Văn học, nghệ thuật vẫn thiếu vắng những tác phẩm có giá trị cao

Ngày 27/6, tại Hà Nội, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã tổ chức Hội thảo khoa học “Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975-30/4/2025)”.

Các đại biểu chủ trì hội thảo. Ảnh: Phạm Sỹ.

Hội thảo là diễn đàn khoa học hữu ích để các chuyên gia, nhà quản lý, văn nghệ sĩ cùng nhau đánh giá, phân tích, trao đổi về những thành tựu nổi bật đạt được và đề xuất những giải pháp thiết thực, góp phần vào sự phát triển bền vững của văn học, nghệ thuật nước nhà trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Phát biểu đề dẫn hội thảo, ông Hoàng Hà - Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật cho biết, văn học nghệ thuật luôn được Đảng ta xác định là lĩnh vực rất quan trọng và đặc biệt tinh tế của văn hóa. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, văn học, nghệ thuật đã hoàn thành sứ mệnh vẻ vang đồng hành cùng dân tộc, phản ánh, cổ vũ quân và dân ta đánh thắng giặc ngoại xâm, giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước, đi lên chủ nghĩa xã hội, với đại thắng mùa Xuân 1975.

Ông Hoàng Hà Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật phát biểu tại hội thảo. Ảnh: Phạm Sỹ.

Từ chỗ tập trung phản ánh tinh thần cộng đồng, hào khí dân tộc trong hai cuộc kháng chiến thần thánh, giai đoạn 1975-1985, văn học, nghệ thuật đi sâu vào phản ánh thực tiễn cuộc sống hòa bình, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời, cũng đã xuất hiện các tác phẩm phản ánh sắc thái cá nhân, những trăn trở về bất cập, trì trệ của cơ chế quan liêu bao cấp, tuy nhiên, những tác phẩm này còn ít.

Từ năm 1986 đến nay, bầu không khí dân chủ của công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng đã thực sự khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để văn nghệ sĩ cống hiến, đa dạng phong cách biểu đạt.

Văn học, nghệ thuật phản ánh phong phú muôn mặt cuộc sống, kể cả những vấn đề hậu chiến với những cái nhìn mới, qua đó đề cao những giá trị cốt lõi: nhân bản, yêu nước, khoan dung, vị tha…

“Có thể nói, chưa bao giờ văn nghệ sĩ có nhiều điều kiện thuận lợi để công bố, phổ biến các sáng tạo như hiện nay. Đảng và Nhà nước luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho văn hóa nói chung và văn học, nghệ thuật nói riêng. Điều này được thể hiện qua các chủ trương, chính sách hỗ trợ, khuyến khích sự tìm tòi, tôn trọng tự do sáng tạo của văn nghệ sĩ”, ông Hà nhấn mạnh.

Hội thảo thu hút đông đảo các nhà nghiên cứu cả nước. Ảnh Phạm Sỹ.

Với 33 tham luận cùng nhiều ý kiến trao đổi sôi nổi, hội thảo đã đánh giá sự vận động, phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam qua 50 năm đất nước thống nhất, chỉ ra những đặc điểm nổi bật của các giai đoạn phát triển, nhất là từ sau đổi mới (1986) đến nay (ưu điểm, hạn chế). Phân tích nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong xây dựng và phát triển nền văn học, nghệ thuật nước nhà 50 năm qua.

Từ đó, đề xuất các giải pháp hữu hiệu để xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam thực sự là một thành tố quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đóng góp xứng đáng vào công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước.

PGS. TS Nguyễn Toàn Thắng - nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tham luận tại hội thảo. Ảnh: Phạm Sỹ.

Về tiến trình văn học, nghệ thuật Việt Nam từ sau ngày đất nước thống nhất đến nay, PGS. TS Nguyễn Toàn Thắng - nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, chặng đường 50 năm văn học, nghệ thuật Việt Nam từ sau ngày đất nước thống nhất đến nay đã phát triển mạnh mẽ với những thành tựu to lớn trên các loại hình và thể loại.

Đội ngũ văn nghệ sĩ, trí thức trên khắp mọi miền của Tổ quốc đều rất tâm huyết với đất nước và dân tộc, đã chủ động kế thừa những tinh hoa văn học, nghệ thuật trước 1975, tiếp tục khẳng định những giá trị ưu việt của văn học, nghệ thuật cách mạng Việt Nam, tiếp biến các giá trị văn học, nghệ thuật nhân loại, mạnh dạn đột phá.

Các đại biểu cũng đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế. Đó là sự thiếu vắng những tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, phản ánh đúng tầm vóc của sự nghiệp đổi mới, có sức lay động mạnh mẽ công chúng.

Còn có những tác phẩm nặng về giải trí, dễ dãi chạy theo thị hiếu tầm thường; một số tác phẩm phản ánh sự bế tắc, u tối, xa rời thực tiễn cuộc sống. Nghệ thuật truyền thống gặp nhiều khó khăn trong việc duy trì hoạt động.

Công tác lý luận, phê bình cũng đã có những thành tựu nhất định nhưng chưa tương xứng với kỳ vọng. Chính sách cho văn học, nghệ thuật vẫn còn những vướng mắc, bất cập…

Đóng góp tham luận cho hội thảo, Ths. NSND Trần Ly Ly - Chủ tịch Hội đồng trường Học viện Múa Việt Nam đã đưa ra một số định hướng chiến lược đổi mới công tác giáo dục đào tạo ngành Múa và các ngành nghệ thuật khác.

NSND Trần Ly Ly trình bày tham luận.

Theo NSND Trần Ly Ly, cần xác định lại mục tiêu đào tạo. Xây dựng đội ngũ giảng viên và nghệ sĩ có tư duy toàn cầu. Hỗ trợ phát triển cá nhân nâng cao năng lực quản lý nghệ thuật, truyền thông, sáng tạo cá nhân.

Cùng với đó, giáo dục đào tạo nghệ thuật cần phát triển theo hướng mở, linh hoạt và liên ngành, khuyến khích tư duy phản biện, sáng tạo và năng lực hội nhập. Chú trọng, đẩy mạnh lập các nhóm chuyên gia xây dựng giáo trình, bài giảng các học phần. Và tăng cường ứng dụng công nghệ số trong giảng dạy, luyện tập, ghi hình, biên đạo và tổ chức biểu diễn xây dựng thư viện tư liệu múa và các nghệ thuật khác điện tử…

Cũng đề cập đến vấn đề đào tạo, TS Đỗ Thị Thu Thủy - Trường Đại học Văn hóa Hà Nội cho rằng, đổi mới giáo dục đại học trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hội nhập, toàn cầu hóa hiện nay.

Thực tiễn cho thấy, các xu hướng chính trong giáo dục, đào tạo nói chung, giáo dục văn học, nghệ thuật nói riêng trên thế giới như liên ngành, khai phóng, ứng dụng công nghệ, đa văn hóa… đang có ảnh hưởng và ngày càng được ứng dụng ở nhiều trường đại học của Việt Nam với các mức độ khác nhau.

Đây là một tín hiệu khả quan, tích cực cho thấy, năng lực hội nhập của giáo dục đào tạo Việt Nam với những nền giáo dục tiên tiến, hiện đại của thế giới.

Mặc dù vậy, áp lực cạnh tranh của bối cảnh toàn cầu hóa cũng đặt ra yêu cầu cải cách mạnh mẽ hơn nữa trong giáo dục, đào tạo nghệ thuật để có thể tạo nên những đột phá mới, từ đó tạo nên nguồn lực phát triển văn học, nghệ thuật.

Toàn cảnh hội thảo. Ảnh: Phạm Sỹ.

Tại hội thảo, các đại biểu đã đánh giá, phân tích, trao đổi về những thành tựu nổi bật đạt được và đề xuất những giải pháp thiết thực, góp phần vào sự phát triển bền vững của văn học, nghệ thuật nước nhà trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Phạm Sỹ