Tuổi thọ tăng và thách thức già hóa ở châu Á

Số người trên 60 tuổi sẽ chiếm ¼ dân số châu Á

Theo Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, tính đến ngày 15-9-2025, số người từ 100 tuổi trở lên tại nước này đã đạt mức kỷ lục 99.763 người, tăng khoảng 4.644 người so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, phụ nữ chiếm khoảng 88% với 87.784 người, nam giới là 11.979 người. Đây là năm thứ 55 liên tiếp, số người từ 100 tuổi trở lên tại Nhật Bản tăng. Người phụ nữ cao tuổi nhất cả nước là cụ bà Shigeko Kagawa, 114 tuổi, ở Yamatokoriyama, tỉnh Nara. Còn người đàn ông cao tuổi nhất là cụ Kiyotaka Mizuno, 111 tuổi, ở Iwata, tỉnh Shizuoka.

Người cao tuổi tại một viện dưỡng lão ở tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc, trò chuyện với robot

Chính phủ Nhật Bản bắt đầu tiến hành khảo sát về những người sống trên 100 tuổi từ năm 1963, khi đó số người ở độ tuổi này là 153 người. Còn hiện nay, tính trung bình, cứ 100.000 người ở Nhật Bản thì có 80,58 người từ 100 tuổi trở lên. Tính theo từng tỉnh, tỉnh Shimane, miền Tây Nhật Bản dẫn đầu về số người trên 100 tuổi trong năm thứ 13 liên tiếp, với 168,69 người/100.000 cư dân. Cũng theo thống kê của Chính phủ Nhật Bản, trong năm 2024, tuổi thọ trung bình của người Nhật Bản là 87,13 tuổi đối với nữ giới và 81,09 tuổi đối với nam giới.

Cũng như Nhật Bản, kể từ năm 2000 đến nay, các nước châu Á đều ghi nhận cả tuổi thọ và tuổi thọ sống khỏe mạnh đều tăng. Theo thống kê, dự kiến số người từ 60 tuổi trở lên ở khu vực châu Á và Thái Bình Dương sẽ tăng gần gấp đôi lên tới 1,2 tỷ người vào năm 2050 - tương đương 1/4 dân số. Các nền kinh tế sẽ có cơ hội thu được “lợi tức bạc” dưới hình thức năng suất tăng thêm từ người lớn tuổi, yếu tố có thể giúp tăng tổng sản phẩm quốc nội của khu vực thêm trung bình 0,9%.

Sự gia tăng tuổi thọ trung bình ở châu Á không phải là ngẫu nhiên mà là kết quả của nhiều yếu tố kết hợp. Nhìn vào trường hợp điển hình là Nhật Bản, các nhà khoa học đã chỉ ra 5 yếu tố giúp người dân nước này sống thọ. Trước hết, người dân Nhật Bản có chế độ ăn uống lành mạnh. Họ chú trọng đến việc tiêu thụ thực phẩm tươi sống, ít chế biến và giàu dinh dưỡng. Họ ưu tiên các loại cá, rau xanh, đậu nành, rong biển và trà xanh trong bữa ăn hàng ngày. Đặc biệt, việc ăn cá thường xuyên cung cấp axit béo omega-3, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Người Nhật còn có thói quen kiểm soát khẩu phần ăn, chỉ ăn đến khi cảm thấy no khoảng 80%, tránh việc ăn quá nhiều. Điều này giúp duy trì cân nặng hợp lý và giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến béo phì.

Bên cạnh đó là lối sống năng động, trong đó hoạt động thể chất là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của người Nhật. Họ thường xuyên đi bộ, đạp xe và tham gia các hoạt động thể thao nhẹ nhàng như yoga, thái cực quyền. Thói quen này giúp duy trì sức khỏe tim mạch, tăng cường sức mạnh cơ bắp và cải thiện tâm trạng. Người Nhật cũng duy trì tư duy và triết lý sống tích cực. Họ tìm kiếm ý nghĩa và mục đích trong cuộc sống. Điều này khuyến khích họ duy trì các hoạt động có ý nghĩa, giữ tinh thần lạc quan và giảm căng thẳng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và tuổi thọ.

Cuối cùng là yếu tố chăm sóc y tế tiên tiến. Nhật Bản sở hữu hệ thống y tế hiện đại với dịch vụ chăm sóc sức khỏe chất lượng cao. Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ và phát hiện sớm các vấn đề y tế giúp người dân duy trì sức khỏe tốt và kéo dài tuổi thọ.

Bảo đảm phúc lợi trong xu thế già hóa

Tuổi thọ tăng phản ánh thành tựu phát triển của châu Á. Tuy nhiên, nó cũng đạt ra nhiều thách thức mà trước hết là những vấn đề nảy sinh từ xu hướng già hóa trong khu vực. Theo con số thống kê, châu Á đang đối mặt tình trạng dân số già nhanh hơn bất kỳ lục địa nào khác khi tỉ lệ người trên 65 tuổi ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc ngày càng tăng.

Tại Nhật Bản, số người từ 75 tuổi trở lên được dự báo sẽ lên tới 22,58 triệu vào năm 2030, chiếm khoảng 20% tổng dân số. Trong khi đó, 24,5% dân số Hàn Quốc hiện trên 70 tuổi và vẫn tiếp tục là một lực lượng lao động chính trong xã hội. Ở Trung Quốc, tính đến cuối năm 2023, số người từ 65 tuổi trở lên chiếm 15,4% tổng dân số, tăng tới 4% chỉ trong 5 năm. Trong khi đó, Thái Lan được cảnh báo sẽ trở thành xã hội siêu già vào năm 2029. Việt Nam cũng là một trong các quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Dự báo đến năm 2050, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ chiếm hơn 25% dân số Việt Nam.

Một trong những lý do khiến tốc độ già hóa tăng nhanh là do tỷ lệ sinh thấp trong những năm gần đây ở nhiều nước châu Á. Tại Trung Quốc, tỉ lệ sinh thấp đến từ chính sách một con kéo dài nhiều năm trước đây, còn ở Nhật Bản và Hàn Quốc nguyên nhân chính là bất bình đẳng giới cùng chi phí nuôi con cao. Với việc khó cân bằng giữa nuôi dạy con và duy trì sự nghiệp, ngày càng nhiều phụ nữ ở châu Á trì hoãn sinh con hoặc quyết định không sinh con. Trong khi đó, theo Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), khu vực châu Á và Thái Bình Dương chưa được chuẩn bị để bảo đảm phúc lợi cho dân số đang già hóa nhanh chóng, khi ngày càng nhiều người cao tuổi trong khu vực phải đối mặt với những thách thức từ tỷ lệ bao phủ hưu trí thấp cho tới các vấn đề về sức khỏe, sự cô lập xã hội và hạn chế trong tiếp cận các dịch vụ thiết yếu.

Dân số lão hóa nhanh ở Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc không chỉ khiến nền kinh tế gặp khó khăn vì thiếu lực lượng lao động mà còn gây sức ép lên chính phủ trong việc hỗ trợ người về hưu. Chẳng hạn như ở Nhật Bản, nơi có tỉ lệ người già mắc chứng mất trí nhớ cao nhất khu vực, chính phủ không có đủ nhân lực để chăm sóc những người bệnh này trong khi đang thiếu lực lượng lao động vận hành nền kinh tế.

Tính trên toàn châu Á và Thái Bình Dương, có tới 40% số người trên 60 tuổi không có bất kỳ hình thức lương hưu nào, trong đó phụ nữ bị ảnh hưởng lớn hơn do nhiều người trong số họ làm các công việc gia đình không được trả lương. Kết quả là rất nhiều người lớn tuổi không có lựa chọn nào khác ngoài việc đi làm sau tuổi nghỉ hưu rất lâu để duy trì cuộc sống. Những thách thức về sức khỏe tinh thần và thể chất cũng gia tăng cùng tuổi tác. Khoảng 60% số người lớn tuổi ở châu Á và Thái Bình Dương không đi khám hoặc được kiểm tra sức khỏe định kỳ, trong khi 31% cho biết có các triệu chứng trầm cảm do bệnh tật, cô lập với xã hội và bất an về kinh tế.

Để đối phó với các thách thức này, theo ADB, các chính phủ cần chuẩn bị từ bây giờ nếu muốn giúp hàng trăm triệu người dân châu Á và Thái Bình Dương già đi một cách lành mạnh. Các chính sách cần hỗ trợ đầu tư trọn đời vào y tế, giáo dục, kỹ năng và chuẩn bị sẵn sàng về tài chính cho việc nghỉ hưu. Các mối liên hệ gia đình và xã hội cũng rất quan trọng để mang lại dân số cao tuổi khỏe mạnh và có năng suất, cũng như tối đa hóa sự đóng góp của họ cho xã hội. Chẳng hạn như ở Trung Quốc, năm ngoái, Quốc vụ viện nước này lần đầu tiên đã ban hành quy chế hướng dẫn cụ thể, trong đó khuyến khích các doanh nghiệp tích cực cung cấp các mặt hàng và mô hình chăm sóc y tế, hỗ trợ người già và cải thiện hệ thống viện dưỡng lão. Bên cạnh đó, người cao tuổi được khuyến khích tiếp tục làm việc, giúp họ không bị phụ thuộc, tự nuôi sống bản thân, thậm chí đóng góp thêm cho xã hội. Trong “nền kinh tế tóc bạc”, người cao tuổi không chỉ là lực lượng lao động mà cũng là đối tượng thụ hưởng, tiêu dùng được quan tâm, tạo động lực thúc đẩy nhanh chóng phát triển các sản phẩm dịch vụ dành riêng cho nhóm người này.

HOÀNG SƠN