Vì một Việt Nam bứt phá đổi mới sáng tạo

Các diễn giả thảo luận Phiên chuyên đề 1: Kiều bào với sự phát triển công nghệ cao của Việt Nam" trong khuôn khổ Hội nghị người Việt Nam ở nước ngoại toàn thế giới lần thứ IV, ngày 22/8/2024, tại Hà Nội. (Ảnh: Tuấn Anh)

Hệ sinh thái sáng tạo toàn cầu của người Việt

Để phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo như một đột phá hàng đầu, TS. Nguyễn Hồng Sơn - Chủ tịch Liên hiệp hội người Việt Nam tại Nhật Bản, cho rằng Việt Nam cần xây dựng một hệ sinh thái sáng tạo toàn cầu của người Việt - nơi mà chuyên gia, startup và nhà đầu tư kiều bào có thể kết nối, cống hiến và cùng kiến tạo giá trị.

Ông chia sẻ: “Có thể nghiên cứu một số hướng đi cụ thể, đầu tiên là cần xây dựng một nền tảng linh hoạt để kết nối theo thời gian thực các chuyên gia Việt toàn cầu. Tôi hình dung rằng, đây là một hệ thống số hóa, minh bạch và chủ động kết nối chuyên gia kiều bào theo lĩnh vực chuyên môn, quốc gia cư trú và khả năng đóng góp. Nền tảng này không chỉ là nơi chia sẻ tri thức mà còn là công cụ để triển khai các dự án hợp tác cụ thể giữa trong nước và quốc tế”.

Bên cạnh đó, Chính phủ có thể thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo toàn cầu tại Việt Nam với liên kết mạnh mẽ cùng Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC). Các trung tâm này có thể đặt tại các thành phố lớn đang đi đầu trong đổi mới sáng tạo như TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng… hoạt động như “bệ phóng” cho startup Việt và kiều bào với sự hỗ trợ về pháp lý, tài chính, người hướng dẫn và kết nối thị trường. Mô hình có thể học hỏi từ các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, - nơi chính phủ đóng vai trò kiến tạo và doanh nghiệp dẫn dắt.

Ngoài ra, chúng ta có thể tổ chức các chương trình “Về nguồn trong đổi mới sáng tạo”. Đây là các sự kiện thường niên, nơi các chuyên gia, nhà sáng lập kiều bào quay trở về Việt Nam để chia sẻ, hợp tác và đầu tư. Không chỉ là hội thảo, mà là nơi khởi động các dự án thực tế, từ trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain đến nông nghiệp thông minh và công nghệ môi trường.

“Tôi tin rằng, khi người Việt ở nước ngoài được nhìn nhận như một phần không thể thiếu trong chiến lược đổi mới sáng tạo quốc gia, họ sẽ sẵn sàng trở về - không chỉ bằng hành trình thể chất, mà bằng tri thức, kết nối và khát vọng phụng sự.

Để thực hiện hiệu quả các ý tưởng trên, cần có một chính sách linh hoạt và thực chất, cụ thể hơn. Chính phủ cần có cơ chế công nhận năng lực chuyên gia kiều bào, hỗ trợ thủ tục hành chính, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và tạo điều kiện thuận lợi để họ đầu tư hoặc hợp tác nghiên cứu tại Việt Nam”, TS. Nguyễn Hồng Sơn khẳng định.

Thành lập và đưa vào hoạt động mô hình R&D

Đây là đề xuất của PGS.TS. Trần Lê Hưng, Trường Kỹ sư Paris – Đại học Gustave Eiffel, Pháp. Theo ông, Việt Nam nên thành lập và đưa vào hoạt động mô hình “trung tâm nghiên cứu và phát triển” (R&D) trong các đơn vị sự nghiệp công lập, tập đoàn nhà nước và tư nhân, đặc biệt đối với một số ngành công nghiệp chiến lược, công nghệ cao, công nghiệp kết nối.

R&D được hình thành với mục đích trực tiếp giải quyết các vấn đề trong quá trình khai thác, sản xuất và phục vụ công tác chuyển đổi số, hiện đại hóa và tối ưu hóa công đoạn sản xuất.

Mô hình này sẽ hỗ trợ tối đa việc tận dụng trí tuệ người Việt Nam, dần tiệm cận với đỉnh cao khoa học quốc tế, giúp đội ngũ chuyên gia trong nước từng bước tự chủ về công nghệ; giúp đội ngũ khoa học và chuyên gia người Việt tự lực phát triển các sản phẩm “Make in Viet Nam” trực tiếp phục vụ và cải thiện đời sống nhân dân và dần giảm thiểu sự phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài, tự tin sản xuất các sản phẩm có khả năng cạnh tranh với nước ngoài với giá thành hợp lý.

Việc thành lập các R&D cũng giải quyết bài toán trọng dụng, thu hút nhân tài; đặc biệt trong bối cảnh cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài luôn muốn quay trở về quê hương đóng góp và phát triển.

Những vấn đề khó khăn trong nước gặp phải sẽ được lực lượng trí thức và chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài kết hợp với các nhà khoa học trong nước hỗ trợ giải quyết dựa trên kinh nghiệm và bài học quốc tế, củng cố và tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, bồi đắp tinh thần tự hào dân tộc trong mỗi người dân Việt Nam khi được góp sức mình vào sự phát triển đất nước.

Cũng theo PGS.TS. Trần Lê Hưng, trong bối cảnh ngoại giao khoa học được đề cao trên thế giới như hiện nay, việc thu hút các các chuyên gia nước ngoài đển đầu tư, nghiên cứu cũng phản ánh quan điểm của Đảng ta về hội nhập quốc tế trong tình hình mới, được cụ thể hóa trong Nghị quyết số 59-NQ/TW.

Việc đưa mô hình “trung tâm nghiên cứu và phát triển” vào hoạt động sẽ giúp đội ngũ khoa học và chuyên gia người Việt tự lực phát triển các sản phẩm “Make in Viet Nam” trực tiếp phục vụ và cải thiện đời sống nhân dân. (Nguồn: Vietnamnet)

Các đề tài nghiên cứu khoa học từ trung tâm đề ra sẽ được liên kết trực tiếp với các trường Đại học, Viện nghiên cứu để đào tạo thế hệ kế cận có năng lực và trình độ cao, luôn sẵn sàng đóng góp vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc theo đúng tinh thần về kết nối giữa nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp đã được nêu trong Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo được ban hành vào tháng 8/2025.

Các đề tài nghiên cứu được đề xuất bởi các R&D sẽ được kết hợp, theo dõi và tài trợ bởi Bộ Khoa học và Công nghệ để bảo đảm hàm lượng và chất lượng nghiên cứu khoa học. Việc này thúc đẩy sớm đưa Nghị quyết số 57-NQ/TW vào cuộc sống với những mục tiêu cụ thể đã được đề ra, có thể nhắc tới như huy động, bố trí 3% chi ngân sách cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.

Ông bày tỏ kỳ vọng: “Mục tiêu được đề ra được cho là còn khá cao, tuy nhiên cũng đã được cân nhắc rất kỹ lưỡng bởi những chỉ số này ở đất nước ta là còn hạn chế trong những năm trước với nhiều lý do khách quan và chủ quan. Bên cạnh đó, sản phẩm của các đề tài nghiên cứu này là những công bố khoa học hay bằng sáng chế được ứng dụng vào cuộc sống cũng sẽ giúp tăng tỷ lệ bằng sáng chế người Việt Nam vào kinh doanh, sản xuất; trực tiếp thúc đẩy chỉ số “yếu tố tổng hợp năng suất - TFP” của nước ta đạt mục tiêu trên 55%, ngang bằng các quốc gia trong khu vực.

Phát huy nguồn lực kiều bào

Đội ngũ trí thức, doanh nhân và chuyên gia Việt kiều tại các nước đang có những thế mạnh vượt trội trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, y học, tài chính, giáo dục và công nghệ số.

Theo ông Phạm Khánh Nam, kiều bào tại Đức, cần hình thành cơ chế kết nối thường xuyên giữa mạng lưới trí thức Việt Nam ở nước ngoài với các bộ, ngành và địa phương trong nước, nhằm chia sẻ kinh nghiệm, tư vấn chính sách và hợp tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ.

Bên cạnh đó là xây dựng quỹ hoặc chương trình đặc thù hỗ trợ kiều bào đầu tư, khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam, trong đó có ưu đãi về thủ tục, bảo hộ sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ xanh và năng lượng sạch; đồng thời, khuyến khích mô hình “trí thức kiều bào về nước theo dự án ngắn hạn”, giúp tận dụng nguồn chất xám toàn cầu mà vẫn phù hợp điều kiện làm việc linh hoạt của chuyên gia quốc tế.

Có thể thấy, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo có hiệu lực được xem như bước khởi đầu quan trọng, nhưng chặng đường phía trước đòi hỏi quyết tâm chính trị bền bỉ, sự đồng hành của cộng đồng cùng một hệ sinh thái mở để trí tuệ Việt ở trong và ngoài nước cùng đóng góp.

Những ý kiến đóng góp tâm huyết của đội ngũ trí thức kiều bào đã nói lên kỳ vọng chung: Việt Nam đang đứng trước cơ hội định hình một mô hình phát triển mới, nơi đổi mới sáng tạo không chỉ là khẩu hiệu mà trở thành động lực thật sự của nền kinh tế. Điều này khẳng định tinh thần hội tụ trí tuệ Việt toàn cầu nếu được phát huy hiệu quả sẽ trở thành nguồn lực chiến lược để Việt Nam bứt phá trong thập niên tới.

An Lê