Vì sao ESG chưa thành công trong công cuộc 'xanh hóa' nền kinh tế?

Những năm gần đây, khái niệm ESG (Environmental, Social, and Governance - Môi trường, Xã hội và Quản trị) ngày càng được quan tâm, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu, trách nhiệm xã hội và tính minh bạch trong quản trị doanh nghiệp trở thành các yếu tố quan trọng đối với nhà đầu tư, chính phủ và công chúng.

Các quỹ đầu tư ESG thu hút hàng nghìn tỷ USD. Nhiều chính phủ và tổ chức quốc tế đã ban hành quy định về báo cáo ESG, như Liên minh Châu Âu (EU) với Chỉ thị Báo cáo Bền vững Doanh nghiệp (CSRD) hay Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC) yêu cầu công bố rủi ro khí hậu. Các tập đoàn lớn như Apple, Tesla, hay Unilever đã công bố cam kết trung hòa carbon, sử dụng năng lượng tái tạo và tăng cường tính minh bạch trong quản trị.

Trong bối cảnh giao thương, hợp tác toàn cầu, doanh nghiệp niêm yết trên sàn chứng khoán Việt Nam cũng phải đáp ứng tiêu chuẩn ESG để thu hút dòng vốn từ quỹ ngoại. Chính phủ nước ta cũng ban hành nhiều chính sách mới khuyến khích ESG, như Chiến lược Tăng trưởng Xanh Quốc gia hay yêu cầu công bố báo cáo bền vững đối với doanh nghiệp niêm yết.

ESG mở ra cơ hội tiếp cận nguồn vốn xanh, nâng cao uy tín thương hiệu và giảm thiểu rủi ro pháp lý trong dài hạn, song nhiều doanh nghiệp Việt Nam còn gặp khó khăn về nhận thức, chi phí áp dụng và thiếu tiêu chuẩn chung về ESG.

ESG không thành công như mong đợi

Trong cuốn sách ESG quan trọng nhưng không đặc biệt hơn, tác giả Phạm Việt Anh trình bày bao quát những hiểu biết xoay quanh ESG cùng các khái niệm liên quan như CSR, phát triển bền vững, tính bền vững. Qua đó, ông định vị vai trò của ESG trong việc quản lý và điều hành, phát triển doanh nghiệp, cũng như trong bối cảnh rộng lớn hơn: với cộng đồng và với quốc gia.

Trong chương 1, tác giả vạch nên bức tranh toàn cảnh của công cuộc chống biến đổi khí hậu và hướng đến phát triển bền vững của nhân loại. Cho đến nay, vẫn còn nhiều tranh cãi về tính xác thực của hiện tượng biến đổi khí hậu, bất chấp những con số như "97% các nhà khoa học đồng thuận rằng biến đối khí hậu là do con người gây ra và nguy hiểm". Biến đổi khí hậu không đơn thuần là câu chuyện của khoa học, mà của cả chính trị và đạo đức.

Bên trong nhà máy Lego Việt Nam - được xem là một mảnh ghép quan trọng cho bức tranh ESG cả nước - tại TP Tân Uyên, tỉnh Bình Dương. Ảnh: Diệu Thanh.

Chương trình Nghị sự 2030 về Phát triển Bền vững mà Liên Hợp Quốc thông qua vào ngày 25/9/2015 bao gồm 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs - Sustainable Development Goals) và 169 mục tiêu cụ thể. Trong đó các mục tiêu 7, 9, 11 tập trung vào năng lượng sạch, hạ tầng bền vững, công nghiệp đổi mới và mục tiêu 13, 14, 15 tập trung vào bảo vệ môi trường, hành động vì khí hậu.

Tuy nhiên, Báo cáo Mục tiêu Phát triển Bền vững năm 2024 cho thấy kết quả toàn diện về chuyển đổi bền vững toàn cầu vẫn kém xa kỳ vọng, chỉ khoảng 17% mục tiêu dự kiến hoàn thành vào năm 2030.

Trong hai chương tiếp theo, tác giả chỉ rõ giới hạn của tăng trưởng (kinh tế) và sự nguy hiểm của tăng trưởng theo cấp số nhân trong môi trường vật chất hữu hạn, đóng.

Từ chương 4 đến chương 7, tác giả bàn luận những vấn đề trung tâm của cuốn sách. Theo ông, ESG vẫn còn là khái niệm tương đối mơ hồ, thiếu nhất quán, nhưng về bản chất tiến hóa từ lý thuyết Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp - CSR (Corporate Social Responsibility) do GS người Mỹ Archie B. Carroll phát triển.

CSR cấu thành 4 trách nhiệm quan trọng của một doanh nghiệp: có lợi nhuận (thực hiện được nghĩa vụ tài chính); trách nhiệm trước pháp luật; trách nhiệm đạo đức (đối với môi trường, xã hội); trách nhiệm thiện nguyện. Tác giả Phạm Việt Anh bổ sung vào mô hình này trách nhiệm chuyển giao: người lãnh đạo cần đào tạo nhân lực, giáo dục nội bộ để chuẩn bị cho mình rút dần, để thế hệ tiếp theo kế thừa, phát triển.

ESG có bản chất là quản lý rủi ro và khai thác cơ hội kinh doanh, được chú ý hơn khi xuất hiện trong báo cáo Who Cares Wins năm 2004 - sáng kiến chung của các tổ chức tài chính theo lời mời của Liên Hợp Quốc, nhằm mục đích tích hợp các yếu tố môi trường, xã hội và quản trị vào thị trường.

Hơn 20.000 công ty lớn toàn cầu và 3.800 tổ chức phi lợi nhuận đã cam kết theo Hiệp ước Toàn cầu, nhưng phát thải không giảm, mà còn đồng tiến với mức tăng GDP toàn cầu.

Theo báo cáo "The net-zero Transition" (Chuyển đổi net-zero) của McKenzie & Company năm 2022, phương trình net-zero vẫn chưa được giải quyết: phát thải nhà kính không được cân bằng bằng cách ngoại bù (offsetting - bù trừ một khoản tác động tiêu cực bằng một khoản tương ứng tích cực), thế giới cũng chưa sẵn sàng để hoàn thành quá trình chuyển đổi net-zero. Một số doanh nghiệp bị cáo buộc mượn mác ESG cho hoạt động "tẩy xanh" (greenwashing).

Sách ESG quan trọng nhưng không đặc biệt hơn. Ảnh: Anbooks.

ESG phải tích hợp như ADN doanh nghiệp

"ESG đã được bảo vệ và thúc đẩy như một công cụ quản trị xanh nhưng có thành tích kém", Phạm Việt Anh viết.

Tác giả cho rằng doanh nghiệp cần thay đổi cách ứng dụng ESG vào quản trị: Đây không phải sản phẩm đầu tư tài chính ngắn hạn, mà cần được coi là quá trình tích hợp bền vững, được "nhúng" vào toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp, xây dựng để trở thành ADN bền vững.

Trong các chương tiếp theo của cuốn sách, ông chỉ ra hướng đi để làm được điều trên: tích hợp tính bền vững vào tầm nhìn để xây dựng doanh nghiệp bền vững; quan tâm đến kinh tế sinh thái; học hỏi từ thiên nhiên và lấy công nghệ làm bàn đạp; tận dụng cơ hội tiếp cận nguồn vốn xanh và môi trường xanh.

Những thách thức như cạm bẫy tăng trưởng, "mù khoáng sản, nghèo năng lượng" cũng được thảo luận kỹ lưỡng, từ đó tạo nên bức tranh đa chiều về vai trò của ESG đối với những doanh nghiệp đơn lẻ và nền kinh tế nói chung.

Trong chương 16, tác giả đưa ra một số đề xuất để doanh nghiệp xây dựng tính bền vững: kỷ luật quản trị, nâng cấp nguồn vốn con người, phát triển vốn xã hội lành mạnh, công nghiệp hóa nông nghiệp, đưa thông tin trở thành hàng hóa công, cân bằng tính nhân văn hợp lý với lợi ích sinh thái.

Tiềm năng tín dụng xanh và tài chính bền vững tại Việt Nam còn rất lớn. Ảnh minh họa: EVN.

Cuốn sách được viết bởi người có 25 năm kinh nghiệm tư vấn và quản lý cấp cao cho nhiều tổ chức trong nước và quốc tế tại Việt Nam về chiến lược tăng trưởng và thương hiệu tổ chức. Kể từ năm 2010, Phạm Việt Anh dần chuyển trọng tâm sang lĩnh vực phát triển kinh doanh bền vững và hiện là Cố vấn bền vững, ESG-S cho một số tổ chức có cùng mục tiêu. Ông là tiến sĩ về quản lý bền vững (DBA) và hiện đang tiếp tục làm nghiên cứu sinh (PhD) về phát triển bền vững và ngoại giao tại một định chế đại học liên chính phủ theo Hiệp ước Liên Hợp Quốc.

Cuốn sách bao gồm nhiều bảng biểu, sơ đồ (sẽ tốt hơn nếu tất cả được Việt hóa để đồng bộ với thuật ngữ dịch sang tiếng Việt), 5 phụ lục cùng danh mục 500 liên kết tài liệu tham khảo để bạn đọc tiện tra cứu.

Một đôi chỗ, những khái niệm và diễn giải trong sách có phần chồng chéo và trùng lặp. Và có lẽ sẽ hay hơn nếu có thêm nhiều ví dụ gắn với bối cảnh cụ thể của môi trường kinh tế Việt Nam hiện tại.

Nhìn chung, cuốn sách là một cẩm nang chi tiết và cập nhật về ESG, là cuốn sách hiếm hoi về chủ đề này do chuyên gia người Việt viết bằng tiếng Việt và hướng đến đối tượng cụ thể là độc giả Việt. Sách đưa ra nhiều gợi ý cho doanh nghiệp để đưa ESG vào ứng dụng trong hoạt động kinh doanh một cách hiệu quả trong bối cảnh nền kinh tế không thể đứng ngoài làn sóng chuyển đổi xanh.

Phong Khang