Từ lợn đen, chè xanh đến sinh kế thoát nghèo, làm giàu ở Tuyên Quang

Nhiều thập kỷ qua, ở xã Cán Tỷ, giống lợn đen bản địa đã gắn bó với đời sống của đồng bào vùng cao như một phần không thể thiếu trong sinh kế. Trước đây, người dân chỉ nuôi vài con để phục vụ nhu cầu của gia đình, nay đàn lợn đen đã trở thành “của để dành” giúp nhiều hộ thoát nghèo, vươn lên làm giàu.

Nuôi lợn thoát nghèo

Với người Mông ở Cán Tỷ, tiếng lợn đen hàng ngày không chỉ là âm thanh của cuộc sống mà còn là biểu tượng của sự no đủ. Giống lợn đen Cán Tỷ có thân hình nhỏ, lông đen tuyền, mõm dài, tai dựng, tuy lớn chậm nhưng lại có sức đề kháng cao, thích nghi tốt với điều kiện khắc nghiệt của vùng cao.

Các hộ chăn nuôi thường tận dụng rau rừng, chuối, ngô, sắn làm thức ăn cho lợn, nên thịt lợn đen có vị thơm, săn chắc, ít mỡ và được thị trường ưa chuộng.

Chăn nuôi lợn đen tạo sinh kế bền vững cho người dân Tuyên Quang.

Trước đây, ông Hạng Dũng Lềnh, dân tộc Mông ở thôn Đầu Cầu 1, chỉ nuôi vài con lợn để phục vụ nhu cầu của gia đình trong năm. Nhưng từ năm 2020, khi thấy nhu cầu tăng cao, ông mạnh dạn mở rộng quy mô chăn nuôi theo hướng hàng hóa. Giờ đây, đàn lợn nhà ông thường xuyên duy trì khoảng 50 con, mỗi năm thu nhập trên 150 triệu đồng sau khi trừ chi phí.

Ông Lềnh chia sẻ: “Nhờ học hỏi kỹ thuật từ cán bộ thú y và HTX, tôi chú trọng chọn giống, vệ sinh chuồng trại, phòng dịch tốt nên đàn lợn khỏe mạnh, phát triển đều. Gia đình tôi giờ không còn nghèo, xây được nhà kiên cố, các con được đi học đầy đủ”.

Cũng tại thôn Đầu Cầu 1, hộ ông Vàng Chá Phừ là một điển hình khác. Với đàn lợn từ 30 – 50 con mỗi lứa, mỗi năm ông thu về khoảng 140 triệu đồng. Nhờ chất lượng thịt tốt, thương lái tìm mua tận nhà với giá cao hơn hẳn lợn lai.

Từ những mô hình hộ gia đình nhỏ lẻ, nay xã Cán Tỷ đã có hơn 60% hộ dân tham gia chăn nuôi lợn đen, tổng đàn đạt trên 7.000 con, tăng hơn 2.000 con so với năm 2020. Chính quyền xã đã triển khai 32 dự án sinh kế, với tổng vốn hơn 28 tỷ đồng, hỗ trợ gần 800 hộ tham gia.

Phó Chủ tịch UBND xã Cán Tỷ Viên Quang Chương cho biết: “Chúng tôi đang định hướng thành lập các HTX, tổ hợp tác để phát triển đàn lợn đen theo chuỗi giá trị, gắn với xây dựng thương hiệu, hướng tới sản phẩm OCOP. Mục tiêu là đưa thịt lợn đen Cán Tỷ trở thành sản phẩm đặc trưng, có nhãn hiệu và bao bì rõ ràng, góp phần quan trọng vào công tác giảm nghèo bền vững”.

HTX – bệ đỡ cho sinh kế vùng cao

Không chỉ có lợn đen Cán Tỷ, nhiều mô hình HTX ở Tuyên Quang đã chứng minh vai trò “đầu kéo” trong xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm và hình thành chuỗi giá trị sản xuất.

Một trong những mô hình tiêu biểu là HTX Chè Tân Thái 168 (xã Hàm Yên). Thành lập năm 2013, do ông Bàn Văn Dương, người dân tộc Dao khởi xướng, HTX bắt đầu chỉ với 8 thành viên.

Từ việc trồng, thu hái đến chế biến, mọi công đoạn sản xuất tại HTX được tổ chức chặt chẽ, theo tiêu chuẩn hữu cơ “ba không”, gồm không thuốc bảo vệ thực vật, không phân hóa học, không tạp chất.

Hiện HTX liên kết với 58 hộ dân, xây dựng vùng chè hữu cơ hơn 30 ha. Hai sản phẩm chủ lực là Chè Tân Thái Dương 168 và Chè nõn Tân Thái Dương 168 lần lượt đạt chứng nhận OCOP 3 sao và 4 sao. Nhờ đó, doanh thu của HTX đạt 3,5 – 4 tỷ đồng/năm, tăng 15–20% so với trước.

Giám đốc HTX Bàn Văn Dương chia sẻ: “Từ khi được hỗ trợ xây dựng thương hiệu, bao bì và kết nối thị trường qua các hội chợ do Liên minh HTX Việt Nam, Liên minh HTX tỉnh Tuyên Quang tổ chức, sản phẩm của chúng tôi đã có mặt tại nhiều tỉnh, thành. HTX không chỉ nâng thu nhập cho các hộ trồng chè mà còn giúp bà con hiểu rõ giá trị của sản xuất sạch, bền vững”.

Liên kết thành lập HTX giúp nông dân thoát nghèo, làm giàu bền vững.

Tại xã Sơn Vĩ, nơi từng được xem là “điểm nghèo” của vùng biên giới, bức tranh kinh tế nay đã đổi khác. Chính quyền địa phương coi chăn nuôi hàng hóa là hướng đi chủ lực, khuyến khích người dân đầu tư chuồng trại, mở rộng đàn bò, dê, trâu, lợn; tận dụng đất trống trồng cỏ, đảm bảo nguồn thức ăn ổn định.

Nhờ đó, tổng đàn gia súc, gia cầm toàn xã đạt hơn 17.000 con, nhiều mô hình nuôi bò sinh sản, nuôi lợn và gà thương phẩm mang lại thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm. Cùng với chăn nuôi, người dân Sơn Vĩ còn chuyển đổi hàng trăm ha ngô kém hiệu quả sang trồng lê, mận, sa nhân, nghệ, gừng, cho thu nhập gấp đôi so với trước. Từ năm 2020 đến nay, xã đã xóa 745 nhà tạm, tạo việc làm cho 1.732 lao động.

Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Huy Sắc khẳng định: “Chúng tôi xác định giảm nghèo bền vững phải gắn với tạo sinh kế, phát triển kinh tế hộ và kinh tế hợp tác, HTX. Thu nhập bình quân đầu người của xã hiện đạt 26 triệu đồng/năm, tăng gần 9 triệu so với năm 2020. Phấn đấu đến năm 2030, con số này đạt trên 38 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm bình quân 5%/năm”.

Những mô hình như vậy không chỉ giúp người dân thoát nghèo mà còn góp phần hình thành chuỗi giá trị nông sản địa phương, yếu tố quan trọng để kinh tế tập thể phát triển bền vững.

Tương lai từ sức mạnh cộng đồng

Dù đạt được nhiều kết quả tích cực, song theo Liên minh HTX tỉnh Tuyên Quang, nhiều HTX vùng cao vẫn gặp khó khăn trong việc tiếp cận vốn, ứng dụng công nghệ, mở rộng thị trường và đào tạo nhân lực quản trị.

Để khắc phục, Liên minh HTX Việt Nam cùng Liên minh HTX tỉnh đã tích cực triển khai các chương trình hỗ trợ như tư vấn, hướng dẫn thành lập HTX mới, kết nạp thêm thành viên, tăng quy mô liên kết. Đồng thời, tổ chức hội chợ, kết nối tiêu thụ sản phẩm trong và ngoài tỉnh, quảng bá thương hiệu địa phương.

Liên minh HTX Việt Nam cùng Liên minh HTX tỉnh cũng đẩy mạnh hỗ trợ HTX tham gia sàn thương mại điện tử, giúp nông sản vùng cao đến với người tiêu dùng thành thị; Tập huấn kỹ năng quản trị, kế toán, marketing và ứng dụng số cho cán bộ HTX.

Nhờ đó, nhiều HTX tại Tuyên Quang đã mạnh dạn đổi mới phương thức sản xuất, xây dựng thương hiệu nông sản sạch, hữu cơ, tăng sức cạnh tranh trên thị trường.

Nhìn từ thực tế các địa phương có thể thấy kinh tế hợp tác và HTX đã trở thành trụ cột quan trọng trong chiến lược xóa đói giảm nghèo của Tuyên Quang. Không chỉ hỗ trợ vốn, kỹ thuật hay đầu ra cho sản phẩm, mô hình HTX còn mang lại sự thay đổi trong tư duy sản xuất, từ nhỏ lẻ sang liên kết, từ manh mún sang hàng hóa, từ tự phát sang bài bản.

Với sự đồng hành của hệ thống Liên minh HTX Việt Nam, cùng tinh thần đổi mới, dám nghĩ dám làm của người dân, bức tranh kinh tế nông thôn Tuyên Quang đang ngày càng khởi sắc.

Từ những đàn lợn đen trên vùng núi Cán Tỷ, những đồi chè xanh ở Hàm Yên hay những quả na thơm ngọt nơi Quang Trung, tất cả đều chung một hướng đi bền vững đó là xóa đói giảm nghèo bằng sức mạnh cộng đồng, bằng tinh thần tự lực của người dân và sự hỗ trợ thiết thực của các chính sách Nhà nước.

Nam Phong