Vì sao Thụy Sĩ xem xét rút lại số lượng đặt mua tiêm kích tàng hình F-35 từ Mỹ?

Diễn biến cắt giảm mua tiêm kích F-35 của Thụy Sĩ phản ánh những thách thức lớn trong bài toán hiện đại hóa không quân của một quốc gia trung lập giữa bối cảnh an ninh châu Âu biến động.

Vấn đề được đặt ra rõ ràng vào ngày 12/12/2025, khi Hội đồng Liên bang Thụy Sĩ thông báo rằng ngân sách dành cho chương trình mua tiêm kích mới Air2030 có nguy cơ không đủ để thực hiện đầy đủ kế hoạch ban đầu.

Theo đó, Thụy Sĩ từng dự kiến mua 36 tiêm kích F-35A Lightning II với tổng ngân sách khoảng 6 tỷ franc Thụy Sĩ, con số đã được thông qua trong cuộc trưng cầu dân ý năm 2020.

Tuy nhiên, trong quá trình đàm phán chi tiết và cập nhật chi phí thực tế, chính phủ Thụy Sĩ xác định tổng chi phí mua sắm, vận hành và bảo đảm hậu cần cho đội bay F-35A Lightning II có thể vượt quá mức ngân sách cho phép.

Nguyên nhân chủ yếu đến từ giá linh kiện, chi phí năng lượng, lạm phát toàn cầu và chi phí duy trì vòng đời khí tài tăng cao so với dự báo cách đây vài năm.

Theo kế hoạch ban đầu, các tiêm kích F-35A Lightning II sẽ bắt đầu được bàn giao cho Không quân Thụy Sĩ từ năm 2027, từng bước thay thế các máy bay McDonnell Douglas F/A-18C Hornet và Northrop F-5E Tiger II đã phục vụ nhiều thập kỷ.

Việc chậm trễ hoặc cắt giảm số lượng mua có thể buộc Thụy Sĩ phải kéo dài thời gian khai thác các dòng tiêm kích cũ, làm gia tăng áp lực bảo dưỡng và hạn chế năng lực tác chiến.

F-35A Lightning II là tiêm kích đa nhiệm thế hệ 5 do Mỹ phát triển, được thiết kế với trọng tâm là khả năng tàng hình và tích hợp cảm biến.

Máy bay có kíp lái 1 người, sử dụng động cơ phản lực Pratt & Whitney F135, cho tốc độ tối đa khoảng Mach 1,6 và bán kính chiến đấu hơn 1.000 km.

F-35A được trang bị radar mảng pha quét điện tử chủ động AESA, hệ thống tác chiến điện tử tiên tiến và khả năng liên kết dữ liệu thời gian thực với các nền tảng khác.

Về vũ khí, F-35A Lightning II có thể mang theo tên lửa không đối không, bom dẫn đường chính xác và nhiều loại vũ khí tấn công mặt đất, cả trong khoang trong để duy trì tính năng tàng hình lẫn trên các giá treo ngoài khi cần tăng tải trọng.

Những đặc điểm này khiến F-35A được đánh giá cao trong các nhiệm vụ kiểm soát không phận và răn đe hiện đại.

Từ góc độ chiến lược, việc Thụy Sĩ cân nhắc cắt giảm đơn hàng F-35A Lightning II cho thấy áp lực tài chính mà các quốc gia nhỏ và trung lập phải đối mặt khi tiếp cận các khí tài công nghệ cao.

Dù không phải thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương, Thụy Sĩ vẫn cần duy trì năng lực bảo vệ không phận độc lập, nhất là trong bối cảnh căng thẳng quân sự tại châu Âu gia tăng sau nhiều cuộc khủng hoảng an ninh.

Một số chuyên gia quân sự nhận định, thay vì tập trung hoàn toàn vào số lượng lớn tiêm kích thế hệ 5, Thụy Sĩ có thể lựa chọn phương án kết hợp, mua ít hơn F-35A Lightning II nhưng đầu tư mạnh hơn vào hệ thống phòng không mặt đất, radar cảnh giới và các nền tảng hỗ trợ khác.

Cách tiếp cận này có thể giúp tối ưu hóa chi phí trong khi vẫn bảo đảm năng lực phòng thủ cần thiết.

Bên cạnh đó, việc cắt giảm đơn hàng cũng đặt ra câu hỏi về xu hướng mua sắm vũ khí tại châu Âu, nơi nhiều quốc gia đang phải cân đối giữa nhu cầu an ninh ngày càng cao và khả năng tài chính hữu hạn.

Trường hợp của Thụy Sĩ có thể trở thành ví dụ điển hình cho những khó khăn mà các chương trình vũ khí đắt đỏ gặp phải trong giai đoạn kinh tế nhiều biến động.

Hiện tại, chính phủ Thụy Sĩ khẳng định vẫn giữ cam kết hiện đại hóa không quân, song sẽ ưu tiên mua “số lượng tiêm kích nhiều nhất có thể” trong phạm vi ngân sách được phép.

Quyết định cuối cùng về số lượng tiêm kích F-35A Lightning II sẽ được đưa ra sau các đánh giá tài chính và kỹ thuật tiếp theo, dự kiến hoàn tất trong năm 2026.

Việt Hùng