Vai trò mới của phụ nữ dân tộc thiểu số

Đại biểu Quốc hội Khang Thị Mào, người dân tộc Mông tại một phiên chất vấn đại biểu Quốc hội.

Quốc hội khóa XV nhiệm kỳ 2021-2026, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất có 44 nữ đại biểu Quốc hội là người DTTS, chiếm 49,43% tổng số đại biểu Quốc hội là người DTTS.

Trong đó gương mặt trẻ nhất là chị Quàng Thị Nguyệt (24 tuổi, dân tộc Khơ Mú ở tỉnh Điện Biên). Chị Nguyệt còn là đại biểu trẻ nhất trong tất cả các đại biểu Quốc hội khóa XV. Con số và những gương mặt phụ nữ mới tham gia cơ quan quyền lực cao nhất đại diện cho nhân dân khẳng định chính họ đã vượt qua khuôn mẫu giới, định kiến giới và được xã hội thừa nhận.

Nhìn lại trong quá trình phát triển, đổi mới của đất nước, hình ảnh tiêu biểu những tấm gương tiên phong, gương mẫu phá bỏ định kiến giới, khuôn mẫu giới tạo ra mô hình và vai trò mới luôn luôn trở thành động lực khuyến khích, tạo niềm tin cho các thế hệ nữ DTTS vươn lên. Những tấm gương tiêu biểu đó là các mẹ, các chị là lớp người đi trước, tiên phong phá bỏ định kiến và khuôn mẫu giới phổ biến ở vùng đồng bào DTTS.

Quốc hội Khóa XV có tỷ lệ đại biểu là người DTTS đạt 17,8 %, với 89/499 đại biểu của 32 DTTS, cao nhất trong các khóa Quốc hội.

Trong hoàn cảnh đất nước còn khó khăn hơn bốn mươi năm trước, định kiến giới, khuôn mẫu giới còn quá nặng nề; việc khẳng định một vai trò mới, mô hình chưa có tiền lệ là một sự dũng cảm vượt qua chính mình, vượt qua quá nhiều rào cản đối với những người phụ nữ tiên phong từ thế kỷ trước.

Tiêu biểu là chị Tòng Thị Phóng, người phụ nữ dân tộc Thái Sơn La; nguyên Ủy viên Bộ Chính trị Khóa XI - XII, Phó Bí thư Đảng đoàn Quốc hội, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Việt Nam. Chị Hà Thị Khiết người dân tộc Tày, tỉnh Tuyên Quang, nguyên Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Dân vận TW. Chị Giàng Thị Mỷ, dân tộc Mông, Ủy Viên Trung ương Đảng, Bí thư tỉnh ủy Lai Châu. Chị Hà Thị Nga, người dân tộc Thái Hòa Bình, Ủy Viên Trung ương Đảng, Bí thư tỉnh ủy Tuyên Quang, nguyên Chủ tịch trung ương Hội Liên Hiệp Phụ nữ Việt Nam.

Chị Trần Thị Hoa Ry, dân tộc Khmer, đại biểu Quốc hội khóa XV nhiệm kì 2021 - 2026, nay là Phó Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội. Chị là đại biểu quốc hội trẻ nhất khóa X khi mới 21 tuổi. Nhiều chị đã và đang giữ các chức vụ là Thứ trưởng một số bộ ngành Trung ương, Ủy viên Ban thường vụ, lãnh đạo tỉnh ủy, HĐND, UBND, các Ban, sở ngành ở các tỉnh, huyện, xã phường vùng đồng bào DTTS trong cả nước.

Ở một lĩnh vực khác Hoa hậu H'Hen Niê là 1 tấm gương tiêu biểu vượt ra khỏi định kiến giới và khuôn mẫu để thành công. Chị đã và đang truyền cảm hứng cho học sinh đồng bào DTTS rất tích cực về việc vượt lên hoàn cảnh để thành công trong hoc tập và rèn luyện.

Chúng ta còn nhớ khi dự chương trình "Chia sẻ cùng thầy cô" tại Đắk Lắk tháng 11/2023, Hoa hậu H'Hen Niê khuyên các học sinh đồng bào DTTS phấn đấu, ước mơ để thành công. Hoa hậu Hoàn vũ thế giới năm 2018, tốp 5 đã không hề giấu giếm về việc từng bị mẹ yêu cầu nghỉ học, ở nhà lấy chồng khi mới 14 tuổi. Lúc đó H'Hen Niê đã thuyết phục bố mẹ bằng được để đến trường học tập.

Đó là cô gái người dân tộc Giáy Hoàng Thị Duyên tại xã Đồng Tuyển, thành phố Lào Cai luôn là gương mặt sáng giá, mang về cho nước nhà nhiều huy chương môn cử tạ ở các giải đấu danh giá quốc tế và khu vực. Năm 2022, cô đoạt Huy chương Vàng và phá kỷ lục SEA Games, góp phần đem lại vinh quang cho thể thao nước nhà. Để đến được thành tích cao, Duyên đã phải vượt qua chính mình, khổ luyện, chứng minh cho gia đình và mọi người rằng phụ nữ có thể và đã trở thành một nhà vô địch về một môn thể thao cần sức mạnh và trí tuệ, cân não không kém gì nam giới.

Tại Bộ Dân tộc và Tôn giáo hiện nay có Tiến sĩ Y học Cổ truyền Hoàng Thị Lề, đang là Vụ trưởng vụ Hợp tác Quốc tế. Hai lần trong độ tuổi 14 đến 18 chị bị gia đình ép lấy chồng nhưng cả hai lần chị đều vượt qua để học và trưởng thành. Khi hỏi về tinh thần phản kháng mãnh liệt và tiên phong ấy chị chỉ nhẹ nhàng khẳng định: Phải quyết tâm, vừa vận động, vừa hành động, giữ gìn sự hiếu thuận với cha mẹ và dòng họ để học tập. Còn rất nhiều những tấm gương sáng tiêu biểu trong cả nước đã và đang hàng ngày tiên phong thay đổi vì cuộc sống tươi mới hơn cho mỗi cuộc đời.

Đó là những người phụ nữ DTTS bằng nỗ lực của chính mình trong học tập, rèn luyện; nhờ có sự thay đổi định kiến giới và khuôn mẫu cùng với chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước vì sự tiến bộ phụ nữ, họ đã trở thành cán bộ cao cấp ở trung ương và địa phương. Họ chứng minh rằng nữ giới có thể tham gia công tác lãnh đạo, các cơ quan ra quyết định, các nhà khoa học, những người hoạt động xã hội đã và đang truyền cảm hứng cho các bạn nữ thanh niên người DTTS.

Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến (hàng đầu thứ hai bên phải) và nguyên Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội Y Thanh Hà Niê Kđăm (thứ hai bên trái) trao tặng Bằng khen cho các học sinh, sinh viên DTTS tiêu biểu năm 2024.

Tiếp tục noi gương các cô, các chị các thế hệ trước; thanh niên DTTS hôm nay càng ngày càng ý thức mạnh mẽ và hành động sáng tạo trong việc tạo mô hình mới, làm mới vai trò của chính mình. Thể hiện rõ nhất trong kết quả 10 năm trở lại đây, Ủy ban Dân tộc nay là Bộ Dân tộc và Tôn giáo đã phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tổ chức "Lễ tuyên dương học sinh, sinh viên, thanh niên người người dân tộc thiểu số xuất sắc" trong học tập và tu dưỡng; nhằm tôn vinh, động viên khích lệ các em học sinh, sinh viên vươn lên, đạt đến ước mơ được học tập và rèn luyện trong các trường đại học, các lĩnh vực văn hóa, thể thao, công nghệ…

Qua 10 kỳ tuyên dương, đã có trên 1.300 học sinh, sinh viên, thanh niên DTTS xuất sắc, tiêu biểu được đứng trên bục vinh danh, trong đó có trên 50% là học sinh nữ của 50/53 thành phần các DTTS. Các em chính là nguồn cảm hứng, truyền động lực để thế hệ trẻ, đặc biệt là thế hệ trẻ DTTS nỗ lực, phấn đấu, hiện thực hóa ước mơ và khát vọng; góp sức xây dựng quê hương, đất nước. Nhiều sinh viên nữ trong các kỳ tuyên dương được hỏi về động lực "Đường đến ước mơ" (chủ đề của lễ tuyên dương) đều nói gần giống nhau: Học để thay đổi cuộc sống.

Một thế mạnh không thể không nhắc đến là thanh niên người DTTS có khả năng mạnh mẽ, tiên phong hỗ trợ lẫn nhau và xây dựng mạng lưới đồng hành, xóa bỏ định kiến và khuôn mẫu giới. Bằng sự kết nối trong xã hội số, không ai vượt được thanh niên trong khoa học công nghệ hiện nay. Các em được tiếp thu bài bản, hệ thống từ nhà trường đến xã hội về cuộc cách mạng khoa học công nghệ mạnh mẽ.

Nam nữ thanh niên có điều kiện hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình thay đổi định kiến giới và khuôn mẫu giới bằng mạng lưới các câu lạc bộ, các nhóm hỗ trợ, của các thôn, làng, hay lớn hơn là các xã, các trường học; các đơn vị kết nghĩa… Đó là môi trường để mọi người chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi và cùng nhau đấu tranh cho quyền lợi và sự bình đẳng.

Việc xây dựng mạng lưới này không chỉ giới hạn trong phạm vi cộng đồng mà còn có thể mở rộng ra quốc gia và quốc tế. Một trong các kết quả tốt đẹp mà Dự án 8 trong CTMTQG đạt được có ý nghĩa chính là mô hình Câu lạc bộ Thủ lĩnh của sự thay đổi. Đây là một trong những sáng tạo của cơ quan chỉ đạo thực hiện dự án. Với sự kết nối toàn quốc cho chúng ta nhìn thấy khả năng và khát vọng thay đổi là nhu cầu của phụ nữ hiện nay. Cụ thể là sau 5 năm thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào Dân tộc thiểu số giai đoạn I; 2012-2025 Dự án 8 (1/10 dự án của CTMTQG) cơ bản hoàn thành 4 nội dung trọng tâm như báo cáo của Ban điều hành dự án của Trung ương Hội phụ nữ Việt Nam.

Báo cáo nêu rõ: Tuyên truyền, vận động thay đổi "nếp nghĩ, cách làm" góp phần xóa bỏ các định kiến và khuôn mẫu giới, những tập tục văn hóa có hại và một số vấn đề xã hội cấp thiết cho phụ nữ và trẻ em; xây dựng và nhân rộng các mô hình thay đổi "nếp nghĩ, cách làm" nâng cao quyền năng kinh tế cho phụ nữ; thúc đẩy bình đẳng giới và giải quyết những vấn đề cấp thiết của phụ nữ và trẻ em".

Kết quả, đã có 8/9 chỉ tiêu cốt lõi của Dự án 8 đã đạt và vượt kế hoạch giai đoạn. Tất cả các nội dung đều tập trung cho mục tiêu bình đẳng giới và tiếp tục giải phóng phụ nữ khỏi đói nghèo và khẳng định vị thế phù hợp của phụ nữ trong xã hội. Nhìn con số đạt và vượt 113% chỉ tiêu thành lập và hoạt động của Câu lạc bộ "Thủ lĩnh vì sự phát triển" đủ thấy tiềm năng mạnh mẽ và khát vọng làm chủ cuộc sống, dẫn dắt cộng đồng của nữ thanh niên người DTTS. Các thành viên Câu lạc bộ thủ lĩnh vì sự phát triển, có số đông là người trong độ tuổi thanh niên.

Thúc đẩy thanh niên DTTS tiên phong thay đổi định kiến giới vì khát vọng phát triển

Để phát huy vai trò tiên phong của nam nữ thanh niên DTTS trong việc thay đổi định kiến giới và khuôn mẫu giới, cần phải có những giải pháp trước mắt và lâu dài, phù hợp với bối cảnh văn hóa, xã hội của từng cộng đồng.

Cần, xây dựng và phát triển các mạng lưới thanh niên đưa vào chương trình giáo dục các cấp nội dung về bình đẳng giới, quyền con người, và kỹ năng sống nhiều hơn và thực chất hơn; và đặc biệt là ở các khu vực có đông đồng bào DTTS. Điều này giúp thanh niên hiểu rõ hơn về quyền và vai trò của họ trong xã hội, từ đó nhận thức được sự cần thiết của việc xóa bỏ các định kiến giới và có khát vọng thay đổi. Khi có điều kiện nhận diện chính mình do tư duy thay đổi khi được tiếp cận các hoạt động của Hội, nhất là tham gia thành viên câu lạc bộ "Thủ lĩnh của sự thay đổi" nhiều phụ nữ như được khám phá chính mình và khát khao vượt lên, nhiều chị vượt lên thành công. Từ vị trí tuân thủ, "cha mẹ đặt đâu con ngồi đó" trong hôn nhân, đã có nhiều nữ thanh niên giám phá bỏ để khẳng định quyền Con người mà không lo sợ bất hiếu. Điều này phụ nữ những năm sáu mươi thế kỷ trước hầu như khó vượt qua. Giáo dục và nâng cao nhận thức là sức mạnh tạo niềm tin cho sự thay đổi.

Bên cạnh đó, cần tăng cường tổ chức các chương trình, hội thảo, tập huấn, các chiến dịch truyền thông liên quan đến phát triển kinh tế xã hội của các địa phương, nâng cao nhận thức về bình đẳng giới trong cộng đồng. Cung cấp các khóa đào tạo về kỹ năng lãnh đạo, quản lý dự án và truyền thông để thanh niên có thể chủ động tham gia và dẫn dắt các hoạt động xã hội, từ đó trở thành những người tiên phong trong việc thay đổi các khuôn mẫu giới.

Đặc biệt khuyến khích và hỗ trợ thanh niên DTTS tham gia vào các hoạt động phát triển kinh tế thông qua các chương trình "Khát vọng khởi nghiệp, bừng sáng bản làng". Cung cấp các khoản vay nhỏ, hỗ trợ kỹ thuật và đào tạo kỹ năng để giúp họ khởi đầu kinh doanh. Khi thanh niên trở thành những doanh nhân thành công, họ có thể thách thức các định kiến về vai trò giới trong kinh tế và lãnh đạo.

Câu lạc bộ "Thủ lĩnh của sự thay đổi" thúc đẩy các giá trị tiến bộ về giới rất có hiệu quả.

Thành lập các câu lạc bộ thanh niên, các câu lạc bộ hoặc nhóm thanh niên tại địa phương, ở các trường học nơi họ có thể chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau và cùng nhau thảo luận về các vấn đề liên quan đến văn hóa xã hội, những vấn đề xung quanh đẩy lùi hủ tục lạc hậu, phát triển những giá trị nhân văn; bình đẳng giới. Đặc biệt phát huy tinh thần và kết quả Dự án 8, tiếp tục duy trì và phát triển, nâng cao chất lượng câu lạc bộ "Thủ lĩnh của sự thay đổi".

Những câu lạc bộ này cũng có thể tổ chức các hoạt động xã hội, tạo sân chơi cho thanh thiếu niên và thúc đẩy các giá trị tiến bộ về giới rất có hiệu quả. Tổ chức liên kết, giao lưu các câu lạc bộ bảo tồn, phát huy các gia trị văn hóa tiêu biểu, đẩy lùi hủ tục lạc hậu, bồi dưỡng kỹ năng tạo sinh kế cho phụ nữ tại các trường dự bị đại học trong cả nước với đoàn thanh niên các địa phương có đông đồng bào DTTS để tiếp tục khích lệ, thức đẩy thanh niên DTTS tiên phong đi đầu trong học tập và xây dựng quê hương, trong hành trình kiến tao đất nước.

Kết nối với các phong trào quốc gia và quốc tế không chỉ giúp mở rộng tầm nhìn của họ mà còn giúp họ học hỏi từ những kinh nghiệm thành công của thanh niên từ các quốc gia khác trong việc xóa bỏ định kiến giới. Thúc đẩy sự đại diện của thanh niên trong các cơ quan lãnh đạo: Hỗ trợ và khuyến khích thanh niên DTTS đảm nhận các vai trò lãnh đạo trong cộng đồng và các tổ chức. Khi thanh niên nắm giữ các vị trí này, họ có thể sử dụng quyền lực và ảnh hưởng của mình để thúc đẩy các chính sách và hành động hướng tới bình đẳng giới.

Trong các giải pháp này, Hội LHPN Việt Nam đóng vai trò rất quan trọng trong việc kết nối, liên kết, phối hợp với các bộ ngành, đặc biệt là Đoàn TNCS HCM, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương và các địa phương thúc đẩy thanh niên DTTS tiên phong trong hoạt động vì sự tiến bộ của phụ nữ. Hiện tượng khuôn mẫu giới, định kiến giới đã và đang có biểu hiện mới trong việc tạo ra rào cản cho sự phát triển cá nhân phụ nữ trước hết là trẻ em gái. Trong khi công nghệ phát triển, xã hội phát triển, đâu đó ở vùng sâu vùng xa vẫn còn nhiều trẻ em gái thiệt thòi bới định kiến và khuôn mẫu. Tác động tiêu cực đằng sau những tiến bộ của khoa học công nghệ, vô tình vẫn còn những điểm chưa được khởi động kịp thời. Những định kiến này phụ nữ bị ảnh hưởng nhiều hơn, và nam giới cũng có những ảnh hưởng đáng kể.

Vai trò tiên phong của thanh niên các dân tộc thiểu số trong xóa bỏ định kiến giới và khuôn mẫu giới trong cuộc cách mạng vì sự tiến bộ của phụ nữ nói chung và phụ nữ các DTTS nói riêng đang được khích lệ trong giới trẻ. Tấm gương các thế hệ phụ nữ Việt Nam tiêu biểu nói chung và phụ nữ người DTTS nói riêng đã dũng cảm vượt qua khuôn mẫu giới, định kiến giới để trưởng thành trong mọi lĩnh vực luôn khích lệ thanh niên DTTS vượt lên chính mình vì cuộc sống tốt đẹp của cuộc đời mình và của cả cộng đồng.

Để đạt tới những mong đợi tiến bộ với nền văn minh nhân loại và khát vọng sống tốt đẹp mỗi ngày, điều tiên quyết là chính thanh niên các dân tộc thiểu số phải trở thành chủ thể của việc thay đổi định kiến và khuôn mẫu giới. Học tập và tu dưỡng bồi đắp kiến thức, tiếp cận khoa học kỹ thuật tiên tiến chính là yếu tố đầu tiên làm thay đổi họ. Chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước đã tạo nên hành lang pháp lý chắc chắn và thuận lợi cho thanh niên DTTS tiến bước cùng thanh niên cả nước bước vào kỷ nguyên mới vươn mình cùng thời đại.

Hoàng Thị Hạnh (Nguyên Thứ trưởng, Phó chủ nhiệm UBDT)