Từ nhịp phách cội nguồn đến thanh âm đương đại

Giá trị trường tồn của những thanh âm cội nguồn

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự du nhập mạnh mẽ của các loại hình giải trí hiện đại, âm nhạc truyền thống Việt Nam vẫn âm thầm khẳng định vị thế và giá trị trường tồn của mình. Tuy nhiên, một thực tế không thể phủ nhận là các loại hình như xẩm, ca trù, quan họ... đang đối mặt với không ít thách thức. Phần lớn giới trẻ hiện nay vẫn chưa có cơ hội tiếp xúc trực tiếp, hoặc mặc định rằng đây là những loại hình già cỗi, buồn tẻ, khó nghe và xa lạ với đời sống đương đại. Số lượng nghệ sĩ gạo cội dần mai một, trong khi lớp trẻ gắn bó lâu dài còn rất hạn chế. Đây là một thực trạng đáng báo động, đòi hỏi những giải pháp kịp thời và hiệu quả.

Chỉ cần một không gian giản dị, ba nghệ nhân gồm ca nương, người đánh đàn đáy và người cầm trống chầu là đã có thể tạo nên một buổi biểu diễn ca trù ấn tượng, thậm chí có thể chỉ huy cả dàn nhạc trong nhà hát lớn.

Tuy nhiên, giá trị của âm nhạc truyền thống không vì thế mà phai nhạt, mà ngược lại, luôn ẩn chứa sức sống mãnh liệt. Ông Lê Hồng Quang, đại diện Trung tâm UNESCO Ca trù, đã chia sẻ một góc nhìn sâu sắc về bộ môn nghệ thuật độc đáo này. Ông cho rằng ca trù vừa dễ chơi lại vừa khó chơi. Dễ chơi bởi hình thức không quá cầu kỳ, chỉ cần một không gian giản dị, ba nghệ nhân gồm ca nương, người đánh đàn đáy và người cầm trống chầu là đã có thể tạo nên một buổi biểu diễn ấn tượng, thậm chí có thể chỉ huy cả dàn nhạc trong nhà hát lớn. Song, để đạt đến chiều sâu tinh túy, người nghe và người diễn cần dành thời gian, công sức và tâm huyết để cảm nhận từng tiếng hát của ca nương, từng tiếng đàn đạt đến âm độ chuẩn xác, hay tiếng trống dồn dập, lắng đọng. Qua đó, người ta mới thấu hiểu cái hay, cái thú vị và sự sang trọng đặc biệt của ca trù.

Những sân chơi xoay quanh các loại hình âm nhạc dân gian có thể kể đến tiêu biểu như Liên hoan ca trù Hà Nội có ý nghĩa to lớn, không chỉ là nơi động viên, khích lệ những nghệ nhân đã và đang gắn bó với bộ môn này, mà còn là điểm tựa cho thế hệ kế cận và những khán giả trung thành. Ông Lê Hồng Quang bày tỏ niềm vui khi chứng kiến sự hồi sinh của ca trù, khi không chỉ các cụ già mà cả thanh niên, trẻ em cũng tham gia biểu diễn, thể hiện niềm say mê thực sự. Liên hoan còn là nơi giao lưu, học hỏi, giúp công chúng biết thêm về các câu lạc bộ, các điểm hát ca trù hiện có.

Những sân chơi như Liên hoan ca trù Hà Nội có ý nghĩa to lớn, không chỉ là nơi động viên, khích lệ những nghệ nhân đã và đang gắn bó với bộ môn này, mà còn là điểm tựa cho thế hệ kế cận và những khán giả trung thành.

Nhìn chung, dù đối mặt với những thách thức không nhỏ, giá trị cốt lõi của âm nhạc truyền thống vẫn là nền tảng vững chắc để chúng ta tiếp tục gìn giữ và phát huy. Sự tồn tại bền bỉ, tính độc đáo và chiều sâu nghệ thuật của từng loại hình là minh chứng cho sức sống nội tại, chờ đợi những phương thức tiếp cận mới mẻ và sự chung tay của cộng đồng để bừng sắc trong dòng chảy văn hóa đương đại.

Hành trình tiếp nối di sản của thế hệ trẻ

Giữa những lo toan về sự mai một của âm nhạc truyền thống, một làn gió mới đang thổi bùng lên từ chính thế hệ trẻ Việt Nam. Họ không chỉ là những người tiếp nhận mà còn là những người sáng tạo, đang từng bước đưa các loại hình nghệ thuật dân gian thoát khỏi định kiến khó nghe, xa lạ để trở lại gần gũi hơn với đời sống đương đại. Đây là minh chứng cho thấy sự ủng hộ từ cộng đồng, các nghệ sĩ trẻ, các câu lạc bộ địa phương và tổ chức văn hóa - nghệ thuật là nền tảng thuận lợi để triển khai một dự án vừa mang tính bảo tồn, vừa mang tính trẻ hóa di sản.

Em Ngô Bảo Châu, ca nương nhí 12 tuổi của Câu lạc bộ dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh.

Sự tiếp nối ấy được thể hiện rõ nét qua những gương mặt trẻ tuổi đầy đam mê. Em Ngô Bảo Châu, ca nương nhí 12 tuổi của Câu lạc bộ dân ca ví giặm Nghệ Tĩnh, là một ví dụ điển hình. Bảo Châu cảm thấy vô cùng vui vẻ và thích thú khi được tập hát cùng cô giáo và các bạn. Với em, ca trù rất đẹp, mang ý nghĩa sâu sắc và cần được phát huy, lưu giữ, đồng thời mong muốn bạn bè quốc tế biết đến nhiều hơn về loại hình văn hóa này. Sự say mê của Bảo Châu, cũng như nhiều bạn trẻ khác, là tín hiệu đáng mừng cho tương lai của âm nhạc truyền thống.

Bên cạnh những cá nhân, các dự án sáng tạo cũng đang đóng vai trò quan trọng trong việc “trẻ hóa” di sản. Dự án “Say Xẩm” là một minh chứng sống động. Dự án ra đời với mục tiêu khơi gợi sự tò mò, đánh thức hứng khởi và tình yêu khám phá trong mỗi người trẻ, để họ tự mình tìm hiểu, lắng nghe và cảm nhận vẻ đẹp mộc mạc, dung dị nhưng đầy sâu sắc của hát xẩm. “Say Xẩm” không chỉ dừng lại ở việc khơi gợi, mà còn mong muốn nâng cao nhận thức của giới trẻ về hát xẩm, giúp họ nhận biết đúng, cảm nhận đúng và trải nghiệm thật những giá trị cội nguồn gắn liền với đời sống Hà Nội xưa. Dự án đặt mục tiêu xây dựng một cộng đồng bạn trẻ tham gia tích cực, không chỉ quan tâm và lan tỏa mà còn trực tiếp chung tay bảo tồn hát xẩm - loại hình di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đang ở mức khẩn cấp. Xa hơn, “Say Xẩm” hướng tới việc hình thành một cộng đồng thực sự tò mò, thích thú, sẵn sàng học hỏi và gắn bó lâu dài với xẩm, để từ đó có thể trở thành những nghệ nhân trong tương lai.

Các dự án sáng tạo đang đóng vai trò quan trọng trong việc “trẻ hóa” di sản.

Các hoạt động cụ thể của “Say Xẩm” đã minh chứng cho hiệu quả của cách tiếp cận này. “Hành trình âm nhạc truyền thống” tổ chức tại không gian 64 Mã Mây (Hoàn Kiếm, Hà Nội) đã tạo ra một không gian xẩm ngoài trời tự do, gần gũi, thu hút sự chú ý của giới trẻ và cộng đồng. Sự góp mặt của NSND Xuân Hoạch - được mệnh danh là người giữ lửa cho xẩm và Nghệ nhân Tạ Hạnh - được biết đến với danh xưng người truyền lửa đầy nhiệt huyết, đặc biệt trong công tác đào tạo thế hệ kế cận, đã mang lại giá trị to lớn cho chương trình.

Tiếp đó, “Cuộc thi sáng tạo nghệ thuật xẩm” là một sân chơi độc đáo, khuyến khích giới trẻ thể hiện bản sắc di sản xẩm theo cách riêng của mình thông qua âm nhạc, video - multimedia, mỹ thuật - thiết kế. Cuộc thi không chỉ khơi gợi sự tò mò, hứng thú mà còn nuôi dưỡng niềm tự hào văn hóa dân tộc, đặc biệt là trong thế hệ GenZ.

“Hành trình âm nhạc truyền thống” có sự góp mặt của Nghệ nhân Tạ Hạnh - được biết đến với danh xưng người truyền lửa đầy nhiệt huyết trong công tác đào tạo thế hệ kế cận

“Say Xẩm” hướng tới việc hình thành một cộng đồng thực sự tò mò, thích thú, sẵn sàng học hỏi và gắn bó lâu dài với xẩm, để từ đó có thể trở thành những nghệ nhân trong tương lai.

Không chỉ dừng lại ở các dự án, nhiều nghệ sĩ trẻ như Huyền Xẩm, Hà Myo, Sơn Xẩm... cũng đã đạt được thành công đáng kể trong việc đưa âm nhạc truyền thống đến gần hơn với công chúng qua các bản phối bắt tai. Video ca nhạc “Xẩm Hà Nội” của Hà Myo với sự kết hợp hát xẩm, đọc rap và âm nhạc điện tử EDM đã thu về hơn 2,3 triệu lượt xem và 11 nghìn lượt thích trên nền tảng Youtube. Tương tự, ca khúc “Bắc Bling” của ca sĩ Hòa Minzy cũng sử dụng nhiều chất liệu quan họ từ câu hát, giai điệu đến phối khí nhạc cụ truyền thống, nhưng được kết hợp với nhịp điệu hiện đại, tạo nên một cơn sốt với 270 triệu người xem với 1,9 triệu lượt thích, góp phần làm mới hình ảnh quan họ trong mắt giới trẻ.

Những nỗ lực này không chỉ là hành trình bảo tồn mà còn là sự tái sinh mạnh mẽ của âm nhạc truyền thống trong lòng cuộc sống đương đại. Thế hệ trẻ đang chứng tỏ rằng họ không quay lưng lại với cội nguồn, mà đang tìm kiếm những cách thức sáng tạo, phù hợp với thời đại để tiếp nối và phát huy những giá trị văn hóa quý báu mà cha ông đã để lại. Với sự nhiệt huyết, đam mê và tinh thần sáng tạo không ngừng, họ đang viết tiếp những chương mới cho câu chuyện của âm nhạc truyền thống, biến những nhịp phách cội nguồn trở thành những thanh âm đương đại đầy sức sống, lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng và ra thế giới.

Minh Ngọc/Báo Tin tức và Dân tộc