Ukraine âm thầm huấn luyện AI cho drone suốt 18 tháng để tập kích máy bay Nga

Máy bay ném bom chiến lược thời Liên Xô được trưng bày tại Bảo tàng Hàng không ném bom hạng nặng Poltava, nơi lực lượng Ukraine âm thầm huấn luyện AI cho các UAV tấn công Nga. Ảnh: mvba.com.ua

Theo tờ Kyiv Post, một lợi thế quan trọng của Ukraine trong cuộc xung đột với Nga là khả năng tiếp cận các hệ thống vũ khí tương tự như đối phương, điều này đã giúp Kiev chuẩn bị kỹ lưỡng cho các đợt tấn công nhằm vào lực lượng máy bay ném bom chiến lược của Moskva.

Khả năng của Ukraine trong việc bí mật đưa gần 120 drone tấn công điều khiển từ góc nhìn thứ nhất (FPV) vào sâu trong lãnh thổ Nga và gây thiệt hại nghiêm trọng cho phi đội máy bay ném bom chiến lược – vốn liên tục phóng tên lửa vào các mục tiêu ở Ukraine và cũng là một trong ba trụ cột của bộ ba hạt nhân Nga – chắc chắn đã khiến Tổng thống Vladimir Putin cùng cộng đồng quốc tế phải sửng sốt.

Vào ngày Chủ nhật, 1/6, một chiến dịch táo bạo tầm xa do lực lượng tình báo Ukraine thực hiện đã đồng loạt tấn công ít nhất năm sân bay quân sự tại các vùng Murmansk, Irkutsk, Ryazan và Amur của Nga, nơi các máy bay ném bom chiến lược và máy bay trinh sát được bố trí. Mặc dù con số cụ thể về số lượng máy bay bị phá hủy hoặc hư hại vẫn đang được tranh luận (trong đó Kiev cho biết có thể lên đến 40 chiếc), nhưng rõ ràng đây là cú đòn mạnh giáng vào lực lượng không quân – vũ trụ Nga.

Hồi tháng 7 năm ngoái, tài khoản quân sự “Clash Report” từng tiết lộ rằng cơ quan tình báo Ukraine đang huấn luyện các hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) để giúp drone nhận diện thiết bị quân sự của đối phương, bao gồm cả các mẫu máy bay ném bom thời Liên Xô, bằng cách sử dụng hình ảnh chụp từ các bảo tàng quân sự.

Và những ai khi đó cho rằng thông tin này “không đáng kể” đã có câu trả lời vào ngày 1/6, khi Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) thực hiện chiến dịch mang tên “Pavutyna” (Mạng Nhện), phá hủy một phần đáng kể phi đội chiến lược của Moskva ngay trên lãnh thổ Nga.

Chiến dịch được chuẩn bị trong 18 tháng

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, trong bài phát biểu tối 1/6, đã nhấn mạnh rằng chiến dịch thành công này là kết quả của 18 tháng chuẩn bị. Theo trang tin Antikor của Ukraine, kế hoạch bắt đầu hình thành từ năm 2023, khi các chuyên viên thuộc Tổng cục Tình báo Quốc phòng Ukraine (HUR) đã chụp hàng trăm bức ảnh các mẫu máy bay ném bom chiến lược Nga trưng bày tại Bảo tàng Hàng không Ném bom Hạng nặng Poltava, với mọi góc độ có thể.

Từ dữ liệu này, họ xác định các điểm yếu dễ tổn thương nhất trên thân máy bay, sau đó phát triển các thuật toán AI để drone có thể tự động nhận diện và tấn công chính xác các mục tiêu.

Các video ghi lại đợt tấn công hôm 1/6 cho thấy, drone của Ukraine không chỉ đơn giản đâm vào máy bay mà nhắm thẳng vào các khu vực gây thiệt hại tối đa, như các giá treo vũ khí mang tên lửa hành trình và các thùng nhiên liệu trên cánh.

Video loạt drone của Ukraine tấn công sân bay quân sự Nga (Nguồn: ABC News)

Huấn luyện AI phục vụ tác chiến

Để huấn luyện AI đạt được khả năng như trong cuộc tập kích ngày 1/6, các lực lượng huấn luyện Ukraine đã trải qua nhiều giai đoạn phức tạp, kết hợp với yêu cầu bảo mật, kỹ thuật, hậu cần và vận hành – lý do vì sao phải mất gần hai năm để đưa vào tác chiến thực tế.

Đầu tiên là chọn thuật toán AI phù hợp với nhiệm vụ và xác định định dạng dữ liệu cần cung cấp; Tiếp theo là chuẩn bị dữ liệu – thu thập bộ dữ liệu phong phú, làm sạch và chuyển đổi để phù hợp với mô hình AI; Huấn luyện AI – cho hệ thống học và tinh chỉnh liên tục qua nhiều “epoch” (chu kỳ học lặp lại) để giảm lỗi và tăng độ chính xác. Tiếp đến là kiểm thử và xác thực – cho hệ thống tiếp cận dữ liệu mới chưa từng thấy, từ nhiều góc nhìn, điều kiện ánh sáng, thời tiết… để đánh giá khả năng nhận diện thực tế hay chỉ học thuộc một số mẫu nhất định. Và cuối cùng, cần tối ưu hóa trước khi triển khai thực chiến – cập nhật liên tục dữ liệu mới và tinh chỉnh thuật toán để đạt hiệu quả cao nhất.

Ukraine vốn từ lâu đã có danh tiếng là trung tâm công nghệ thông tin hàng đầu – là nơi sản sinh nhiều công ty game nổi tiếng và nhóm hacker khét tiếng. Chiến tranh đã đưa những kỹ năng đó vào chiến trường, và thành công trong chiến dịch tấn công phi đội máy bay chiến lược của Nga vừa qua đã chứng minh Ukraine đang trở thành người đi đầu trong ứng dụng AI vào chiến tranh hiện đại.

Bảo tàng Hàng không Poltava

Bảo tàng này nằm tại một sân bay gần thành phố Poltava, miền trung Ukraine. Ban đầu được xây dựng từ thập niên 1920 để phục vụ hàng không dân dụng, nơi này sau đó được chuyển đổi thành căn cứ không quân chiến lược sau Thế chiến II.

Dù chính thức trở thành bảo tàng vào tháng 9/2016, nhưng từ năm 1987 nơi đây đã bắt đầu trưng bày máy bay tại khu vực gần các tòa nhà huấn luyện của Trung đoàn Ném bom Hạng nặng Cận vệ số 185, với số lượng hiện vật ngày càng tăng theo thời gian.

Hiện tại, bảo tàng bao gồm nhiều khu trưng bày trong nhà và ngoài trời, kể lại lịch sử phát triển của lực lượng ném bom hạng nặng, pháo binh phòng không, và các đơn vị quân sự liên quan từ thời Liên Xô đến nay.

Bộ sưu tập độc đáo của bảo tàng gồm có trực thăng, máy bay vận tải, máy bay chiến đấu và nhiều dòng máy bay ném bom của Tupolev, Sukhoi và Antonov – đặc biệt là Tu-160 “Thiên Nga Trắng” (NATO gọi là Blackjack) và chiếc Tu-95MS (NATO định danh là Bear) cuối cùng còn lại trong kho của Ukraine.

Thật trớ trêu – dù có thể chỉ là sự trùng hợp – vào ngày 1/6/1996, Ukraine đã bàn giao phần lớn đầu đạn hạt nhân và máy bay ném bom chiến lược của mình cho Nga theo Bản Ghi nhớ Budapest. Gần 29 năm sau, vào ngày 1/6/2025, Kiev đã khiến một phần đáng kể đội máy bay đó của Moskva trở nên “không còn khả năng sử dụng”.

Phản ứng từ Nga

Việc Ukraine có thể đưa được UAV và nhân sự vào sâu bên trong lãnh thổ Nga, thậm chí gần các cơ quan an ninh quan trọng, đã gây ra một cú sốc lớn cho Moskva. Phía Nga đã có những phản ứng mạnh mẽ và phần nào bất ngờ trước quy mô và hiệu quả của "Chiến dịch Spiderweb".

Bộ Quốc phòng Nga đã phải thừa nhận các cuộc tấn công và gọi chúng là "các cuộc tấn công khủng bố", đồng thời tuyên bố đã bắt giữ "một số người tham gia".

Trong tuyên bố chính thức, Moskva khẳng định đã đẩy lùi thành công hầu hết các cuộc tấn công ở các vùng Ivanovo, Ryazan và Amur, nhưng thừa nhận rằng ở các vùng Murmansk và Irkutsk, "một số máy bay đã bốc cháy". Điều đáng chú ý là lần đầu tiên Nga phải thừa nhận thiệt hại thực tế tại các căn cứ không quân sâu trong lãnh thổ của mình.

Thu Hằng/Báo Tin tức và Dân tộc