Vì sao liên tiếp xuất hiện lốc xoáy ở nhiều tỉnh thành?

Hàng loạt địa phương xuất hiện lốc xoáy, vòi rồng

Khoảng 3h đến 5h ngày 29/9, khi tâm bão Bualoi đang hoành hành tại Nghệ An - Hà Tĩnh với sức gió cấp 9-10, giật tăng hai cấp thì cách xa khoảng 200 km, tại Ninh Bình, lốc xoáy xuất hiện quét qua hàng loạt xã Quỹ Nhất, Hải Anh, Hải Thịnh, Hồng Phong, Gia Hưng và Chất Bình làm 9 người chết, 18 người bị thương.

Tại tỉnh Hưng Yên, cách xa tâm bão khoảng 300 km, lúc 10h30 lốc xoáy xuất hiện ở xã các xã Thái Thụy, Thái Ninh, Đông Thái Ninh làm hai người chết, 9 người bị thương. Nhiều nhà dân bị sập, tốc mái tôn. Cùng thời điểm này, Hải Phòng cách xa tâm bão hơn 400 km cũng ghi nhận lốc xoáy ở xã Nguyễn Bỉnh Khiêm, không gây thiệt hại về người.

Bão số 10 gây lốc xoáy ở hàng loạt địa phương.

Trận lốc xoáy xuất hiện lúc 10h30 ngày 29/9 tại một số xã ở thành phố Hải Phòng, làm nhiều nhà bay mái tôn. Thống kê ban đầu cho thấy khoảng 50 ngôi nhà bị ảnh hưởng bởi lốc (tốc mái ngói, lật tôn một phần, nhà bị lật tôn hoàn toàn), diện tích lúa ngoài đồng bị đổ nhiều, và trên toàn địa bàn xã đang mất điện.

Lý giải điều kiện hình thành lốc xoáy, TS Trương Bá Kiên, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khí tượng khí hậu, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, cho biết lốc xoáy xuất hiện khi khối khí nóng ẩm bốc lên gặp lớp khí lạnh và khô phía trên, tạo nên sự chênh lệch lớn về nhiệt độ, gió. Kết hợp với gió đứt (gió thay đổi đột ngột về tốc độ hoặc hướng) theo chiều thẳng đứng, luồng khí nóng ẩm bắt đầu xoáy, hình thành "ống xoáy" từ mây dông xuống mặt đất.

Ông Hoàng Phúc Lâm, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cho biết bão Bualoi có đặc điểm hoàn lưu phía bắc tâm bão mạnh và rộng hơn so với hoàn lưu phía nam. Đây cũng là điểm chung của đa số các cơn bão.

Do rìa phía bắc của các cơn bão thường là áp cao cận nhiệt đới nên khu vực này có ranh giới gradient khí áp lớn hơn, sự khác nhau giữa khối khí phía Bắc với khối khí trong vùng tâm bão lớn hơn về các đặc tính nhiệt độ, áp suất, và độ ẩm nên giao tranh của hai khối khí gây mưa dông thường nhiều hơn, gió thường mạnh hơn ở phía bắc tâm bão.

"Bão Bualoi khi đi vào khu vực Bắc Trung Bộ thì phần rìa phía Bắc nằm vùng đồng bằng Bắc Bộ nên đã xảy ra dông mạnh, nhiều ổ dông lớn đã hình thành trong sáng ngày 29/9 kèm theo đó là các cơn lốc xoáy đã được ghi nhận qua camera điện thoại người dân ở các địa phương như Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Phòng…" – ông Lâm nói và cho biết các trận lốc xoáy này có quy mô rất nhỏ (vài chục tới vài trăm mét), thời gian xảy ra ngắn (vài phút tới vài chục phút) và thường chỉ được ghi nhận ở những vùng không gian rộng, như các cánh đồng, dọc các đường cao tốc và ít khi ghi nhận được trong thành phố do không gian chật hẹp hơn.

Theo ông Lâm, lốc xoáy xảy ra ở quy mô xảy ra nhỏ, nên ghi nhận được số lượng các cơn lốc chủ yếu là tình cờ, có thể do người đi đường, người dân chủ động quan sát và quay lại mới thấy, còn trên các hệ thống quan trắc của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia chỉ ghi nhận được nếu xảy ra tại vị trí các trạm đo có quan trắc viên.

"Do quy mô lốc xoáy rất nhỏ, đường kính chỉ vài chục cho đến một hai trăm mét nên các radar, vệ tinh gần như là không thể nắm bắt được vị trí, hình hài của lốc xoáy. Do đó công tác đo đạc, quan trắc, dự báo lốc xoáy rất khó, chúng tôi chỉ có thể cảnh báo trong các cơn dông có khả năng xảy ra lốc xoáy" – ông Lâm nói.

Theo TS Kiên, lốc xoáy nhiều khi là hệ quả trực tiếp của bão, nhưng không phải cơn bão nào cũng sinh ra hiện tượng này. Bão là hệ thống hoàn lưu khí quyển quy mô khá rộng, gồm lõi bão, thành mắt bão và các dải mây xoắn ở rìa ngoài. Mỗi dải mây bão có thể coi như một khối đối lưu hoàn chỉnh.

Lốc xoáy như vòi rồng ở Ninh Bình gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

"Các dải mây bão mở rộng và di chuyển theo cơn bão, nếu gặp điều kiện thuận lợi như sự chênh lệch về nhiệt, ẩm giữa các tầng khí quyển, dòng thăng mạnh và dồn dập thì dễ bùng phát thành lốc xoáy dữ dội (gọi là vòi rồng)", tiến sĩ Kiên nói. Đây là lý do trong nhiều cơn bão mạnh, đặc biệt ở khu vực ven biển, người dân thường chứng kiến lốc xoáy cùng lúc với gió giật và mưa lớn.

Tuy vậy, không phải lúc nào lốc xoáy cũng cần đến bão để hình thành. Nó có thể xuất hiện độc lập trong những đám mây giông mạnh vào mùa hè, nhất là khi xảy ra giao tranh giữa các khối không khí nóng - lạnh lúc giao mùa. Dù quy mô thường nhỏ hơn, song những trận lốc "độc lập" này cũng đủ sức gây tốc mái nhà, làm gãy đổ cột điện và cây cối.

Bão số 10 có hoàn lưu rộng, tạo điều kiện hình thành lốc xoáy

Với trường hợp các lốc xoáy ở Ninh Bình, Hưng Yên sáng nay, TS Trương Bá Kiên phân tích hoàn lưu bão Bualoi mở rộng hơn 250 km, bao trùm ra cả đồng bằng Bắc Bộ. Các dải mây xoắn ở rìa bão không chỉ gây mưa rất lớn mà còn tạo điều kiện hình thành lốc xoáy ở đồng bằng Bắc Bộ.

Thời điểm các dải mây ảnh hưởng đến đồng bằng Bắc Bộ trùng khớp với sự tác động của khối không khí lạnh từ phương Bắc tràn xuống ngay trước đó. Cùng với đó là hoàn lưu bão số 9 Ragasa chưa tan hết gây bất ổn định khí quyển.

"Dải mây bão Bualoi với tính nóng ẩm di chuyển ra đồng bằng Bắc Bộ vào buổi sáng, lúc nền nhiệt còn khá thấp, đã tạo ra sự tương tác mạnh với khối khí lạnh khô tại chỗ. Chính sự chênh lệch nhiệt độ rất lớn này, kết hợp với độ ẩm cao khiến quá trình đối lưu trở nên dữ dội, sinh ra lốc xoáy tại Ninh Bình, Hưng Yên, Hải Phòng.

Chuyên gia này cho rằng trong bối cảnh khí hậu toàn cầu nóng lên, nhiệt độ tăng và độ ẩm khí quyển cao hơn, cường độ bão sẽ ngày càng mạnh, mưa cực đoan thường xuyên hơn. Điều này đồng nghĩa nguy cơ lốc xoáy đi kèm bão cũng tăng cả về tần suất lẫn mức độ tàn phá.

Khác với mưa, gió hay nhiệt độ có thể dự báo theo ngày, lốc xoáy hình thành rất nhanh, phạm vi hẹp nên gần như không thể dự báo chính xác về thời gian và địa điểm. Hiện nay, cơ quan khí tượng chỉ có thể cảnh báo trước 2-3 giờ dựa vào tín hiệu radar, vệ tinh. Với vòi rồng mức độ dữ dội nhất của lốc xoáy việc dự báo càng khó, chỉ có thể phát cảnh báo nguy cơ trong giông bão.

Ông Mai Văn Khiêm, giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn quốc gia cho biết về mặt bản chất hiện tượng lốc xoáy cũng là một cơn bão nhưng ở quy mô rất nhỏ, nhỏ hơn bão rất nhiều, cả về mặt kích thước, không gian, thời gian tồn tại.

"Đối với những cơn bão cũng hình thành xoáy như vậy nhưng duy trì trong thời gian dài, quy mô không gian lớn thì chúng ta có vệ tinh, radar, mô hình tính toán biết được hình hài, cấu trúc của bão, khi đó chúng ta phân tích, theo dõi thì có thể dự báo được. Còn đối với dông, lốc xoáy xảy ra trong phạm vi phạm hẹp, nhỏ nên chúng ta chỉ quan trắc bằng mắt thường" – ông Khiêm nói.

Theo ông Khiêm, hiện nay, khoa học khí tượng chỉ cảnh báo khả năng xảy ra lốc xoáy, vòi rồng, mưa đá trong điều kiện có các đám mây dông rất mạnh, được hình thành môi trường nóng, ẩm, bất ổn định lớn. Khoa học hiện nay chỉ có thể đưa ra được cảnh báo như vậy chứ chưa đưa được dự báo vị trí, cường độ hay diễn biến của các lốc xoáy, vòi rồng.

Tô Hội