Về Angkor Vat, chạm tay vào ngàn năm huyền thoại

Tác giả tại trung tâm đền Angkor Vat. Ảnh: Xuân Hiền

Vua Suryavarman II đã cho xây dựng khu đền Angkor Vat đồ sộ trong suốt 37 năm (từ năm 1113 đến năm 1150), sử dụng hơn 5 triệu tấn đá sa thạch. Tên gọi “Angkor Vat” có nguồn gốc từ tiếng Phạn, mang ý nghĩa là “Kinh thành của những ngôi đền”. Năm 1992, quần thể di tích đền Angkor Vat chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới.

Toàn bộ khu đền được xây dựng theo kết cấu hình vuông trên diện tích hơn 162 ha, bao quanh bởi hào nước rộng 190 mét. Lối vào đền là cây cầu đá dài 230 mét, rộng gần 10 mét bắc qua hồ nước, hai bên có tượng rắn thần Naga khổng lồ. Theo tín ngưỡng của người Khmer, rắn Naga là vị thần sông nước, canh giữ các vùng đất linh thiêng. Vì vậy, con đường đi qua cầu rắn Naga được xem là hành trình từ cõi trần bước vào cõi linh thiêng của thần linh.

Đền Angkor Vat thờ thần Vishnu - một trong ba vị thần tối cao trong Ấn Độ giáo. Đồng thời, nơi đây cũng là nơi tôn thờ vua Suryavarman II dưới hình thức “Vua - Thần” hợp nhất. Từ thế kỷ XIII, vương quốc Khmer dần chuyển từ Ấn Độ giáo sang Phật giáo. Tượng thần Vishnu tám tay ngày nay được khoác áo cà sa và thờ như tượng Phật.

Tháp cao nhất thờ thần Vishnu. Ảnh: Xuân Hiền

Công trình Angkor Vat được xây dựng theo mô hình ngọn núi vũ trụ Meru. Các hào nước bao quanh tượng trưng cho biển cả, đại dương. Trung tâm đền là quần thể năm ngọn tháp, tượng trưng cho năm đỉnh núi Meru. Tháp chính cao 65 mét là nơi thờ thần Vishnu, bốn tháp xung quanh cao 40 mét là nơi cư ngụ của các vị thần khác như Shiva, Brahma… Tất cả đều được xây dựng từ những khối đá xếp chồng khít lên nhau mà không dùng bất kỳ chất kết dính nào.

Theo sử thi Ấn Độ, núi Meru là trục vũ trụ, nơi các vị thần (Deva) và ác quỷ (Asura) cùng nhau khuấy biển sữa để tìm kiếm thần dược trường sinh bất tử – Amrita. Trong truyền thuyết đó, rắn thần Naga (Vasuki) là thanh khuấy, còn núi Meru là trục khuấy. Khi khuấy biển, núi Meru bắt đầu chìm xuống, thần Vishnu liền hóa thân thành con rùa Kurma làm bệ đỡ để tiếp tục khuấy biển. Từ biển sữa lần lượt xuất hiện nhiều báu vật: các tiên nữ Apsara, nữ thần Lakshmi và cuối cùng là bình thuốc trường sinh.

Thấy nữ thần Lakshmi xinh đẹp tuyệt trần, thần Vishnu lập tức cưới nàng làm vợ. Khi bình thuốc Amrita trồi lên, các Deva và Asura xảy ra đại chiến giành báu vật. Chim thần Garuda đã cướp bình thuốc để bảo vệ nó khỏi tay Asura. Tuy nhiên, chúa quỷ Rahu đuổi theo và cướp được bình. Khi Rahu chuẩn bị uống, thần Vishnu hóa thân thành tiên nữ Mohini để đánh lừa. Bị mê hoặc, Rahu lơ là và bị Mohini cướp lại bình thuốc, ném xuống chân núi.

Một dị bản khác kể rằng, khi Rahu vừa uống một ngụm thuốc trường sinh, thần Vishnu dùng đĩa thần Sudarshana cắt lìa đầu hắn. Phần đầu Rahu và phần thân Ketu sau này trở thành hai hành tinh - theo văn hóa Hán Việt gọi là sao La Hầu (Rahu) và Kế Đô (Ketu), còn người Khmer Nam Bộ gọi là Rìa Hu. Cuối cùng, các vị thần Deva giành được thuốc và trở nên bất tử, còn các Asura phải rút về cõi âm.

Tượng thần Vishnu 8 tay được thờ như Đức Phật. Ảnh: Xuân Hiền

Tại đền Angkor Vat, hình tượng được tạc nhiều nhất là tiên nữ Apsara - những vũ nữ thiên đình xuất hiện từ biển sữa. Có tới hơn 3.000 tượng Apsara được điêu khắc với vẻ đẹp duyên dáng, sống động, mỗi bức tượng đều mang hình dáng, cử chỉ và trang phục khác nhau, không hề trùng lặp - minh chứng cho trình độ nghệ thuật điêu khắc đỉnh cao của người Khmer cổ.

Bên cạnh đó, những bức phù điêu khắc dài hơn 1,2 km và cao 3 mét chạy dọc hai hành lang của đền chính là một kỳ tích khác. Các phù điêu được chạm khắc vô cùng tỉ mỉ, kể lại hai bộ sử thi nổi tiếng nhất của Ấn Độ: Ramayana và Mahabharata. Hành lang trái kể lại câu chuyện hoàng tử Rama đánh bại quỷ vương Ravana để giải cứu công chúa Sita. Hành lang phải là thiên sử thi Mahabharata - cuộc chiến đẫm máu giữa anh em Pandava và Kaurava để tranh giành ngai vàng kinh thành Hastinapura thuộc vương quốc Kuru huyền thoại.

Vào thế kỷ XIV, đế chế Khmer suy yếu, kinh đô Angkor bị người Thái xâm lược. Trung tâm quyền lực dần dịch chuyển về phía Nam: Longvek, Oudong và cuối cùng là Phnom Penh. Angkor Vat dần bị rừng rậm nuốt chửng, rơi vào quên lãng suốt gần 500 năm.

Toàn cảnh 5 ngọn tháp đền Angkor Vat. Ảnh: Xuân Hiền

Năm 1859, nhà tự nhiên học và thám hiểm người Pháp Henri Mouhot trong một chuyến khảo sát tình cờ phát hiện lại khu đền. Bị choáng ngợp bởi sự đồ sộ của công trình, ông viết: "Một trong những ngôi đền - xứng đáng là đối thủ của vua Solomon, như thể được Michelangelo thời cổ đại tạo dựng - có thể xứng đáng nằm bên cạnh những công trình tráng lệ nhất từng thấy ở Hy Lạp hay La Mã."

Kể từ đó, Angkor Vat trở thành một biểu tượng văn hóa thế giới.

Angkor Vat không chỉ là một kỳ quan đá vượt thời gian, mà còn là biểu tượng vĩ đại cho đỉnh cao trí tuệ, tín ngưỡng và nghệ thuật của người Khmer cổ. Khi đặt chân đến nơi đây, bất kỳ ai cũng đều phải ngỡ ngàng trước sự kỳ vĩ và linh thiêng của nó. Angkor Vat thực sự là một điểm đến không thể bỏ qua khi khám phá đất nước Campuchia - xứ sở Chùa Tháp.

Xuân Hiền