộc lộ nhiều bất cập, chưa phù hợp đặc thù của hoạt động khoa học vốn có “độ trễ” và “tính rủi ro” cao. Điều này khiến không ít viện, trung tâm nghiên cứu lúng túng trong tổ chức thực hiện, khó phát huy được tiềm năng sáng tạo.

Những vướng mắc trong chuyển giao công nghệ cho thấy khó khăn không chỉ ở cơ chế, thị trường mà còn ở đào tạo nhân lực. Tiến sĩ Phan Kế Sơn, Bí thư Đoàn Thanh niên Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, cần xây dựng cầu nối nghiên cứu-thị trường, trong đó Chính phủ đóng vai trò “nhạc trưởng”; trao quyền tự chủ nhiều hơn cho các đơn vị nghiên cứu, quản lý theo hiệu quả đầu ra; đồng thời hoàn thiện pháp luật về đầu tư, tài sản công và sở hữu trí tuệ.

Giáo sư, Tiến sĩ Chu Hoàng Hà, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm nhấn mạnh, điểm mới hiện nay không chỉ dừng ở kế hoạch hành động, mà còn là các mô hình sáng tạo biến nghiên cứu thành động lực phát triển. Viện đang định hướng xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp; khuyến khích hình thành doanh nghiệp spin-off từ các viện nghiên cứu; triển khai chương trình “Mỗi viện gắn với một doanh nghiệp” để thử nghiệm, thương mại hóa và nhân rộng công nghệ.

Mục tiêu mà Nghị quyết số 57 đặt ra đến năm 2030 là Việt Nam có “Nguồn nhân lực nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo đạt 12 người trên một vạn dân”, đồng thời xây dựng các viện nghiên cứu, trường đại học trở thành chủ thể nghiên cứu mạnh, gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo, nghiên cứu và ứng dụng.

Từ đó, Viện xác định phải vừa nâng cao chất lượng đào tạo theo chuẩn quốc tế, vừa có chính sách thu hút, đãi ngộ nhân tài. Ưu tiên đầu tư cho trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm trọng điểm; khuyến khích doanh nghiệp đầu tư R&D; đồng thời sớm ban hành cơ chế đặc thù để thu hút chuyên gia trong nước và nước ngoài, tạo hệ sinh thái đổi mới sáng tạo cùng môi trường làm việc thuận lợi cho các nhà khoa học phát huy năng lực...

NHẬT MINH