Tỷ lệ nội địa hóa thấp - điểm nghẽn lớn của công nghiệp ô tô Việt Nam

Trong tiến trình phát triển, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, ngành công nghiệp sản xuất ô tô được đánh giá là một trong những ngành công nghệ quan trọng, đi đầu, có sức lan tỏa mạnh, tạo động lực thúc đẩy sự phát triển của các ngành, lĩnh vực khác như sắt thép, luyện kim, điện tử, hóa chất, năng lượng mới…

Theo Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương (Bộ Công Thương), năm 2024, tổng sản phẩm ô tô tiêu thụ tại thị trường Việt Nam đã đạt 580.000 chiếc, bao gồm cả nhập khẩu và sản xuất lắp ráp trong nước. Với tốc độ khoảng 12-15%/năm, đến năm 2030-2035, Việt Nam có thể sản xuất đạt 1 triệu ô tô. Tuy nhiên, ông TS. Ngô Nhật Thái, chuyên gia trong ngành sản xuất ô tô cho biết, hiện tỷ lệ nội địa hóa của ngành công nghiệp ô tô của nước ta vẫn còn thấp.

"Theo thống kê, đến giờ này chúng ta mới chỉ đạt khoảng 10% tỷ lệ nội địa hóa đối với dòng xe 5 chỗ ngồi, xe du lịch cỡ nhỏ. Còn xe chuyên dùng hoặc xe tải, xe buýt, tỉ lệ có thể cao hơn tới 40%- đạt được mục tiêu mà Nhà nước đề ra cho đến năm 2020. Nhưng tỉ lệ cho dòng xe con của chúng ta quá thấp, đặc biệt là so với các nước lân cận như Thái Lan, Malaysia hay Indonesia là thấp do chúng ta đang đi sau họ", TS Thái chia sẻ.

Sản xuất ô tô trong nước. Ảnh: KT

Chỉ ra nguyên nhân của thực trạng này TS. Ngô Nhật Thái cho hay, tuy số lượng tiêu thụ ô tô hằng năm ở nước ta đã tăng, nhưng vẫn rất thấp so với những nước sản xuất ô tô hàng đầu thế giới. Đơn cử như ở ở Thái Lan có 70 triệu dân, một năm họ bán 1 triệu xe trong nước và xuất khẩu 1 triệu chiếc. Còn Việt Nam kể cả sản xuất trong nước lẫn nhập khẩu trong năm 2024 khoảng 500.000 xe thì đã có đến 175.000 xe nguyên chiếc nhập khẩu. Số lượng sản xuất trong nước thấp, dẫn đến kém thu hút đầu tư sản xuất những linh kiện nội địa… Cùng với đó, hiện linh kiện xe ô tô đang được chia nhỏ cho hàng chục thương hiệu khác nhau, càng làm cho hoạt động đầu tư thiếu tính kinh tế và khó triển khai hiệu quả.

Trước thực tế này, để đạt được mục tiêu xuất khẩu và khẳng định thương hiệu "Made in Việt Nam" các chuyên gia cho rằng, tăng tỷ trọng nội địa hóa ngành ô tô là yêu cầu cấp bách. Điều này không chỉ giúp giảm phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài mà còn tạo ra chuỗi cung ứng vững chắc trong nước.

Theo GS.TS. Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội đồng giáo sư Nhà nước, nước ta có lợi thế thu hút sản xuất, đang trở thành công xưởng của thế giới, vì vậy cần sớm đặt ra cam kết rõ ràng về tỷ lệ nội địa hóa. Doanh nghiệp mạnh lĩnh vực nào thì dịch chuyển sản xuất chi tiết đó về Việt Nam để hình thành hệ thống công nghiệp phụ trợ. Các hãng cần liên kết, sử dụng linh kiện của nhau, vừa đáp ứng thị trường trong nước, vừa hướng tới xuất khẩu. Vấn đề hiện nay là chúng ta chưa giám sát được lộ trình nội địa hóa. Để nội địa hóa thực chất, ngoài các tập đoàn nước ngoài, nhất thiết phải có doanh nghiệp Việt tham gia. Thực tế cho thấy khi doanh nghiệp Việt tham gia, tỷ lệ nội địa hóa rất cao. Vì vậy, chính sách phải tạo chỗ đứng cho doanh nghiệp trong nước.

Việt Nam nhập khẩu bình quân mỗi năm khoảng 2 tỉ USD các loại phụ tùng, linh kiện cho lắp ráp ô tô trong nước

GS.TS. Hoàng Văn Cường nêu ý kiến: "Kinh nghiệm từ Trung Quốc đáng lưu ý, họ từng yêu cầu doanh nghiệp nước ngoài khi đầu tư sản xuất phải liên doanh với doanh nghiệp nội theo tỷ lệ 50:50. Nhờ đó, doanh nghiệp trong nước lớn dần, tiếp nhận và làm chủ công nghệ. Điều này cho thấy ngoài yêu cầu chuyển giao công nghệ, chúng ta cần chuẩn bị năng lực để doanh nghiệp Việt tiếp nhận hiệu quả. Một công cụ khác là rào cản kỹ thuật. Nhiều nước ban hành tiêu chuẩn kỹ thuật riêng, buộc nhà sản xuất phải tuân thủ và sản xuất tại chỗ mới được tiêu thụ sản phẩm. Đây cũng là cách gián tiếp thúc đẩy sản xuất nội địa".

Còn theo ông Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược, chính sách công thương, Bộ Công Thương, để ngành công nghiệp ô tô phát triển mạnh mẽ hơn, nước ta phải đột phá về phát triển khoa học công nghệ, hoàn thiện chính sách; ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia về chuẩn kỹ thuật cho pin, ắc quy, trạm sạc, bulong, ốc vít, linh kiện… phù hợp thông lệ quốc tế để nâng chất lượng sản phẩm. Cần hướng tới xuất khẩu linh kiện thay vì chỉ tập trung vào sản xuất ô tô nguyên chiếc.

Ông Nguyễn Văn Hội cho rằng: "Chúng ta phải có bước đột phá về khoa học công nghệ để phát triển toàn diện ngành công nghiệp ô tô, từ khung, vỏ, sườn, hệ thống chuyển động, hộp số cho đến phần mềm, điện tử… cần phải được dựa trên nền tảng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo. Từ đó chúng ta mới có thể đề ra định hướng phát triển gắn với chính sách phù hợp, quan trọng nhất là phải xây dựng các trung tâm công nghiệp phụ trợ ô tô có quy mô lớn, tập trung, đủ sức cạnh tranh sòng phẳng trên thị trường toàn cầu".

Các chuyên gia cũng cho rằng, đây là thời điểm vàng để các cơ quan liên quan thảo luận, đề xuất những chính sách thu hút các ngành công nghiệp sản xuất phụ trợ tham gia vào chuỗi cung ứng. Từ đó nâng cao tỷ lệ nội địa hóa cho ngành ô tô và các ngành công nghiệp liên quan. Việc xây dựng một ngành công nghiệp phụ trợ vững mạnh không chỉ là nhiệm vụ, mà còn là cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế trên trường quốc tế.

TS. Nguyễn Văn Phụng, nguyên Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn, Tổng cục Thuế nêu quan điểm, thúc đẩy nội địa hóa ô tô, không chỉ trông chờ vào các hãng sản xuất, lắp ráp mà còn phải phát triển hệ thống doanh nghiệp phụ trợ, đặc biệt là các nhà sản xuất linh kiện, phụ tùng. Việc này liên quan trực tiếp đến chính sách đầu tư, ưu đãi và thu hút doanh nghiệp. Nếu thu hút được các hãng vào sản xuất tại Việt Nam, họ sẽ tạo ra quy mô đủ lớn để phục vụ cả thị trường trong nước và xuất khẩu, qua đó vừa nâng tỷ lệ nội địa hóa, vừa hình thành ngành công nghiệp phụ trợ có sức cạnh tranh toàn cầu.

TS. Nguyễn Văn Phụng cho rằng: "Cơ chế hiện nay tôi nghĩ Quốc hội đã sửa Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp và Luật Đầu tư cũng đang trong chương trình xem xét sửa đổi. Các luật pháp liên quan chúng ta cũng đang trong lộ trình điều chỉnh. Tôi nghĩ rằng đây cũng là giai đoạn, thời điểm tốt cho chúng ta ngồi lại với nhau để có ý kiến báo cáo lên Chính phủ và Quốc hội để có những chính sách thu hút các ngành công nghiệp sản xuất phụ trợ tham gia vào chuỗi để nâng tỉ lệ nội địa hóa đối với ô tô và công nghiệp cơ khí cũng như các công nghiệp có liên quan, kể cả công nghiệp phần mềm, công nghiệp tự động hóa, công nghiệp và các ngành liên quan".

Rõ ràng tỷ lệ nội địa hóa thấp đang là điểm nghẽn lớn khiến ngành công nghiệp ô tô Việt Nam chưa bứt phá như kỳ vọng. Nếu không sớm tháo gỡ bằng những chính sách đủ mạnh, lộ trình rõ ràng và sự tham gia thực chất của doanh nghiệp trong nước, chúng ta sẽ tiếp tục phụ thuộc vào nhập khẩu, bỏ lỡ cơ hội hình thành chuỗi giá trị nội địa. Vì thế yêu cầu đặt ra là Nhà nước, doanh nghiệp và các hiệp hội ngành hàng cần phải cùng chung tay, đặt ra cam kết cụ thể, thúc đẩy phát triển công nghiệp phụ trợ, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và từng bước khẳng định vị thế của ô tô “Made in Vietnam” trên thị trường quốc tế.

Nguyễn Hằng/VOV1