Ukraine căng mình giải bài toán thiếu khí đốt mùa đông

Mùa thu năm nay chứng kiến làn sóng tấn công dữ dội nhất của Nga nhằm vào hệ thống hạ tầng năng lượng Ukraine kể từ đầu xung đột. Suốt nhiều tuần qua, Kiev liên tục hứng chịu các cuộc không kích nhằm vào lưới điện, khiến bài toán đảm bảo năng lượng cho mùa đông trở nên ngày càng nan giải.

Chiến thuật mới của Nga

Theo tờ The Kyiv Independent, Nga đã thay đổi hoàn toàn chiến thuật tấn công trong năm 2025. Thay vì giáng những đợt tập kích ồ ạt trên toàn quốc như các năm trước, Moscow chuyển sang chiến lược đánh theo từng vùng, nhắm vào những khu vực dễ tổn thương nhất.

Công nhân kiểm tra lưới điện bị phá hủy trong một cuộc tấn công của Nga ở thủ đô Kiev, Ukraine. Ảnh: Emile Ducke/The New York Times

Các mục tiêu ưu tiên nằm gần biên giới Nga như Sumy, Chernihiv, cùng các vùng sát chiến tuyến như Kharkiv, Donetsk, Dnipropetrovsk và Zaporizhia. Mục đích được cho là nhằm làm tê liệt hạ tầng phía đông, buộc nhu cầu tiêu thụ dồn sang phía tây và gây áp lực lên các tuyến truyền tải nối hai nửa đất nước.

Năng lực tấn công của Nga cũng tăng vượt bậc. Suốt mùa hè qua, Ukraine hứng chịu 300-800 UAV mỗi đêm, cao gấp nhiều lần mức trung bình khoảng 100 chiếc trước đây.

Thế hệ UAV mới của Nga nhanh hơn, sát thương hơn và bay ở độ cao vượt ngoài tầm bắn của pháo phòng không Ukraine. Khi hàng chục đến hàng trăm UAV cùng đánh vào một điểm, hệ thống phòng không của Kiev dễ dàng bị quá tải.

Sau khi siết chặt theo từng vùng, Nga tiếp tục mở rộng mục tiêu sang lĩnh vực nhạy cảm nhất: hệ thống khí đốt, vốn đảm bảo phần lớn nhu cầu sưởi ấm mùa đông. Đây là lần đầu tiên hệ thống sản xuất khí đốt nội địa của Ukraine bị tấn công ở quy mô lớn như vậy, dẫn đến thiệt hại khoảng 60% sản lượng.

Những chuyển biến này khiến Ukraine bước vào mùa đông với áp lực chưa từng có, khi 80% người dân nước này phụ thuộc vào hệ thống sưởi sử dụng khí đốt. Việc hệ thống khí đốt bị tấn công quy mô lớn đồng nghĩa nguy cơ hàng triệu hộ gia đình rơi vào tình trạng không đủ nhiệt sưởi, trong khi nền nhiệt mùa đông Ukraine thường duy trì dưới mức đóng băng suốt nhiều tuần.

Nhìn tổng thể, các đòn đánh năm nay gây sức tàn phá vượt xa những năm trước. Theo tổ chức nghiên cứu Green Deal Ukraina, khoảng 70% công suất phát điện của Ukraine đã bị phá hủy.

Tình trạng mất điện luân phiên cũng trở nên nghiêm trọng hơn. Nhiều khu vực ghi nhận cắt điện kéo dài 12-16 giờ mỗi ngày, khiến sinh hoạt đảo lộn và gây áp lực tâm lý khi nhà cửa, đường phố liên tục chìm trong bóng tối. Mỗi đợt tập kích lớn đều đẩy hệ thống năng lượng đến giới hạn và khiến nguy cơ khủng hoảng nhân đạo ngày càng rõ rệt.

Những năm trước, Ukraine vẫn xoay xở qua mùa đông nhờ khả năng khắc phục tạm thời và thói quen tích trữ pin dự phòng, máy phát điện của người dân. Tuy nhiên, với quy mô thiệt hại năm nay - từ điện đến khí đốt, mùa đông này có thể sẽ là một thử thách khó nhằn đối với Kiev.

Gấp rút tính đường ứng phó

Trước sức ép tấn công dồn dập của Nga, Ukraine đang gấp rút củng cố an ninh năng lượng. Nước này đầu tư mạnh vào các nguồn thay thế và thiết bị dự phòng, tích trữ than và khí đốt, đồng thời chi ít nhất 2,5 tỉ USD để nhập khẩu khí phục vụ mùa đông, theo báo UNN.

Ukraine cũng mở rộng năng lực lưu trữ điện với các “công viên pin” tuyệt mật - những dãy pin quy mô lớn đủ cung cấp điện cho khoảng 600.000 hộ dân trong hai giờ. Theo tờ The Wall Street Journal, đã có ít nhất 6 cơ sở như vậy tại Kiev và Dnipropetrovsk.

Quang cảnh Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhia (tỉnh Zaporizhia, Ukraine). Ảnh: Stringer/Anadolu Agency

Bên cạnh đó, Ukraine đang xây dựng mạng lưới mới gồm các nhà máy đồng phát, phòng nồi hơi mô-đun và các nguồn nhiệt hiện đại. “Hơn 1 GW công suất khí đốt phân tán đã được hoàn thành, và 600 MW nữa đang triển khai” - ông Roman Nitsovych, chuyên gia tại viện nghiên cứu năng lượng DiXi (Ukraine), cho biết.

Tuy vậy, ông Nitsovych nhấn mạnh rằng việc tăng cường phòng không vẫn là ưu tiên số một để bảo vệ toàn bộ hệ thống năng lượng.

Ukraine cũng đang đa dạng hóa nguồn cung khí đốt từ các đối tác. Ngày 16-11 vừa qua, Ukraine ký thỏa thuận nhập khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ thông qua Hy Lạp cho quý I-2026.

Theo đó, LNG của Mỹ sẽ được vận chuyển qua “hành lang dọc” từ cảng Alexandroupolis (Hy Lạp) đến Odessa (Ukraine), đi qua Bulgaria, Romania và Moldova, qua đó biến Hy Lạp thành cửa ngõ mới cho khí đốt của Mỹ vào châu Âu.

Tổ chức nghiên cứu Hội đồng Đối ngoại châu Âu (ECFR) nhận định những thỏa thuận như nêu trên là điều Ukraine cần lúc này. Theo ECFR, các nước châu Âu được kêu gọi tận dụng ảnh hưởng chính trị và ngoại giao của họ với những quốc gia sản xuất khí như Qatar hoặc Canada, giúp Kiev ký thêm các hợp đồng mới nhằm đa dạng hóa nguồn cung.

“Điều quan trọng là phải bảo đảm năng lực cung ứng ổn định và các hợp đồng tối thiểu trung hạn, kéo dài qua cả mùa đông năm nay” - theo ECFR.

Hiện tại, Brussels vẫn coi việc hỗ trợ ngành năng lượng Ukraine là ưu tiên hàng đầu. Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) khẳng định sẽ tiếp tục đồng hành, song nhấn mạnh rằng giải pháp thực sự là chấm dứt các đòn tấn công “càng sớm càng tốt”, ông Matteo Rivellini - Trưởng nhóm đầu tư EIB tại Ukraine - nói tại Hội nghị Tái thiết Ukraine ngày 14-11.

Ngoài ra, theo ECFR, châu Âu cần tăng hỗ trợ năng lực phòng không cho Ukraine để bảo vệ các mỏ khí trong nước trước nguy cơ tấn công của Nga.

“Theo tôi, then chốt vẫn là năng lực phòng không. Suốt nhiều năm qua, chúng tôi đã kêu gọi đóng bầu trời và tăng cường hệ thống phòng không. Các đối tác có những năng lực đó. Chúng tôi không thể chỉ ngồi nhìn hệ thống năng lượng cùng điều kiện sống của mình bị phá hủy” - cựu Thủ tướng Ukraine Volodymyr Groysman nói tại Diễn đàn An ninh Forum hôm 10-11.

DƯƠNG KHANG