Vì sao rằm tháng 10 được gọi là ngày 'đóng cửa mả'?

Rằm tháng 10 không chỉ là Tết Cơm Mới mà còn gắn với tục “đóng cửa mả” một nghi lễ đặc biệt nhằm khép lại chu kỳ cúng bái vong linh sau mùa Vu Lan. Phong tục này mang ý nghĩa tri ân, hồi hướng và gìn giữ sự bình an cho gia đạo, nhưng lại rất ít người hiểu đúng về nguồn gốc và cách thực hành.

Trong văn hóa tâm linh Việt Nam, Rằm tháng 10 hay còn gọi là Tết cơm mới, Tết Hạ Nguyên được xem là thời điểm kết thúc chu kỳ ba tháng mùa thu, chuyển sang tiết khí lạnh của mùa đông. Đây cũng là mốc quan trọng trong tâm linh, khi con cháu thực hiện những nghi lễ cúng bái để tri ân tổ tiên, cầu bình an và sưởi ấm chốn âm phần. Nhiều gia đình còn thực hiện lễ “đóng cửa mả”, một phong tục cổ xưa ít người ngày nay hiểu rõ.

Dù không phổ biến khắp cả nước, nhưng nghi thức này mang chiều sâu văn hóa và chứa đựng quan niệm đặc biệt về hành trình của linh hồn sau khi rời cõi tạm.

Nghi lễ "đóng cửa mả" (Ảnh: AI)

“Đóng cửa mả” là gì?

“Đóng cửa mả” là nghi lễ được thực hiện sau khi người mất qua 49 ngày, hoặc có nơi làm vào đúng Rằm tháng 10 thời điểm được coi là kết thúc kỳ “quy hồn”. Trong quan niệm dân gian, sau khi mất, linh hồn sẽ trải qua 7 lần phán xét, mỗi lần kéo dài 7 ngày. Sau 49 ngày, hương linh chính thức bước vào một giai đoạn ổn định hơn nơi cõi âm.

Chính vì thế, việc “đóng cửa mả” mang ý nghĩa khóa lại cửa mộ, không phải để ngăn người đã khuất quay về, mà để định hướng linh hồn an vị, tránh bị vong khác quấy nhiễu, đồng thời cũng giúp người sống bớt lo âu trong quá trình tang chế.

Một số tài liệu dân gian ở đồng bằng Bắc Bộ ghi lại rằng phong tục này xuất phát từ thời kỳ xa xưa khi việc chôn cất còn đơn sơ. Người dân tin rằng sau khi “đóng cửa”, mộ phần sẽ yên ổn, hạn chế thú rừng, trộm cắp hay các yếu tố tự nhiên xâm hại. Lâu dần, nghi thức vật lý trở thành nghi thức tâm linh.

Tại sao “đóng cửa mả” lại gắn với Rằm tháng 10?

Rằm tháng 10 trong tâm thức người Việt là dịp đóng lại chu kỳ cũ, khởi mở chu kỳ mới. Khí trời chuyển sang lạnh, âm khí mạnh hơn dương khí, nên cũng là thời điểm thuận cho việc “khóa âm”, tức ổn định phần mộ để tránh tạp khí.

Người xưa quan niệm tháng 7 cửa mở, vong hồn được “tháo cửa ngục”. Tháng 10 cửa đóng, linh hồn trở về nơi an nghỉ. Vì thế, nhiều gia đình làm lễ “đóng cửa mả” vào Rằm tháng 10 để đánh dấu sự khép lại giai đoạn linh hồn còn vương vấn dương thế.

Cách thực hiện nghi thức “đóng cửa mả”

Tùy địa phương, cách thực hiện nghi lễ khác nhau. Nhưng về cơ bản, sẽ gồm làm lễ tại mộ gia đình chuẩn bị trầu cau, hương hoa, rượu trắng, một nắm đất sạch, ít vàng mã và áo giấy.

Thầy lễ hoặc gia chủ cắm hương, đọc bài khấn xin phép thổ địa thần linh cai quản nơi mộ phần, xin “đóng cửa mả” giúp hương linh an nghỉ lâu dài.

Nghi thức “đắp cửa mộ”

Một nắm đất được gia chủ hoặc người trưởng họ đắp lên phần miệng mộ, thể hiện ý nghĩa “niêm phong”. Một số vùng dùng đá nhỏ, hoặc cành cây, đặt trước mộ tượng trưng cho sự định vị linh hồn.

Người già trong làng giải thích rằng nắm đất này chính là “vật chứng” giữa người sống và người chết, khẳng định rằng mọi sự nơi trần thế đã được thu xếp xong, người mất có thể yên lòng.

Lễ hóa vàng và cáo gia tiên

Cuối cùng là hóa chút vàng mã như áo quần, giấy tiền. Không phải để người âm sử dụng, mà tượng trưng cho sự “mã hóa” giai đoạn cuối cùng của tang kỳ.

Ý nghĩa nhân văn phía sau tục “đóng cửa mả”

Nhiều người trẻ ngày nay cho rằng điều này mang màu sắc mê tín. Nhưng nếu nhìn ở góc độ văn hóa – tâm lý – xã hội, tục “đóng cửa mả” lại mang ba giá trị lớn:

Giúp người sống thanh thản

49 ngày là giai đoạn gia đình chịu nhiều xúc động, nhớ thương. Nghi lễ này như một trả lời rằng: “Chúng ta đã làm đầy đủ bổn phận. Người đã khuất đã sang một chặng mới.” Sự yên tâm ấy giúp tang quyến ổn định tinh thần và bắt đầu trở lại với cuộc sống.

Thể hiện đạo hiếu

Nghi lễ có phần nhỏ bé nhưng mang lòng thành lớn. Đó là cách người Việt trân trọng hành trình của một đời người – dù đã sang bên kia.

Bảo tồn văn hóa bản địa

“Đóng cửa mả” phản ánh cách người Việt hòa hợp âm – dương, coi trọng sự cân bằng. Dù xã hội hiện đại, phong tục này vẫn hiện diện ở nhiều vùng quê như một mảnh ghép của văn hóa tâm linh truyền đời.

Cần chuẩn bị gì khi làm lễ “đóng cửa mả”?

Gia đình không cần cầu kỳ, chỉ cần sự trang nghiêm và thành tâm. Tối kỵ không nói lời nặng nề, không than khóc quá độ. Không xáo trộn mộ phần bừa bãi, không đốt quá nhiều vàng mã. Điều cốt lõi là tưởng nhớ, cầu an chứ không nên cúng bái phô trương.

Hoàng Ly