Vì sao trẻ nhỏ và người già dễ bị tổn thương do bụi mịn?

Dưới tác động của ô nhiễm không khí và bụi mịn, trẻ nhỏ và người cao tuổi là hai nhóm dễ tổn thương nhất. Vậy điều gì khiến họ nhạy cảm hơn trước bụi mịn và cần được bảo vệ đặc biệt?

Bụi mịn phủ dày đặc khiến trẻ nhỏ và người cao tuổi dễ bị tổn thương (Ảnh: AI)

Bụi mịn là gì và vì sao nguy hiểm?

Bụi mịn là những hạt bụi cực nhỏ với đường kính dưới 2.5 micromet (PM2.5) hoặc thậm chí nhỏ hơn — PM1.0. Kích thước siêu nhỏ giúp chúng dễ dàng đi sâu vào đường hô hấp, xâm nhập phổi, thậm chí theo dòng máu lan tỏa khắp cơ thể.

Nhiều nghiên cứu chỉ ra bụi mịn liên quan tới các bệnh về hô hấp, tim mạch, đột quỵ, giảm miễn dịch, và làm nặng thêm nhiều bệnh mạn tính. Nhưng mức độ ảnh hưởng khác nhau tùy vào độ tuổi và sức đề kháng và trẻ em cùng người già là hai nhóm dễ bị tổn thương nhất.

Vì sao trẻ nhỏ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất?

Hệ hô hấp chưa hoàn thiện

Trẻ em, đặc biệt dưới 12 tuổi, có cấu trúc phổi và hệ thống lông mao lọc bụi chưa phát triển đầy đủ. Khi hít phải bụi mịn, cơ thể trẻ chưa đủ khả năng đào thải, khiến các hạt độc hại dễ tích tụ và gây viêm.

Nhịp thở nhanh hơn người lớn

Một đứa trẻ trung bình thở từ 30–60 lần/phút, cao hơn nhiều so với người trưởng thành. Nhịp thở nhanh khiến lượng bụi mịn đi vào phổi nhiều hơn, tăng nguy cơ mắc các bệnh viêm phế quản, hen suyễn hoặc nhiễm khuẩn đường hô hấp.

Miễn dịch còn yếu

Hệ miễn dịch của trẻ chưa hoàn thiện, dễ bị tấn công bởi các tác nhân có trong bụi mịn như kim loại nặng, hợp chất độc hại, vi khuẩn bám trên hạt bụi. Đây là lý do trẻ nhỏ thường mắc các bệnh đường thở mỗi khi chất lượng không khí giảm.

Chiều cao thấp, dễ đứng gần nguồn bụi

Trẻ thường chơi dưới mặt đất, nơi nồng độ bụi mịn cao hơn so với độ cao của người lớn. Ngoài ra, trẻ vận động liên tục ngoài trời nên mức độ phơi nhiễm luôn cao.

Nguy cơ ảnh hưởng đến sự phát triển não và thể chất

Nhiều nghiên cứu cho thấy PM2.5 có thể gây:

- Giảm chỉ số phát triển nhận thức (IQ)

- Tăng nguy cơ rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD)

- Ảnh hưởng tăng trưởng chiều cao và cân nặng

- Rối loạn khả năng học tập

Đây là những tác động dài hạn khiến bụi mịn trở thành mối đe dọa đối với tương lai của trẻ.

Vì sao người già là nhóm dễ bị tổn thương bởi bụi mịn?

Sức đề kháng suy giảm theo tuổi tác

Khi bước vào độ tuổi 60–70, hệ miễn dịch suy yếu đáng kể. Người già dễ bị viêm nhiễm, khó chống lại tác nhân độc hại từ bụi mịn, dẫn đến khả năng hồi phục chậm và nguy cơ biến chứng cao.

Tỷ lệ mắc bệnh nền cao

Người cao tuổi thường có sẵn nhiều bệnh mạn tính như tăng huyết áp, bệnh tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), tiểu đường, viêm khớp hoặc suy thận...

Bụi mịn làm tình trạng bệnh nền trở nên nặng hơn do gây viêm và stress oxy hóa trong cơ thể.

Chức năng phổi suy giảm.

Dung tích phổi giảm dần theo tuổi, lông mao lọc bụi yếu, cơ hoành kém đàn hồi. Điều này khiến người già khó loại bỏ bụi mịn ra khỏi đường thở, làm tăng nguy cơ viêm phổi hoặc tổn thương phế nang.

Nguy cơ đột quỵ và nhồi máu cơ tim tăng

Nhiều báo cáo y khoa cho thấy nồng độ PM2.5 cao làm tăng tỷ lệ nhập viện vì tim mạch ở người cao tuổi. Bụi mịn có thể xâm nhập vào máu, làm tăng kết dính tiểu cầu, gây xơ vữa và tắc nghẽn mạch máu.

Khả năng thích nghi môi trường kém

Người già thường khó thích nghi với thay đổi nhiệt độ, ẩm độ và chất lượng không khí. Khi trời lạnh hoặc sương mù, bụi mịn thường tăng cao, khiến họ bị suy hô hấp hoặc mệt mỏi nhanh hơn.

Trẻ nhỏ và người già, ai chịu ảnh hưởng nặng hơn?

Trẻ nhỏ chịu tác động lâu dài, ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển thể chất, tinh thần.

Người già chịu tác động mạnh tức thời, đặc biệt liên quan đến bệnh nền và nguy cơ biến chứng.

Cả hai nhóm đều có mức độ rủi ro cao và cần được bảo vệ nghiêm ngặt khi chất lượng không khí xuống thấp.

Dấu hiệu nhận biết cơ thể đang bị ảnh hưởng bởi bụi mịn

Bụi mịn (PM2.5, PM1.0) có thể gây kích ứng tức thời hoặc âm thầm làm tổn thương hệ hô hấp, tim mạch.

Khi cơ thể bị ảnh hưởng bởi bụi mịn có thể nhận thấy một số dấu hiệu rõ rệt như ho kéo dài, khô rát cổ họng, khó thở, tức ngực hoặc khò khè do đường hô hấp bị kích ứng. Mũi thường chảy nước, nghẹt hoặc hắt hơi liên tục; mắt bị cay, đỏ và dễ khô do bụi mịn bám vào kết mạc. Nhiều người còn cảm thấy mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt, khó tập trung và ngủ không sâu giấc.

Trên da, bụi mịn có thể gây khô, ngứa, nổi mụn hoặc kích ứng. Nếu xuất hiện triệu chứng nặng như khó thở nhiều, đau tức ngực hoặc nhịp tim bất thường, cần đi khám ngay vì đây có thể là dấu hiệu cơ thể phản ứng mạnh trước ô nhiễm không khí.

Cách bảo vệ trẻ nhỏ và người già trước bụi mịn

Hạn chế ra ngoài khi AQI cao

Tránh cho trẻ và người già tiếp xúc ngoài trời vào những ngày bụi mịn dày, trời mù hoặc chỉ số AQI vượt ngưỡng 150.

Đeo khẩu trang đạt chuẩn

Sử dụng khẩu trang N95, N99 hoặc KF94 để lọc bụi mịn hiệu quả. Không dùng khẩu trang vải vì không ngăn được PM2.5.

Dùng máy lọc không khí trong nhà

Máy lọc có màng HEPA H13–H14 giúp loại bỏ phần lớn bụi mịn, nên đặt trong phòng ngủ và phòng sinh hoạt chung.

Giữ không gian sống sạch sẽ

Lau nhà bằng khăn ẩm, vệ sinh đồ nội thất thường xuyên để tránh bụi bám lại và phát tán trong không khí.

Tăng sức đề kháng

Bổ sung vitamin C, ăn nhiều rau xanh, trái cây, uống đủ nước, ngủ đủ giấc và giữ ấm cơ thể khi thời tiết lạnh.

Hạn chế vận động mạnh ngoài trời

Trẻ nhỏ và người già không nên chạy nhảy, tập thể dục ngoài trời khi chất lượng không khí xấu.

Theo dõi sức khỏe thường xuyên

Nếu xuất hiện ho kéo dài, khó thở, mệt mỏi bất thường hoặc bệnh nền tái phát, cần đưa đến cơ sở y tế kiểm tra sớm.

Trẻ nhỏ và người già là nhóm nhạy cảm nhất trước tác động của bụi mịn do hệ miễn dịch yếu, cơ quan hô hấp kém hoàn thiện hoặc suy giảm, cùng với thói quen sinh hoạt riêng khiến họ phơi nhiễm nhiều hơn. Việc bảo vệ hai nhóm này không chỉ giúp giảm nguy cơ bệnh tật mà còn đảm bảo chất lượng cuộc sống, đặc biệt trong bối cảnh ô nhiễm không khí ngày càng gia tăng.

Hoàng Ly