Vang mãi điệu ting ting

Từ những nếp nhà sàn nằm nép mình bên sườn núi, tiếng ting ting vang lên khi trời còn bảng lảng sương sớm, lúc lại rộn ràng giữa những ngày hội làng.

Với người Xơ Đăng ở xã Đăk Sao, Đăk Tô, cất lên điệu hát ting ting là lúc họ gửi gắm tâm tình, tưởng nhớ tổ tiên, nhắc nhớ con cháu về cội nguồn.

TRỌN ĐỜI VỚI TING TING

Trong căn nhà nhỏ ở khối 4, xã Đăk Tô, tiếng đàn t'rưng vang lên mộc mạc mà da diết. Chiếc đàn làm từ ống tre bỗng trở nên có hồn, hòa theo từng nhịp dưới bàn tay điêu luyện của nghệ nhân ưu tú Y Sinh (66 tuổi).

Đôi mắt lim dim, đầu khẽ lắc theo nhịp, nghệ nhân Y Sinh như hòa vào tiếng đàn và câu hát ting ting. Nhìn bà, người ta cứ ngỡ đang đứng trước một nghệ sĩ thực thụ.

Nghệ nhân Y Sinh hướng dẫn người trẻ chơi nhạc cụ và hát ting ting.

Dứt lời hát, nghệ nhân Y Sinh chìm vào dòng hồi ức. Bà kể, ngày trước, người Xơ Đăng ở xã Đăk Tô mê ting ting đến lạ. Từ bếp lửa của những đêm hội làng đến những buổi lên nương, tiếng ting ting lúc nào cũng ngân vang.

Điệu hát ấy cứ thế theo bà lớn lên, thấm vào máu lúc nào chẳng hay. Niềm say mê khiến bà hát ting ting suốt ngày, đi đường cũng lẩm bẩm ngân nga. Nhiều người nói bà "hâm", nhưng bà chẳng bận lòng, bởi với người phụ nữ này, ting ting đã trở thành một phần không thể thiếu.

"Ting ting không giống hát ru, cũng chẳng rộn ràng như tiếng cồng, tiếng chiêng. Ting ting mộc mạc, vang lên từ trái tim. Nó không có khuôn nhịp cố định, chỉ theo nhịp đập của cảm xúc. Nghe ting ting, hát ting ting là cảm, là thấm, chứ không phân tích theo nhạc lý", bà Y Sinh nói.

Theo lời nghệ nhân, điệu ting ting được người Xơ Đăng truyền miệng từ đời này qua đời khác. Có tới hàng trăm bài hát theo điệu ting ting được nghệ nhân Y Sinh ghi nhớ trong tâm thức.

"Nội dung các bài hát theo làn điệu này xoay quanh tất cả các mối quan hệ trong cộng đồng, từ hỏi han con cái, chuyện làm ăn đến ca ngợi quê hương, tình làng nghĩa xóm, tình yêu đôi lứa... nhưng theo kiểu đối đáp. Tức là có người hỏi và người trả lời", nghệ nhân Y Sinh cho biết.

Thế nhưng, tiếng ting ting năm nào giờ đã thưa vắng. Ở khối 4, xã Đăk Tô, người Xơ Đăng vẫn đông, nhưng chỉ còn bà và ông A Bang biết và hát đúng làn điệu. "Thanh niên bây giờ mê điện thoại, mê âm nhạc hiện đại. Ting ting thì chẳng ai muốn học nữa", nghệ nhân Y Sinh thở dài.

Không đành lòng để điệu hát của dân tộc mình chìm vào quên lãng, nghệ nhân Y Sinh miệt mài truyền dạy. Trên nương, khi gặp phụ nữ, bà tranh thủ hướng dẫn từng câu. Sinh hoạt ở chi hội nông dân, người cao tuổi… bà đều có mặt, mang theo câu hát ting ting mộc mạc để mọi người cùng nghe. Thế nhưng, người nghe thì nhiều, người chịu học thì hiếm.

Hiểu rằng đời người hữu hạn, còn văn hóa thì cần được gìn giữ. Thế là, bà tự tay chép lại lời và sáng tác thêm nhiều bài ting ting. Với bà, đó là cách để giữ gìn tiếng ting ting, để âm hưởng núi rừng và hồn dân tộc tiếp tục sống trong thế hệ sau.

Nghệ nhân Y Sinh giới thiệu về điệu hát ting ting của người Xơ Đăng.

Trao đổi về vấn đề này, Phó Chủ tịch UBND xã Đăk Tô Phạm Quang Phúc cho biết, xã thường xuyên gặp gỡ nghệ nhân Y Sinh, A Bang để khuyến khích truyền dạy, biểu diễn trong các lễ hội. Thời gian tới, xã dự kiến ghi hình, lưu trữ tư liệu và đưa ting ting vào các hoạt động văn hóa cộng đồng để lan tỏa rộng rãi hơn.

NỖ LỰC GIỮ GÌN

Một sáng trung tuần tháng 11, chúng tôi ghé thăm nhà anh A Phoa (37 tuổi), ở thôn Đăk Ríp 1, xã Đăk Na. Trong căn phòng nhỏ, anh A Phoa say sưa hướng dẫn học trò hát điệu ting ting.

Không bục giảng, không giáo án, lớp học ấy vận hành bằng chính niềm đam mê của anh A Phoa, trên hết là âm thanh ting ting thân thuộc, đã thấm sâu vào hồn cốt nhiều thế hệ người dân thôn Đăk Ríp 1.

Anh A Phoa (bên phải) say sưa hát điệu ting ting với đàn đá và t'rưng.

Yêu điệu ting ting từ những ngày theo cha mẹ lên rẫy, mỗi lần nghe người lớn ngân nga, anh A Phoa lại chăm chú ghi nhớ từng nhịp nhấn, tiếng ngân. Thời gian đầu tập hát, anh vừa bắt chước vừa mày mò tìm hiểu. Khi đã thuần thục, hễ có lễ hội, anh đều xin góp giọng.

Nhiều người bất ngờ khi chàng trai trẻ tuổi lại hát ting ting đầy cảm xúc, đúng phong vị người Xơ Đăng. Khi tiếng hát của anh quen thuộc với dân làng, cũng là lúc anh bắt đầu việc truyền dạy cho thế hệ trẻ.

Học trò đầu tiên và xuất sắc nhất của anh là A Ương, chàng trai với giọng sáng, giàu năng lượng. Những buổi học của họ khi thì giữa nhà rông, lúc trên rẫy mì. Mỗi buổi, anh A Phoa không chỉ dạy lời ca, mà còn hướng dẫn cách bắt nhịp, ngân giọng, cách để mỗi câu ting ting cất lên đều có hồn.

Theo anh A Phoa, để hát một bài ting ting, người hát không chỉ cần cảm xúc mà còn phải hiểu văn hóa dân tộc Xơ Đăng. Với những bài hát ting ting, không chỉ học thuộc lòng là đủ, mà phải ngấm, phải sống cùng nó.

Chỉ sau vài năm, A Ương trở thành gương mặt trẻ nổi bật trong các hội diễn văn hóa tại xã Đăk Sao. Nhiều lần biểu diễn, người ta thấy anh song ca cùng A Phoa những đoạn ting ting quen thuộc. Ánh mắt, giọng hát của họ khiến người nghe cảm nhận rõ sức sống và hồn cốt của điệu hát truyền thống.

Không dừng lại ở đó, anh A Phoa còn vận động Đoàn thanh niên, Hội LHPN xã đưa ting ting vào các buổi sinh hoạt. Nhờ vậy, mỗi cuối tuần, sân nhà rông lại sáng đèn, rộn ràng tiếng hát.

Đám trẻ tụ tập học từng câu, từng nhịp; người lớn cũng hào hứng góp mặt, cùng ôn lại làn điệu truyền thống. Không khí ấy khiến ting ting như đang nối kết các thế hệ, lan tỏa trong đời sống cộng đồng.

"Tôi mong thế hệ hôm nay sẽ yêu và tự hào về điệu hát ting ting, như tôi và những người cùng trang lứa từng được nuôi lớn bằng những câu ting ting thuở nào", anh A Phoa bộc bạch.

Anh A Phoa (bên phải) vận động người dân giữ gìn điệu hát ting ting.

Quá trưa, nắng phủ vàng khoảng sân. Câu chuyện với anh A Phoa dường như dài thêm. Trăn trở với việc bảo tồn và phát huy điệu hát ting ting, anh A Phoa luôn cảm thấy mình cần nỗ lực, cố gắng nhiều hơn. Cả tuổi trẻ anh theo đuổi điệu ting ting, với thế hệ hiện tại, anh mong dòng nhiệt huyết ấy vẫn âm ỉ cháy.

Không phải ai nghe ting ting cũng hiểu cũng mê, nhưng nếu lắng nghe, quan sát kỹ sẽ vì sự nhiệt thành của người ca mà thấm, mà thích, sẽ vì câu ting ting đằm thắm tình cảm, thấy cái tình của người thể hiện ting ting mà xao lòng.

Bài, ảnh: THU HIỀN