Từ việc tiết kiệm 'tượng trưng' nhìn về hiệu quả công tác đấu thầu

Tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội đã thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đấu thầu. Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho rằng, ở một số địa phương, có hiện tượng nhà thầu liên tiếp trúng nhiều công trình nhưng mức giảm giá rất thấp, chỉ dưới 1%, không đem lại lợi ích đáng kể cho ngân sách. Điều này khiến dư luận đặt câu hỏi liệu việc lựa chọn nhà thầu đã thực sự đạt hiệu quả hay chưa, khi mục tiêu của đấu thầu là tiết kiệm, minh bạch và cạnh tranh công bằng.

Bệnh “quen mặt”, tiết kiệm “tượng trưng” trong xây dựng

Tại nghị trường, Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) bày tỏ quan tâm đến quy định cho phép chủ đầu tư, người có thẩm quyền căn cứ điều kiện thực tế để lựa chọn hình thức lựa chọn nhà thầu. Đồng tình với dự thảo Luật, đại biểu nhấn mạnh rằng việc lựa chọn nhà thầu phải bảo đảm chất lượng, năng lực, uy tín và tiềm lực tài chính, đặc biệt là những đơn vị đã có kinh nghiệm thực hiện nhiều dự án. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo nguy cơ móc nối, thông đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu, dẫn đến thất thoát ngân sách và giảm chất lượng công trình, một thực trạng từng xảy ra tại một số địa phương.

Về hình thức chỉ định thầu, đại biểu Hòa ủng hộ đề xuất giao Chính phủ quy định cụ thể các trường hợp áp dụng nhằm tăng tính chủ động. Tuy nhiên, ông đề nghị cần gắn chặt với yêu cầu “chỉ định thầu có giảm giá” để bảo đảm hiệu quả thực chất. Dẫn chứng thực tiễn, đại biểu cho biết, tại một số địa phương, có hiện tượng một nhà thầu trúng hàng loạt công trình trong nhiều năm, nhưng mức giảm giá rất thấp, dưới 1%, không mang lại lợi ích cho ngân sách nhà nước. Do đó, việc cho phép chỉ định thầu cần được quy định rõ điều kiện: phải có giảm giá, bảo đảm chất lượng công trình và gắn liền với trách nhiệm giải trình. Cách làm này, theo đại biểu, vừa tiết kiệm thời gian, tránh lãng phí, vừa hạn chế tiêu cực.

Thực tế, tìm hiểu của phóng viên cho thấy, một số gói thầu xây dựng tại TP. Hồ Chí Minh trong năm 2024 - 2025 có tỷ lệ tiết kiệm rất thấp, chỉ quanh mức 0,4% đến 0,7%.

Điển hình, “Gói thầu số 05: Thi công xây dựng công trình Đường Trục chính số 06 (Gilileo Galilei)” do Ban Quản lý Dự án Xây dựng Đại học Quốc gia TP.HCM phê duyệt ngày 29/10/2024, được liên danh Công ty CP Thiết kế Đầu tư Xây dựng Phú Gia và Công ty CP Vật tư Thiết bị và Xây dựng Công trình 624 trúng thầu với giá trị hơn 59,5 tỷ đồng, nhưng tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt 0,4%.

Cũng trong ngày này, “Gói thầu số 01: Thi công xây dựng công trình Đường Trục chính 03 (Issac Newton)” trị giá 44,07 tỷ đồng tiếp tục do Công ty Xây dựng Phú Gia trúng thầu, nhưng mức tiết kiệm chỉ 0,6%.

“Gói thầu số 05: Thi công xây dựng công trình Đường Trục chính số 06 (Gilileo Galilei)” do Ban Quản lý Dự án Xây dựng Đại học Quốc gia TP.HCM phê duyệt cho Công ty Xây dựng Phú Gia trúng thầu.

Gần đây, tại Trường Đại học Bách Khoa, ĐHQG TP.HCM, gói thầu “Thi công xây dựng và cung cấp, lắp đặt thiết bị công trình” trị giá gần 11,9 tỷ đồng vẫn là Công ty Xây dựng Phú Gia trúng thầu, nhưng cũng chỉ tiết kiệm 0,7%.

Những con số này gần như mang tính tượng trưng, không phản ánh đúng tinh thần cạnh tranh của đấu thầu. Khi kéo dài, tình trạng này làm giảm hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời gây lo ngại trong xã hội về nguy cơ “chỉ định trá hình” hoặc “quen biết ngầm” giữa các bên liên quan.

Hiệu quả từ những gói thầu thiết bị y tế

Không chỉ trong lĩnh vực xây dựng, đấu thầu thiết bị y tế giai đoạn 2023 - 2025 cũng ghi nhận nhiều gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm thấp. Tháng 4/2025, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình dân dụng và công nghiệp tỉnh Bến Tre (chủ đầu tư) công bố kết quả “Gói thầu số 01: Mua sắm, lắp đặt thiết bị phòng mổ”. Gói thầu này do Công ty TNHH Tư vấn và Chuyển giao Công nghệ Đại Tín là đơn vị mời thầu; và Liên danh nhà thầu gồm Công ty TNHH tư vấn và đầu tư phát triển công nghệ cao Bến Tre, Công ty TNHH MTV Thiết bị Y tế Hà Cao và Công ty TNHH Sức khỏe Gương Sen, là đơn vị được phê duyệt trúng thầu với giá trị 19,26 tỷ đồng, tỷ lệ tiết kiệm chỉ 0,9%.

Trước đó, ngày 24/12/2024, lãnh đạo Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình dân dụng và công nghiệp tỉnh Bến Tre, cũng ký quyết định phê duyệt cho liên danh công ty (Công ty TNHH Tư vấn và Đầu tư phát triển Công nghệ cao Bến Tre và Công ty CP Đầu tư phát triển Nhất Tín Nam) trúng gói thầu “Mua sắm trang thiết bị điện tử” trị giá 14,958 tỷ đồng, nhưng mức tiết kiệm tương tự, chỉ 0,9%. Gói thầu này cũng do Công ty TNHH Tư vấn và Chuyển giao Công nghệ Đại Tín là đơn vị mời thầu.

Tại Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Trà Vinh, tháng 10/2024, “Gói thầu số 28: Cung cấp và lắp đặt thiết bị xét nghiệm” trị giá 7,169 tỷ đồng, tiếp tục được Công ty Đại Tín tổ chức mời thầu và công bố kết quả. Theo đó, liên danh công ty (Công ty TNHH Giải pháp Công nghệ CTS và Công ty TNHH Thiết bị Khoa học Việt Khoa) đã trúng gói thầu này, tiết kiệm được 1,1%.

Cùng thời gian với gói thầu trên, ngày 22/10/2024, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Trà Vinh, cũng phê duyệt cho liên danh công ty (Công ty CP Công nghệ cao Savina và Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ YTS) trúng “Gói thầu số 29: Cung cấp và lắp đặt thiết bị khoa hồi sức và phòng mổ” trị giá 8,306 tỷ đồng, tiết kiệm được 0,8%.

Hay một gói thầu “Cung cấp và lắp đặt hệ thống CT scanner 32 Lát” trị giá 7,286 tỷ đồng do Công ty Công nghệ Đại Tín tổ chức mời thầu và thông báo kết quả vào tháng 1/2024. Kết quả Công ty CP Dược phẩm Trung ương Codupha trúng thầu với mức tiết kiệm chỉ 0,8%.

Những trường hợp này cho thấy mức tiết kiệm gần như chỉ mang tính tượng trưng. Mục tiêu của đấu thầu công là hướng tới tiết kiệm, minh bạch và cạnh tranh, nhưng khi kết quả thực tế lại cho thấy mức giảm giá quá thấp, dư luận có lý do để đặt câu hỏi về tính hiệu quả, tính công bằng và khả năng tối ưu hóa ngân sách.

Nhiều ý kiến cho rằng, để nâng cao hiệu quả, cần có quy định rõ ràng về “chỉ định thầu có giảm giá”, đồng thời ràng buộc trách nhiệm giải trình của chủ đầu tư và cơ quan mời thầu. Việc công khai dữ liệu đấu thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia cũng cần được tăng cường, giúp xã hội giám sát, tránh tình trạng “bệnh quen mặt” kéo dài.

Các chuyên gia kinh tế nhấn mạnh, hiệu quả của đấu thầu không chỉ đo bằng tiến độ hay chất lượng công trình, mà còn ở khả năng tiết kiệm ngân sách và tạo ra môi trường cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp. Khi mức tiết kiệm gần như bằng không, niềm tin vào cơ chế đấu thầu sẽ bị ảnh hưởng. Do đó, việc hoàn thiện luật pháp, giám sát chặt chẽ quy trình, và xử lý nghiêm những trường hợp lợi dụng kẽ hở để hợp thức hóa “giảm giá tượng trưng” là yêu cầu cấp thiết.

Trần Lân