Về nơi xuất bản Báo 'Dân cày' - tờ báo yêu nước đầu tiên của tỉnh Nam Định

Một số báo Dân Cày. (Ảnh Tư liệu)

Từ xa xưa đến nay, làng Hành Thiện nổi tiếng khắp vùng không chỉ bởi truyền thống khoa bảng, mà còn là chiếc nôi của tinh thần yêu nước và cách mạng. Năm 1928, khi phong trào yêu nước đang âm ỉ lan rộng khắp cả nước, chàng thanh niên Đặng Xuân Khu - tức đồng chí Trường Chinh sau này - cùng hai người em họ là Đặng Xuân Quyền và Đặng Xuân Thiều âm thầm cho ra đời những số đầu tiên của tờ báo “Dân cày”. Đồng chí Trường Chinh là chủ bút, Đặng Xuân Thiều chữ đẹp được phân công viết và Đặng Xuân Quyền phụ trách in, phát hành. Báo được in bằng phương pháp thạch bản thủ công, phát hành bí mật và truyền tới tay công nhân, nông dân, những trí thức trẻ đang nung nấu ý chí làm cách mạng. Căn nhà nhỏ đơn sơ trở thành điểm phát đi những lời hiệu triệu dũng cảm, nói lên sự thật về thân phận người lao động dưới chế độ thực dân - phong kiến. Mỗi số báo như một ngọn đuốc nhỏ trong đêm đen, góp phần soi sáng nhận thức và truyền đi tinh thần đấu tranh.

Tên gọi “Dân cày” mộc mạc mà sâu sắc. Đó không chỉ là một cách định vị độc giả, mà còn thể hiện rõ tôn chỉ mục đích, lập trường chính trị: đứng về phía những người nông dân. Trong từng số báo là những bài viết tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lê nin, đưa tin về Liên Xô xây dựng chủ nghĩa xã hội, phân tích những khủng hoảng suy yếu của đế quốc thực dân, vạch mặt bọn quan lại, địa chủ, cường hào ức hiếp dân nghèo. Đồng chí Trường Chinh khi ấy mới hơn hai mươi tuổi, nhưng tầm vóc tư tưởng và bản lĩnh của một người làm báo cách mạng đã sớm bộc lộ rõ ràng. Những bài báo của đồng chí luôn có tính chiến đấu cao, có sức thuyết phục lớn, có tầm ảnh hưởng sâu rộng trong các tầng lớp nhân dân.

Tờ “Dân cày” ra được một thời gian thì đồng chí Trường Chinh phải đi Hà Nội, ông Đặng Xuân Thiều ra Hải Phòng tiếp tục hoạt động cách mạng. Đặng Xuân Quyền ở lại và vận động thêm một số đồng chí tham gia như: Nguyễn Văn Kiêm, Nguyễn Ngọc Thuế, Nguyễn Mai Nhiếp, Đặng Xuân Bàng, Đặng Vũ Rinh… âm thầm duy trì việc in và phát hành báo. Đến ngày 1/5/1931, báo "Dân cày" ra số cuối cùng kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động rồi đình bản. Chặng đường "làm cách mạng" của báo "Dân cày" ngắn ngủi ấy đã để lại dấu mốc không thể phai mờ trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam nói chung và báo chí Nam Định nói riêng. Tờ báo là nơi khởi đầu của tinh thần dấn thân, của những ngòi bút đứng về lẽ phải, thể hiện vai trò công cụ giáo dục tư tưởng quan trọng trong những ngày đầu sự nghiệp đấu tranh cách mạng giành độc lập dân tộc.

Ban Chấp hành Hội Nhà báo tỉnh thăm ngôi nhà từng là nơi in và xuất bản đầu tiên của báo "Dân cày" nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025). (Ảnh PV)

Làng Hành Thiện hôm nay vẫn giữ được vẻ cổ kính và bình yên. Trên những con đường lát gạch nghiêng, dưới những hàng cây xanh, người dân nơi đây vẫn kể lại câu chuyện về tờ báo “Dân cày" như một phần của ký ức, niềm tự hào của quê hương. Về làng Hành Thiện, đi qua dong ngõ dẫn vào ngôi nhà là nơi xuất bản báo "Dân cày" đầu tiên, ở phía đối diện là khuôn viên khu nhà lưu niệm Tổng Bí thư Trường Chinh. Đây là nơi lưu giữ nhiều kỷ vật quý giá của gia đình đồng chí Trường Chinh, chứng kiến nhiều sự kiện lịch sử quan trọng của địa phương và gắn bó với cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Trường Chinh (từ năm 1928 đến thời kỳ 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp). 81 năm tuổi đời, hơn 60 năm liên tục hoạt động cách mạng, người con quê hương làng Hành Thiện đã ba lần được bầu làm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, người chiến sĩ cộng sản kiên cường, mẫu mực; người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh; nhà lãnh đạo kiệt xuất của Đảng và cách mạng Việt Nam; nhà văn hóa lớn của dân tộc.

Không chỉ là nhà lãnh đạo kiệt xuất, đồng chí Trường Chinh còn là cây bút chính luận sắc sảo, người anh cả của báo chí cách mạng Việt Nam, cống hiến gần trọn đời cho sự nghiệp báo chí cách mạng và sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đồng chí từng là chủ bút nhiều tờ báo quan trọng như “Dân cày", “Người sinh viên"…, là người lãnh đạo chịu trách nhiệm trực tiếp đối với một số cơ quan ngôn luận của Đảng như “Cờ Giải phóng”, “Sự thật", “Nhân dân", Tạp chí "Cộng sản"… Từ sau ngày hòa bình lập lại trên miền Bắc, do gánh vác những trọng trách của Nhà nước, đồng chí không trực tiếp làm báo và chỉ đạo báo chí nữa nhưng đồng chí luôn quan tâm đến công tác báo chí và những người làm báo. Những kinh nghiệm làm báo, bài học mang tính nguyên tắc mà đồng chí Trường Chinh đã tuân thủ và thực hiện trong hơn một nửa thế kỷ vẫn còn nguyên giá trị thực tiễn với báo chí cách mạng Việt Nam.

Chuyến đi “về nguồn" của những người làm báo Nam Định không chỉ tìm về nơi xuất bản tờ báo cách mạng đầu tiên của tỉnh Nam Định mà còn là dịp tưởng nhớ, tri ân người anh cả của báo chí cách mạng Việt Nam - Tổng Bí thư Trường Chinh; để thấy được lời nhắc nhở hãy vững tâm với nghề, hãy viết bằng sự chính trực, nhạy bén, tỉnh táo, sự thấu cảm, bằng lòng yêu nước và tinh thần không khuất phục.

Diệu Linh