Ukraine và thảm họa dân số: Bệnh viện sản, trường học hoang lạnh và nỗi lo 'ai tái thiết đất nước?'

Khoa sản ở Hoshcha im ắng, không một tiếng khóc của trẻ sơ sinh hay tiếng các gia đình ăn mừng. Số ca sinh nở ở thị trấn phía tây đang giảm dần, với hàng triệu người Ukraine đã rời bỏ đất nước hoặc thiệt mạng trong chiến tranh. Ảnh: Reuters.

Trong khi nhiều bệnh viện Ukraine đang vật lộn trước dòng thương binh không dứt, một khoa sản ở thị trấn Hoshcha, miền Tây Ukraine, lại vắng vẻ đến rợn người.

Bệnh viện tại Hoshcha mới ghi nhận 139 ca sinh trong năm nay, giảm so với 164 ca năm 2024, và hoàn toàn trái ngược với hơn một thập kỷ trước khi mỗi năm có hơn 400 trẻ chào đời, theo số liệu của chính quyền địa phương.

“Rất nhiều nam thanh niên đã chết”, bác sĩ phụ khoa, ông Yevhen Hekkel, than thở trong văn phòng của mình. “Những người lẽ ra, nói thẳng ra, phải tiếp tục duy trì nguồn gen của Ukraine”.

Olena Semchuk, một phụ nữ mang thai ở làng Korozvany, đang được khám tại bệnh viện ở Hoshcha, một thị trấn đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng dân số nghiêm trọng ở Ukraine. Ảnh: Reuters.

Giới chức đang vật lộn với câu hỏi sống còn khi Ukraine đối mặt nguy cơ suy thoái dân số nghiêm trọng: Khi chiến tranh kết thúc, ai sẽ còn lại để tái thiết một đất nước tan hoang?

Hàng trăm nghìn người đã thiệt mạng và bị thương sau gần 4 năm giao tranh, trong khi hàng triệu người khác rời bỏ Ukraine và tỷ lệ sinh đang lao dốc mạnh.

Hoshcha, thị trấn nhỏ với khoảng 5.000 dân, cách xa chiến tuyến hàng trăm km, nhưng vẫn hứng trọn cuộc khủng hoảng dân số.

Ở làng Sadove gần đó, một ngôi trường từng có hơn 200 học sinh đã bị đóng cửa.

“Hai năm trước, chúng tôi buộc phải đóng ngôi trường này. Vì sao? Vì lúc đó chỉ còn 9 học sinh”, ông Mykola Panchuk, chủ tịch hội đồng thị trấn Hoshcha, cho hay.

Cần hàng triệu người để tái thiết đất nước

Dân số Ukraine – 42 triệu trước khi Nga tiến hành xâm lược toàn diện vào tháng 2/2022 – nay đã giảm xuống dưới 36 triệu, bao gồm vài triệu người sống tại các khu vực bị Nga kiểm soát, theo Viện Nhân khẩu học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Ukraine.

Tổ chức này ước tính dân số sẽ giảm còn 25 triệu vào năm 2051. Và đà sụt giảm còn đang tăng tốc.

Hầu hết các khu vực của Ukraine có số người chết cao hơn số ca sinh. Ảnh: Reuters.

Theo CIA World Factbook bản ước tính năm 2024, Ukraine hiện thuộc nhóm có tỷ lệ tử vong cao nhất và tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới: cứ 1 ca sinh thì có khoảng 3 ca tử vong.

Theo ước tính của chính phủ, tuổi thọ trung bình của nam giới sụt từ 65,2 năm trước chiến tranh xuống 57,3 năm vào năm 2024. Với phụ nữ, con số giảm từ 74,4 xuống 70,9.

Các chuyên gia và chính trị gia Ukraine cho rằng nước này sẽ cần hàng triệu người để tái thiết nền kinh tế bị tàn phá và bảo vệ đất nước trong tương lai hậu chiến, phòng trường hợp Nga tấn công lần nữa – điều mà nhiều người dân lo ngại.

Chính phủ Kiev đã cố gắng giải quyết vấn đề khi công bố chiến lược dân số đến năm 2040 vào năm ngoái. Tài liệu cảnh báo Ukraine sẽ thiếu hụt 4,5 triệu lao động trong thập kỷ tới, đặc biệt trong các lĩnh vực như xây dựng, công nghệ và dịch vụ hành chính.

Chiến lược tập trung vào việc ngăn làn sóng di cư, thu hút người Ukraine trở về bằng cách cải thiện nhà ở, cơ sở hạ tầng, giáo dục, đồng thời mở cửa đón lao động nước ngoài nếu vẫn thiếu hụt nhân lực.

Giới chức cho rằng các biện pháp này có thể đưa dân số trở lại mức 34 triệu vào năm 2040, nhưng cũng cảnh báo con số này có thể tụt xuống 29 triệu nếu tình trạng hiện tại tiếp diễn.

Cờ Ukraine tung bay trên mộ của những người lính đã hy sinh tại một nghĩa trang gần Hoshcha. Ảnh: Reuters.

Những gương mặt đã ngã xuống

Trong tháng 10 vừa qua, lối vào tòa thị chính Hoshcha được đặt hàng dài chân dung các binh sĩ tử trận. Một cụ bà đặt bó hoa trước một bức ảnh rồi lau nước mắt trong buổi sáng mùa thu lạnh giá. Dòng người bước đi lặng lẽ trên con đường chính, phần lớn là người trung niên hoặc cao tuổi.

Theo ông Panchuk, từ năm 2022 đã có 141 người từ Hoshcha và các khu vực lân cận – nơi có khoảng 24.000 dân – thiệt mạng trong chiến tranh. Thêm 11 người đã chết khi chiến đấu chống lực lượng ly khai thân Nga từ năm 2014.

Một người phụ nữ nhìn vào đài tưởng niệm bên cạnh tòa thị chính Hoshcha dành cho những người đàn ông địa phương đã hy sinh khi chiến đấu chống lại Nga. Ảnh: Reuters.

Tại một trong hai trường còn hoạt động ở Hoshcha, hiệu trưởng Marianna Khrypa cho biết số lượng học sinh lớp một đang giảm và khoảng 10% học sinh tốt nghiệp rời Ukraine, chủ yếu là nam giới.

“Cha mẹ đưa con đi trước khi chúng đủ 18 tuổi bà nói. Kiev đã cấm hầu hết nam giới trên 18 tuổi xuất cảnh trong thời chiến, dù Tổng thống Volodymyr Zelensky đã nâng độ tuổi cấm lên 22 vào tháng 8.

Ukraine – từng có hơn 48 triệu dân năm 2001 – vốn đã chứng kiến đà suy giảm dân số từ trước chiến tranh, khi nhiều người rời sang Tây Âu để tránh khó khăn kinh tế và tham nhũng tràn lan.

Dòng người di cư tăng mạnh khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt, khiến hàng triệu người tháo chạy.

Marianna Khrypa, hiệu trưởng một trong hai trường còn lại của Hoshcha, cho biết một số phụ huynh đã đưa những đứa trẻ lớn hơn ra khỏi đất nước, chủ yếu là con trai. Ảnh: Reuters

Một bé gái đang đi về phía xe buýt đến trường ở Hoshcha, một cộng đồng nông thôn ở vùng Rivne, Ukraine. Ảnh: Reuters.

Một cậu bé chạy ra khỏi tòa nhà trường học khi tiếng chuông cuối cùng của ngày vang lên. Ảnh: Reuters.

Theo Trung tâm Chiến lược Kinh tế Ukraine, khoảng 5,2 triệu người rời khỏi đất nước từ năm 2022 vẫn còn ở nước ngoài, chủ yếu tại Nga, Đức và Ba Lan.

Trung tâm dự đoán 1,7 đến 2,7 triệu người trong số đó sẽ không quay về và có thể sẽ có thêm hàng trăm nghìn nam giới trưởng thành – hiện đang bị cấm xuất cảnh – rời Ukraine khi chiến tranh kết thúc.

Ông Oleksandr Gladun, phó giám đốc Viện Nhân khẩu học, cho biết khủng hoảng dân số nghiêm trọng hơn vì phần lớn người tị nạn sau năm 2022 là phụ nữ trẻ.

Dự báo độc lập còn bi quan hơn: Dân số Ukraine có thể giảm xuống chỉ còn từ 9 đến 23 triệu người vào năm 2100, theo dự đoán do Liên Hợp Quốc công bố năm 2024.

Làng mạc trống rỗng, nhà cửa bị bỏ hoang

Khoa sản của bệnh viện Hoshcha mất nguồn tài trợ nhà nước năm 2023 vì không đạt chỉ tiêu 170 ca sinh trong năm. “Chúng tôi có một em bé chào đời muộn 15 phút, nên chỉ đạt 169”, ông Panchuk cho biết.

Khoa sản giờ tồn tại nhờ khoản ngân sách ít ỏi mà hội đồng thị trấn có thể hỗ trợ.

Sự bất định do chiến tranh khiến nhiều người do dự khi tính chuyện sinh con.

Bà Inna Antoniuk, trưởng khoa sản, cho biết khoảng 1/3 phụ nữ tới bệnh viện có chồng đang phục vụ trong quân đội, trong đó có người đã chết hoặc mất tích.

Inna Antoniuk, người điều hành khoa sản ở Hoshcha, đã chứng kiến tỷ lệ sinh giảm mạnh trong thập kỷ qua. Ảnh: Reuters.

Một cậu bé ngồi trên xe đẩy ở làng Duliby, nơi ngày càng vắng vẻ giống như nhiều khu vực khác. Ảnh: Reuters.

Một người đàn ông ngồi bên ngoài một cửa hàng địa phương trước một ngôi nhà bỏ hoang ở Duliby. Ảnh: Reuters.

Trong khi tiền tuyến ở miền Đông và Nam vẫn giằng co khi Nga tiếp tục tấn công, Moscow đã tăng cường tập kích tên lửa và UAV trên khắp Ukraine, gây thiệt hại diện rộng cho các cơ sở năng lượng và hạ tầng quân sự.

Ông Panchuk cho biết dân số Hoshcha không giảm nhiều, một phần vì các ngôi làng xung quanh trống rỗng và người dân chuyển hết vào thị trấn khi trường học, phòng khám và các dịch vụ khác đóng cửa.

Trên đường tới làng Duliby, cách Hoshcha chưa đầy 10 km, nhiều ngôi nhà bị bỏ hoang.

Cư dân Oksana Formanchuk đứng trước một ngôi nhà bỏ hoang ở Duliby. Chồng của người phụ nữ 55 tuổi này đang mất tích. Ảnh: Reuters.

Người dân địa phương, bà Oksana Formanchuk, cho biết ngay cả ngôi làng nhỏ với chưa đến 200 người này cũng có 9 người đàn ông bị điều động ra chiến trường. Chồng bà Formanchuk mất tích từ tháng 7. Bà nói thêm rằng bà lo sợ hai con trai trưởng thành của mình cũng sẽ bị động viên.

“Nếu hai con cũng bị đưa đi thì sao? Tôi sẽ sống thế nào nếu mất cả ba?”, bà nói.

“Không còn gì để xây dựng”

Cô Anastasiia Yushchuk, 21 tuổi, bán cà phê từ một chiếc xe van trên đường chính Hoshcha, cho biết nhiều bạn bè của cô do dự chuyện sinh con. Bản thân cô hy vọng một ngày nào đó sẽ lập gia đình, nhưng chắc chắn không phải trong vài năm tới.

“Không có sự ổn định, không có gì để mà xây dựng”, cô nói.

Cô cho biết áp lực tài chính càng nặng nề vì chiến tranh, như giá thuê nhà và chi phí sinh hoạt đều tăng.

“Giới trẻ rất khó mua được nhà bây giờ. Cả tôi và người yêu đều phải có nền tảng tài chính vững, nhưng tình hình đất nước lại thay đổi từng tháng, rất khó mà lên kế hoạch”, cô nói.

Anastasiia Tabekova, phó chủ tịch hội đồng thị trấn Hoshcha, đang bế đứa con 2 tuổi tên Tymofiy. Ảnh: Reuters.

Phó chủ tịch hội đồng thị trấn, bà Anastasiia Tabekova, có chồng đang phục vụ trong quân đội.

“Sau khi biết tôi mang thai, chỉ vài ngày sau chồng tôi bị điều động”, bà nói. “Họ cho anh ấy nghỉ phép để dự sinh. Anh ấy rời đi với đôi mắt đẫm lệ”.

Bà nói những đứa trẻ có thể mang lại hy vọng cho tương lai.

“Tôi biết nhiều người vợ có chồng đang chiến đấu, tôi cũng biết những người vợ mà chồng họ đã không thể trở về”, bà nói thêm. “Họ vẫn cố gắng đứng vững, một số phải trị liệu tâm lý, và với nhiều người, con cái chính là niềm vui, là lý do giúp họ không bỏ cuộc”.

Theo Reuters

Huyền Chi