Vì sao tiêm vaccine cúm lại đặc biệt quan trọng trong mùa đông?

1. Gia tăng bệnh cúm trong mùa đông

Mùa đông là thời điểm virus cúm hoạt động mạnh nhất trong năm. Khi thời tiết lạnh và khô, lớp màng lipid bao quanh virus cúm trở nên ổn định hơn, giúp virus tồn tại lâu hơn trong không khí và trên bề mặt đồ vật.

Con người lại có xu hướng sinh hoạt trong không gian kín, ít thông gió, khiến virus dễ lây lan qua các giọt bắn nhỏ khi nói chuyện, ho hoặc hắt hơi.

Bên cạnh đó, hệ miễn dịch của cơ thể thường suy yếu vào mùa lạnh do ít tiếp xúc ánh nắng mặt trời (dẫn đến thiếu vitamin D), chế độ ăn uống và vận động thay đổi, giấc ngủ kém. Niêm mạc mũi - họng cũng bị khô, giảm khả năng cản trở virus xâm nhập. Những yếu tố này kết hợp khiến cơ thể dễ mắc cúm và các bệnh hô hấp hơn so với các mùa khác.

Cúm mùa là bệnh truyền nhiễm do virus cúm gây ra, lây chủ yếu qua đường hô hấp. Phần lớn các trường hợp chỉ biểu hiện nhẹ, song bệnh có thể gây biến chứng nặng ở người có sức đề kháng yếu như người cao tuổi, phụ nữ mang thai, trẻ nhỏ hoặc người mắc bệnh mạn tính (tim mạch, đái tháo đường, hô hấp...).

Cúm mùa là bệnh truyền nhiễm do virus cúm gây ra, lây chủ yếu qua đường hô hấp.

Theo các nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), virus cúm có khả năng tồn tại lâu hơn trong môi trường lạnh và khô, làm tăng tốc độ lây lan gấp nhiều lần so với các mùa khác. Tại Việt Nam, Bộ Y tế cảnh báo tỷ lệ trẻ em mắc cúm phải nhập viện trong tháng 9 - 10/2025 tăng nhanh, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội, TP. HCM, Đà Nẵng, nơi mật độ dân cư cao và thời tiết chuyển mùa thất thường.

Bên cạnh đó, các biến thể cúm lưu hành song song (A/H3N2, A/H1N1 và cúm B) khiến tình hình dịch tễ trở nên phức tạp hơn, đòi hỏi người dân cần tiêm vaccine phòng cúm định kỳ để giảm nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nặng.

2. Tiêm vaccine phòng cúm - lá chắn bảo vệ đơn giản nhưng hiệu quả

Theo Tổ chức y tế thế giới (WHO), mỗi năm trên toàn cầu có khoảng 1 tỷ người mắc cúm, trong đó 3 - 5 triệu trường hợp diễn biến nặng và khoảng 650.000 ca tử vong liên quan đến các biến chứng của bệnh. Tiêm vaccine cúm được xem là biện pháp phòng bệnh chủ động và hiệu quả nhất hiện nay.

Vaccine cúm hoạt động bằng cách kích thích cơ thể tạo ra kháng thể đặc hiệu chống lại các chủng virus cúm dự kiến sẽ lưu hành trong mùa tới. Nhờ đó, khi tiếp xúc với virus thật, hệ miễn dịch đã được "huấn luyện" sẽ phản ứng nhanh chóng, giúp ngăn ngừa nhiễm bệnh hoặc làm giảm mức độ nặng, biến chứng và thời gian hồi phục.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế khuyến cáo người dân nên tiêm vaccine cúm định kỳ hằng năm, đặc biệt là trước mùa lạnh từ 4 - 6 tuần, để cơ thể kịp hình thành kháng thể bảo vệ. Hiệu lực miễn dịch của vaccine thường duy trì khoảng 6 - 12 tháng, do đó việc tiêm nhắc lại hằng năm là cần thiết nhằm duy trì mức bảo vệ tối ưu trước sự biến đổi liên tục của virus cúm.

Tiêm vaccine cúm là biện pháp giúp giảm đáng kể biến chứng và tử vong do cúm.

3. Ai nên tiêm vaccine cúm?

Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Cục Phòng bệnh – Bộ Y tế, nhóm đối tượng nên được ưu tiên tiêm gồm:

- Người cao tuổi (≥ 60 tuổi).

- Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên.

- Phụ nữ mang thai hoặc đang chuẩn bị mang thai.

- Người có bệnh mạn tính như tim mạch, phổi, đái tháo đường, thận, gan...

- Nhân viên y tế, người làm việc trong môi trường đông người hoặc thường xuyên tiếp xúc với cộng đồng.

Đặc biệt, phụ nữ mang thai được khuyến cáo tiêm vaccine cúm ở bất kỳ giai đoạn nào của thai kỳ, vì vừa giúp mẹ giảm nguy cơ biến chứng, vừa tạo kháng thể bảo vệ trẻ sơ sinh trong những tháng đầu đời.

Ngoài tác dụng ngăn ngừa cúm, vaccine cúm còn giúp giảm nguy cơ nhập viện do biến chứng hô hấp, giảm nguy cơ đột quỵ hoặc nhồi máu cơ tim ở người lớn tuổi (do cúm làm tăng phản ứng viêm), giảm lây lan trong cộng đồng, bảo vệ người thân xung quanh.

Các nghiên cứu cho thấy tiêm vaccine cúm giúp giảm 40 - 60% nguy cơ mắc bệnh có triệu chứng. Ở Việt Nam, nhiều bệnh viện ghi nhận tỷ lệ nhập viện vì cúm giảm rõ rệt trong nhóm đã được tiêm phòng định kỳ.

4. Lưu ý khi tiêm vaccine cúm

Để đảmbảo việc tiêm vaccine an toàn, hiệu quả, cần thực hiện:

- Nên tiêm tại cơ sở y tế uy tín, có nhân viên được đào tạo chuyên môn.

- Không tiêm khi đang sốt cao, nhiễm trùng cấp tính hoặc dị ứng nặng với thành phần của vaccine.

- Sau tiêm, có thể xuất hiện phản ứng nhẹ như đau tại chỗ tiêm, mệt mỏi, sốt nhẹ. Tuy nhiên, các triệu chứng này thường hết sau 1 - 2 ngày.

TS.BS. Lê Kiên