UNDP và sự lan tỏa Mạng lưới Kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam

Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp Việt Nam khi triển khai kinh tế tuần hoàn vẫn gặp không ít thách thức. Việc áp dụng các mô hình tái sử dụng, tái chế hay thiết kế sản phẩm thân thiện môi trường thường tốn chi phí ban đầu, đồng thời thiếu hướng dẫn rõ ràng về chính sách và cơ chế hỗ trợ. Nhiều doanh nghiệp còn bối rối trước các thủ tục pháp lý, hay khó tiếp cận nguồn lực tài chính và công nghệ, dẫn đến việc các sáng kiến tuần hoàn chưa được nhân rộng. Đây chính là lý do việc hoàn thiện khung chính sách và lộ trình hành động quốc gia trở nên cấp thiết, nhằm tạo môi trường thuận lợi, thúc đẩy doanh nghiệp chủ động chuyển đổi xanh và tuần hoàn.

Quang cảnh Chương trình Tập huấn về Kinh tế tuần hoàn.

Định hình khung chính sách thúc đẩy kinh tế tuần hoàn

Theo bà Hoàng Thị Diệu Linh - đại diện Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam - để bảo đảm quá trình chuyển đổi diễn ra hiệu quả, UNDP Việt Nam đã phối hợp với các bộ, ngành xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách nền tảng. Trọng tâm gồm: Đưa định nghĩa kinh tế tuần hoàn vào Luật Bảo vệ môi trường; Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và các chương trình phát triển quốc gia; Xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia về kinh tế tuần hoàn. Đặc biệt, hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), chiến lược quản lý chất thải rắn, và hướng dẫn thiết kế sinh thái cho bao bì nhựa.

Bà Hoàng Diệu Linh - Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam.

Bà Diệu Linh nhấn mạnh: “Ngay từ bước đầu tiên về khuyến nghị chính sách, chúng tôi đã làm việc chặt chẽ với các bộ để tích hợp kinh tế tuần hoàn vào chiến lược phát triển kinh tế - xã hội cũng như các kế hoạch quốc gia.

Song song với công tác chính sách, UNDP Việt Nam đã đồng hành cùng các địa phương như Huế, Đà Nẵng và Bình Định xây dựng lộ trình phát triển kinh tế tuần hoàn, dựa trên phân tích dòng nguyên vật liệu, đánh giá phát thải và ưu tiên ngành.

Ngoài ra, chúng tôi cũng hỗ trợ cho các doanh nghiệp để triển khai thiết kế và triển khai các mô hình kinh tế tuần hoàn. Ví dụ như xây dựng cơ sở thu hồi vật liệu hay triển khai những thí điểm về tuần hoàn ở trong nước thải, hóa chất, hay là ở trong nông nghiệp”.

Các mô hình tuần hoàn nổi bật trong ngành nhựa và chất thải

Một trong những điểm nhấn được bà Linh giới thiệu là hệ thống Cơ sở Thu hồi Vật liệu (MRF) tại Khu liên hợp xử lý chất thải Long Mỹ. Cơ sở rộng 1.000 m², công suất 10 tấn/ngày, thu gom chất thải từ người lao động phi chính thức, khu dân cư, cảng cá và ký kết chính thức với Công ty tái chế Duy Tân.

Từ tháng 10/2024 đến nay, MRF đã xử lý khoảng 200 tấn nhựa, trong đó trên 80 tấn PET được bán cho doanh nghiệp tái chế.

UNDP cũng triển khai chương trình phân loại rác tại nguồn cho 13.000 hộ dân ở Quy Nhơn, xây dựng trung tâm thu gom tại cảng cá và mô hình “Tàu cá mang rác thải nhựa về bờ”. Nhờ đó, hơn 2,3 tấn nhựa tái chế đã được thu gom.

Trong cuộc trò chuyện với các thủy thủ trước đây, bà Linh chia sẻ: “Những ngày lênh đênh trên biển, các thủy thủ sử dụng rất nhiều chai nước uống, vỏ mì tôm hay bao bì đá để bảo quản thủy hải sản. Khi đó các ngư dân buộc phải vứt rác xuống biển vì họ nghĩ những sản phẩm đó khi thu về bờ sẽ không được thu gom lại tiếp. Hơn nữa, diện tích ở tàu rất nhỏ, nếu để dành khoảng không gian cho những chai nhựa thì khá tốn diện tích.

Chính vì thế những sản phẩm túi lưới do UNDP triển khai thiết kế sẽ có thể treo lên thành tàu, điều này sẽ tiết kiệm diện tích, đồng thời khi về bờ sẽ có một đội ngũ thu gom ở cảng cá để các ngư dân có thể ép lại và mỗi chuyến đạt được 500 tấn thì sẽ được đội cơ sở thu hồi vật liệu MRF mang về tiếp tục tái chế. Như thế sẽ tạo được một vòng tuần hoàn và các cư dân cũng được hưởng lợi một phần từ phần bán lại những phế liệu cho MRF”.

Theo UNDP, Mạng lưới Kinh tế tuần hoàn Việt Nam (CE Hub) đang dần trở thành nền tảng kết nối quan trọng, quy tụ đa dạng chủ thể từ cơ quan trung ương, chính quyền địa phương đến cộng đồng doanh nghiệp FDI, SME và các hiệp hội ngành. Đồng thời, CE Hub còn kéo gần người tiêu dùng, viện nghiên cứu, trường đại học cùng các tổ chức quốc tế và NGO, tạo nên hệ sinh thái hợp tác rộng mở. Nhờ vậy, mạng lưới không chỉ giúp chia sẻ kiến thức, cập nhật chính sách, giới thiệu những mô hình tiêu biểu mà còn mở ra nhiều cơ hội tài chính cho doanh nghiệp trên hành trình chuyển đổi xanh và tuần hoàn.

PSG. TS Nguyễn Hồng Quân - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn.

Cũng trong phiên thảo luận, PSG. TS Nguyễn Hồng Quân - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn - đã chia sẻ nhiều góc nhìn về Hướng dẫn xây dựng Kế hoạch kinh tế tuần hoàn cho địa phương.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn nhấn mạnh, trong bối cảnh Việt Nam hướng tới mục tiêu Netzero, kinh tế tuần hoàn giữ vai trò then chốt, nhất là trong việc “giảm phát thải một cách hiệu quả và tạo ra các sản phẩm gắn với hệ sinh thái bền vững”. Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Quân, kinh tế tuần hoàn có thể được áp dụng ở nhiều cấp độ, từ mô hình nhỏ đến quy mô doanh nghiệp hay địa phương.

PGS.TS Nguyễn Hồng Quân cho biết, kinh tế tuần hoàn trên thế giới không phải là khái niệm mới, nhưng ở Việt Nam, việc triển khai vẫn còn chịu tác động của văn hóa - xã hội đặc thù. “Doanh nghiệp muốn đi nhanh cần hiểu rõ bối cảnh, chính sách và đặc biệt là yếu tố văn hóa phương Đông”, ông Quân cho hay.

Từ kinh nghiệm tham gia xây dựng các báo cáo hướng dẫn kinh tế tuần hoàn toàn cầu cho doanh nghiệp, PGS.TS Nguyễn Hồng Quân cho rằng định hướng quan trọng nhất là tạo ra đa giá trị - kinh tế, xã hội và môi trường - nhằm thu hút sự tham gia của nhiều chủ thể. “Đó chính là động lực để chúng ta bắt kịp tốc độ phát triển của các quốc gia tiên tiến”, ông Quân nhận định.

Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tuần hoàn cũng phân tích sự khác biệt giữa các quốc gia Nam bán cầu và Bắc bán cầu, từ đó mở ra những “không gian phát triển” riêng cho Việt Nam trong việc tận dụng tài nguyên và nâng cao giá trị.

Bên cạnh định hướng chính sách, PGS.TS Nguyễn Hồng Quân cho rằng cần giải quyết bài toán thể chế phù hợp với quá trình chuyển đổi. Vai trò của trường đại học và hệ thống khoa học - công nghệ cũng được ông đặc biệt nhấn mạnh: từ phát triển công nghệ tái chế vật liệu, xử lý đất hiếm đến nâng cấp chuỗi giá trị.

PGS.TS Nguyễn Hồng Quân cũng cho rằng mọi hành động phải “dựa vào tự nhiên, lấy người dân làm trung tâm, là chủ thể và động lực phát triển, bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau”.

Nói về chính sách, PGS.TS Nguyễn Hồng Quân lưu ý các điểm quan trọng trong đề án kinh tế tuần hoàn và kế hoạch hành động quốc gia. Ông bày tỏ kỳ vọng trong thời gian tới, Chính phủ sẽ có cơ chế thử nghiệm về kinh tế tuần hoàn, tạo không gian để xử lý các điểm nghẽn thể chế, mở đường cho địa phương và doanh nghiệp triển khai hiệu quả hơn.

Hà Chi