Từ tinh gọn bộ máy đến hiệu quả quản trị số (kỳ 1)

Từ ngày 1/7/2025, mô hình tổ chức chính quyền địa phương chính thức vận hành theo cơ cấu hai cấp tỉnh và xã thay thế cho hệ thống ba cấp (tỉnh – huyện – xã) đã hiện diện gần như bất biến trong hàng chục năm qua. Đằng sau cấu trúc hành chính tưởng chừng chỉ mang tính kỹ thuật ấy là một cuộc cải tổ thể chế sâu rộng, mang ý nghĩa chiến lược như một “cuộc kiến thiết lại nền hành chính công quyền” trong thời đại chuyển đổi số.

Chuyển mình toàn diện trong thời đại số

Dưới góc nhìn của Nghị quyết số 57-NQ/TW, cuộc cải cách chính quyền địa phương lần này không giống bất kỳ đợt sáp nhập đơn vị hành chính nào trước đây. Phát biểu tại Hội nghị triển khai Kế hoạch số 02 mới đây, đồng chí Trần Cẩm Tú, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư, Phó trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã đánh giá: “Đây không chỉ là yêu cầu tinh gọn tổ chức mà quan trọng hơn là yêu cầu đổi mới phương thức lãnh đạo, nâng cao năng lực lãnh đạo, cầm quyền của Đảng và hiệu lực, hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị”. Rõ ràng, đây là một sự chuyển dịch mang tính cấu trúc, trong đó toàn bộ phương thức tổ chức, vận hành, quản trị của hệ thống chính quyền sẽ được thiết kế lại từ gốc, trên một nền tảng hoàn toàn mới đó là nền tảng số, chuyển đổi số...

Dư luận nhân dân đang hồ hởi mong chờ dấu mốc lịch sử 1/7 tới đây và cho rằng, tổ chức lại mô hình chính quyền dù đặc biệt quan trọng cũng chỉ là một nửa của công cuộc cải cách. Nửa còn lại, mang tính quyết định, chính là năng lực quản trị của bộ máy sau khi tái cấu trúc. Câu hỏi then chốt mà người dân đặt ra lúc này không chỉ là chính quyền có “tinh” không, mà là có đủ “mạnh” để vận hành? Có “gọn” nhưng có đủ “sâu” để thấu hiểu và đáp ứng được từng nhu cầu thiết thực? Có “giảm tầng nấc” nhưng có thực sự rút ngắn khoảng cách giữa Nhà nước và nhân dân, doanh nghiệp?

Chính vì thế, chuyển đổi số không còn là một lựa chọn tất yếu hay một xu hướng mà nó là điều kiện tiên quyết để tồn tại, là “mạch sống” cho mô hình chính quyền mới. Thành công của đợt cải cách lần này, suy cho cùng, sẽ được đo bằng mức độ số hóa và khả năng vận hành dữ liệu của bộ máy mới. Khi không tổ chức cấp huyện trung gian, trách nhiệm giải quyết toàn bộ thủ tục hành chính, tiếp nhận khiếu nại, phản ánh, xử lý hộ tịch, an sinh xã hội, đăng ký cư trú, phương tiện… gần như tất cả đều được chuyển về cấp xã nơi mà trước đây chủ yếu đảm nhiệm vai trò phối hợp hoặc trung chuyển. Điều đó đặt ra một yêu cầu chưa từng có tiền lệ tái cấu trúc toàn diện phương thức vận hành của chính quyền cấp cơ sở.

Không thể xem xã, phường chỉ là “đơn vị hành chính cơ bản” nữa. Lãnh đạo Đảng, Nhà nước trong các cuộc họp thời gian qua đã khẳng định vai trò đặc biệt quan trọng của chính quyền cấp xã, nơi gần dân nhất, phục vụ người dân, doanh nghiệp nhanh nhất, trước nhất và hiệu quả nhất. Trong mô hình mới, xã, phường phải được thiết lập như những trung tâm dịch vụ công, dữ liệu, an sinh, an ninh đa năng tại chỗ, có năng lực và có thể tiếp nhận, xử lý trực tiếp toàn bộ yêu cầu của người dân, doanh nghiệp và có khả năng tương tác theo thời gian thực với hệ thống điều hành của tỉnh, Trung ương.

Mọi quyết định từ cấp tỉnh phải có khả năng “chạy ngay” xuống cơ sở, không qua khâu trung gian. Mọi yêu cầu, phản ánh từ người dân tại xã phải được tiếp nhận, xử lý, phản hồi kịp thời, nhanh chóng và minh bạch. Không có nền tảng số, không có kết nối dữ liệu, không có nhân lực đủ kỹ năng số thì bộ máy “tinh gọn” sẽ dễ rơi vào trạng thái “mỏng manh năng lực”.

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và Kế hoạch số 02-KH/BCĐTW (ban hành ngày 19/6/2025) không chỉ là định hướng kỹ thuật hay kế hoạch tác nghiệp. Đó là lời hiệu triệu cải cách toàn diện, một cam kết chính trị của toàn hệ thống đối với nhân dân, doanh nghiệp, xây dựng một mô hình chính quyền lấy dữ liệu làm hạ tầng, lấy công nghệ làm công cụ, và lấy con người, nhất là người dân, doanh nghiệp làm trung tâm phục vụ.

Chuyển đổi số, bởi vậy, không còn là nhiệm vụ của riêng ngành công nghệ, cũng không thể khoán trắng cho bộ phận chuyên môn. Tinh thần của Kế hoạch 02 cũng chỉ rõ, đây là trách nhiệm chính trị toàn diện từ Trung ương đến địa phương, từ khối Đảng, Quốc hội đến chính quyền, từ cơ quan công quyền đến doanh nghiệp công nghệ, từ Bí thư Tỉnh ủy đến Chủ tịch xã, từ lãnh đạo bộ, ngành đến từng cán bộ tiếp dân ở cơ sở. Nếu không có sự hợp lực, quyết tâm và quyết liệt thì không thể đột phá. Nếu không có chuyển đổi số thực chất thì cải cách sẽ đứt gãy. Và nếu không đặt người dân, doanh nghiệp làm trung tâm thì mô hình mới sẽ mất đi ý nghĩa tồn tại.

Bộ máy “tinh và mạnh” không có chỗ cho trì trệ

Tại Hội nghị toàn quốc quán triệt Kế hoạch số 02 sáng 23/6, Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú, Phó trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương đã nêu rõ một thông điệp có tính chỉ đạo xuyên suốt: “Chuyển đổi số chính là công cụ đột phá để tổ chức lại toàn bộ hoạt động của bộ máy trên nền tảng số hóa, dữ liệu số và tương tác số”. Nghị quyết 57 cũng toát lên một tinh thần hết sức rõ ràng rằng, chuyển đổi số phải là mạch chính trong tiến trình tái cấu trúc bộ máy, không thể làm hình thức. Người đứng đầu phải trực tiếp chỉ đạo, không thể đẩy trách nhiệm cho cấp dưới hay trông chờ vào phần mềm. Thành công chỉ đến khi chính trị đồng hành cùng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, Đề án 06. Thông điệp ấy không chỉ dừng ở cảnh báo, mà là lệnh hành quân cho cả hệ thống chính trị, khi thời điểm bắt đầu vận hành mô hình chính quyền hai cấp đã kề cận, chỉ tính bằng ngày bằng giờ.

UBND tỉnh Hà Nam triển khai “chạy thử” các trung tâm phục vụ hành chính công để chuẩn bị cho ngày 1/7 thực hiện chính quyền hai cấp.

Kế hoạch số 02 cũng toát lên một tinh thần chỉ đạo xuyên suốt, bộ máy mới muốn vận hành trơn tru không thể thiếu ba trụ cột dữ liệu dùng chung, hệ thống kết nối thông minh và nhân lực số hóa với từng giai đoạn cụ thể trong đó phân định rõ giai đoạn cấp bách đến ngày 1/7/2025 và đến 31/12/2025. Không thể có một chính quyền “tối giản tầng nấc” mà lại “phân mảnh” hay “cát cứ” dữ liệu. Dữ liệu dân cư, hộ tịch, đất đai, an sinh, kinh doanh... phải được kết nối, chia sẻ, dùng chung, thống nhất và xử lý đồng bộ theo thời gian thực trên nền tảng số hóa toàn diện.

Thường trực Ban Bí thư cũng nhấn mạnh “kiên quyết xóa bỏ tư duy cục bộ, cát cứ thông tin, dữ liệu; chấm dứt tình trạng đầu tư manh mún, thiếu kết nối, kém hiệu quả” tại các bộ, ngành, địa phương. Trong kỷ nguyên số, dữ liệu không còn là tài sản riêng của từng đơn vị hành chính, mà là hạ tầng chung, tài sản quý giá của quốc gia, nơi sự đồng bộ, thống nhất, liên thông là điều kiện để phục vụ nhân dân nhanh hơn, chính xác hơn và minh bạch hơn.

Song song đó, công nghệ phải xuyên suốt, hệ thống phải đồng bộ. Một quyết định hành chính từ tỉnh phải đến được cấp xã chỉ trong một cú nhấp chuột, một cái chạm tay vào màn hình điện thoại hay một phản ánh tại xã phải được đồng bộ lên hệ thống chỉ sau một nhịp chạm. Không thể đòi hỏi “phục vụ tốt hơn” nếu vẫn bắt cán bộ “chạy bằng chân”, hệ thống xử lý bằng tay và dữ liệu được cất giữ rải rác trong từng ổ cứng riêng biệt. Hơn lúc nào hết, lãnh đạo các cấp, trong đó có Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND cấp tỉnh và cấp xã, phường đều hiểu sâu sắc nội hàm này.

Chính quyền hai cấp không thể mạnh nếu thiếu nhân lực số, tư duy mới, và năng lực vận hành công nghệ. Cán bộ xã không thể chỉ biết ký hồ sơ, đóng dấu văn bản như trước, mà phải là người có thể vận hành nền tảng số, sử dụng dữ liệu làm công cụ quản trị, phản ứng linh hoạt với các tình huống dân sinh, và dẫn dắt cải cách ngay tại cơ sở. Chỉ đạo các bộ, ngành Trung ương và địa phương chuẩn bị cho dấu mốc 1/7 tới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh: “Phải hoàn tất việc rà soát toàn bộ thủ tục hành chính liên quan đến địa phương sau sáp nhập; kết nối đồng bộ với hệ thống cấp bộ, ngành theo 28 nghị định mới, hoàn thành trước 27/6. Mọi công việc tính bằng ngày, không được trễ dù chỉ một giờ”.

Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Nên cũng đánh giá: TP Hồ Chí Minh cùng các địa phương đang đứng trước thời khắc lịch sử, một cột mốc mới, bước ngoặt lớn trong xây dựng và phát triển. Sau ngày 1/7, có những người tiếp tục ở lại công tác nhưng cũng sẽ có những người rời đi, nhưng thời điểm này, bất cứ ai, cương vị nào cũng cảm nhận được bầu không khí phấn khởi, dồn hết tâm trí, sức lực với quyết tâm cao nhất để hoàn thành nhiệm vụ, chuẩn bị cho việc sáp nhập tỉnh, thành, vận hành chính quyền địa phương hai cấp.

Thực tiễn triển khai tại một số địa phương như TP Hồ Chí Minh, Hà Nam, Quảng Ninh, Đà Nẵng… những nơi tiên phong “chạy thử” mô hình hai cấp, cho thấy khi dữ liệu dân cư được số hóa đồng bộ, khi phần mềm hành chính được kết nối với hệ thống công an, tư pháp, đoàn thể, thì người dân không còn phải “nộp đi nộp lại”, doanh nghiệp không còn tốn chi phí lòng vòng, cán bộ cũng xử lý minh bạch và chuẩn xác hơn, nhanh hơn, hiệu quả hơn.

Thành công ấy là minh chứng cho một nguyên lý không thể đảo ngược quản trị số khi được đầu tư đúng cách, vận hành đúng hướng, và trao quyền đúng người sẽ không chỉ thay đổi bộ máy mà sẽ thay đổi cách chính quyền tiếp cận, phục vụ và đồng hành cùng nhân dân. Nhưng nếu thiếu chuẩn bị kỹ lưỡng, khối lượng công việc khổng lồ và độ phức tạp khi bỏ cấp huyện sẽ trở thành “điểm nghẽn”. Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú đã cảnh báo dứt khoát: “Triển khai hệ thống giải quyết thủ tục hành chính theo mô hình hai cấp phải đảm bảo hiệu quả, thông suốt, không gián đoạn. Tuyệt đối không để chậm trễ, không xin lùi tiến độ”. Chỉ đạo trên có thể được xem như là lời cảnh báo, nhắc nhở chính quyền các địa phương cũng như bộ, ngành Trung ương phải nhận thức rõ mục tiêu, yêu cầu nhiệm vụ trong bối cảnh mới để tránh tình trạng cải cách nửa vời có mô hình nhưng không có năng lực, có đổi mới trên giấy nhưng không đổi mới trong thực chất.

Chúng ta không thể kỳ vọng một bộ máy “gọn” mà lại thiếu “cơ bắp số”. Không thể giao thêm việc nếu không trang bị thêm công cụ. Không thể yêu cầu cấp xã phục vụ tốt hơn nếu không trao cho họ nền tảng, dữ liệu, thẩm quyền và kỹ năng số tương xứng. Trách nhiệm này cả hệ thống chính trị, lãnh đạo các ban, bộ, ngành Trung ương, địa phương đang rốt ráo vào cuộc, triển khai nhanh, mạnh, quyết liệt, quyết tâm để phục vụ cho dấu mốc lịch sử ngày 1/7/2025 tới đây.

Cuộc chuyển mình sang chính quyền hai cấp chỉ có thể thành công nếu song hành cùng chuyển đổi số thực chất, với tư duy phụng sự, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, lấy công nghệ làm phương thức, lấy dữ liệu làm nền tảng, và lấy người cán bộ xã làm người dẫn đường cho hành trình đổi mới. Một chính quyền “tinh” sẽ không trở thành “mỏng và yếu” khi chúng ta đã biết cách trở thành “tinh và mạnh” bằng đủ nội lực, đủ công cụ, đủ lòng dân trên nền tảng “bộ tứ trụ cột” 4 nghị quyết để dẫn dắt kỷ nguyên mới của quốc gia, dân tộc vươn mình. (còn nữa)

Hoàng Phong