Về thăm Gò Cỏ – làng cổ bình yên bên biển Sa Huỳnh

Làm du lịch từ chính ngôi nhà mình...

Nép mình yên bình trên những dải gò đồi ven biển Sa Huỳnh, Gò Cỏ là ngôi làng biển độc đáo. Mảnh đất nhỏ bé này cất giữ lớp trầm tích văn hóa đồ sộ: từ Sa Huỳnh cách đây 2.500 – 3.000 năm, qua Champa rực rỡ, cho đến đời sống của cư dân Đại Việt.

Ngôi làng nhỏ ven biển này mới xuất hiện trên bản đồ du lịch vài năm gần đây, giữ được vẻ bình dị, ít người biết tới. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Bà Tám “sương gió” – một người dân địa phương – vừa dắt tay khách, vừa giới thiệu về làng bằng chất giọng Quảng Ngãi mộc mạc. Những dấu tích xưa cũ lặng lẽ hòa vào đời sống thường ngày: ô cửa sổ xanh, giàn hoa giấy rực rỡ, bờ rào lấp ló hoa trang, biển hiệu homestay làm từ vỏ sò hay hàng xương rồng thẳng tắp trước ngõ.

Sự ra đời của Hợp tác xã du lịch Gò Cỏ mở ra hướng đi mới cho người dân. Những ngư dân quen tay chài lưới, những nông dân gắn bó với ruộng lúa, ruộng muối nay trở thành chủ homestay, hướng dẫn viên hay nghệ nhân bài chòi phục vụ du khách. Khách đến làng không tìm thấy quán ăn, bởi bữa cơm được nấu và chia sẻ ngay trong mỗi gia đình.

Làng được phát triển du lịch bởi chính những người con sinh ra ở nơi đây, sống ở đây - mang tình yêu với đất, với biển. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Có cá ăn cá, có rau ăn rau, có khoai sắn cùng khoai sắn – giản dị mà ấm áp, như người thân trở về nhà. Sáng sớm, du khách được bà Tám gọi dậy với tô bún nóng hổi; cảm giác thân thuộc gợi nhớ lời giục giã của ông bà năm nào. Trong không gian làng chài, ký ức tuổi thơ với võng đưa, bát canh chua, đĩa hải sản tươi rói ùa về.

Người Gò Cỏ vẫn giữ lối sống gắn với thiên nhiên: cùng nhau lợp lại mái tranh, dựng lại bờ tường đất, chăm chút hàng chè tàu xanh mướt, vun xới cụm hoa trang đỏ thắm trước ngõ. Trên mép biển, họ quây quần chờ thuyền thúng trở về. Cuộc sống ấy dường như tách biệt với sự ồn ã bên ngoài.

Nhiều người làng Gò Cỏ dựng lại nhà tranh vách đất. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Sức hút du lịch cũng kéo theo những lời mời chào đầu tư. Bà Dìn, một người dân trong làng, từng được ngỏ ý mua lại nhà và đất với giá cao, đổi lại bà sẽ làm thuê cho chủ mới. Nhưng bà từ chối. Với bà và nhiều người khác, ngôi nhà không chỉ là tài sản mà còn là di sản gắn với tổ tiên – không thể đem ra đổi chác.

Tinh thần ấy hiện diện trong nhiều gia đình. Ông Hỡi và vợ là bà Phố, dù tuổi cao, vẫn tự vào rừng tìm tranh, tre để dựng ngôi nhà vách đất, biến nó thành “bảo tàng gia đình” lưu giữ ký ức văn hóa. Bà Thương, dù đã chuẩn bị sẵn vật liệu, vẫn chưa xây thêm homestay vì muốn nhường cơ hội cho những hộ dân khác. Ở Gò Cỏ, người ta không cạnh tranh mà sẻ chia, để ai cũng có phần trong lợi ích chung.

Làng Gò Cỏ hôm nay vừa là điểm đến du lịch mới mẻ, vừa là minh chứng cho cách người dân gìn giữ bản sắc và tình làng nghĩa xóm, tạo nên giá trị bền vững. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Giữa tiếng côn trùng rả rích, mùi mặn của gió biển và nhịp sóng rì rào, Gò Cỏ mang đến cảm giác bình yên hiếm có. Du khách tìm đến không chỉ để tham quan mà còn để “chữa lành” – tạm rời những xô bồ nơi phố thị, tìm lại sự an nhiên trong vòng tay thân thuộc của làng quê.

...đến hành trình phát triển bền vững

Bên mép biển rì rào, Gò Cỏ mang vẻ đẹp khác biệt nhờ đá. Những khối đá có tuổi đời khoảng 400 triệu năm kiến tạo nên một ngôi làng vừa bền vững, vừa mang dáng vẻ cổ kính lạ lùng. Đá hiện diện ở khắp nơi: đường làng lát đá, hàng rào xếp đá, giếng cổ xây đá, ruộng bậc thang len lỏi giữa các suối nước. Đến nay, gần chục giếng cổ vẫn còn được người dân sử dụng, dòng nước trong vắt, ngọt lành chảy ra từ lòng đá.

Du khách trải nghiệm làm muối trên ghềnh đá Gò Cỏ. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Không chỉ có đá, Gò Cỏ còn giữ dấu vết văn hóa Sa Huỳnh và một “món quà của thời gian”: muối. Trên những trảng muối, du khách trong và ngoài nước háo hức trải nghiệm công việc làm muối trên đá – công việc được truyền nối từ Sa Huỳnh, Champa đến Đại Việt.

Muối ở Gò Cỏ không giống bất kỳ loại muối nào, không sản xuất đại trà, không ra từ nhà máy. Nó được tạo nên từ những phiến đá triệu năm, từ gió biển, từ nhịp tay cào và giọt mồ hôi của người dân. Với họ, muối không chỉ là gia vị, mà còn là ký ức tổ tiên, là nghề truyền thống, là minh chứng cho sức bền và nghị lực. Muối được làm ra không để bán, mà để trao như một món quà, chứa đựng tình người và giá trị nhân văn sâu sắc.

Tại làng Gò Cỏ, các hoạt động đi biển, đánh cá, vá lưới vẫn được duy trì, đồng thời mở ra trải nghiệm cho du khách. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Ngày nay, Gò Cỏ trở thành điểm đến du lịch xanh, mỗi ngày đón nhiều du khách trong và ngoài nước. Ông Nguyễn Viết Thanh, Chủ tịch UBND phường Sa Huỳnh, cho biết du lịch đã đem lại nhiều giá trị cho người dân, với 90% thu nhập thuộc về các hộ gia đình, 10% còn lại dành cho dịch vụ công, vệ sinh và tổ điều phối.

Nhịp sống nơi làng cổ Gò Cỏ. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Chính quyền đang hướng tới xây dựng Gò Cỏ thành mô hình tiêu biểu liên kết “bốn nhà”: nhà nghiên cứu, nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương, để phát triển bền vững và tạo việc làm cho tất cả mọi người. Đặc biệt, Gò Cỏ hiện là một trong sáu ngôi làng đại diện Việt Nam tham gia giải thưởng “Làng Du lịch tốt nhất” lần thứ 5 của Tổ chức Du lịch Liên Hợp Quốc (UN Tourism) năm 2025.

Bình minh trên biển Gò Cỏ. Ảnh: Tiêu Dao – Văn Linh

Làng như nơi thời gian ngưng đọng, tách biệt khỏi sự ồn ào của thế giới bên ngoài. Một ngôi làng chài hoang sơ, chân thật, nơi những con người như bà Tám, bà Dìn, ông Hỡi, bà Phố, ông Sông, bà Thương vẫn bền bỉ giữ gìn cách sống, cách thương của mình.

Tiêu Dao Văn Linh