Từ cơn sốt 'Mưa đỏ', nghĩ về vị thế của dòng phim chiến tranh trong sự phát triển của điện ảnh

NSƯT Bùi Trung Hải (phải) và nhà quay phim NSND Lý Thái Dũng của phim "Mưa đỏ"

Là đạo diễn từng tham gia thực hiện nhiều phim về chiến tranh, NSƯT Bùi Trung Hải có cảm xúc và suy nghĩ gì về phim “Mưa đỏ” đang gây sốt hiện nay?

Tôi nhận thấy đây là bộ phim có chất lượng tốt của điện ảnh Việt. Phim có cấu trúc tốt, khắc họa sâu thực tế chiến tranh, những mất mát, tổn thất khốc liệt tới mức gây sốc của chiến tranh. Những trường đoạn chiến đấu, trong địa hình phức tạp, với điều kiện mưa gió, bom rơi, đạn nổ... đoàn phim làm rất tốt, tạo ấn tượng mạnh với khán giả. Bên cạnh đó, âm nhạc và tạo hình của phim cũng đóng vai trò rất mạnh mẽ trong việc tạo không khí, tâm trạng cho bộ phim. “Mưa đỏ” cũng có cấu trúc tương đối hợp lý: tạo được tính đối kháng tốt (là đặc trưng cơ bản của dòng phim chiến tranh), không lẩn tránh mất mát, đau thương, những sang chấn tinh thần. Những yếu tố đó tạo sự hấp dẫn và cảm xúc mạnh cho người xem.

Trong phim có những đoạn tạo được xúc động mạnh như khoảnh khắc nhân vật Tạ hy sinh. Các tác giả đã có đoạn nhấn rất tốt, đi sâu vào cuộc sống, những mong ước cá nhân của nhân vật trước lúc hy sinh. Tôi nghĩ, không phim nào là hoàn thiện, hoàn mỹ, nhưng đoàn làm phim đẽ thể hiện sự tâm huyết rất đáng tôn trọng. Ngay cả việc phim “Mưa đỏ” kết hợp chiến tranh và võ thuật. Có thể sẽ có người thích hoặc không thích việc kết hợp chiến tranh và võ thuật nhưng bản thân tôi thì tôn trọng quyết định của đạo diễn, đó có thể được coi là một phần của phong cách của bộ phim. Đây có lẽ cũng là nét riêng của “Mưa đỏ” để tạo sự hấp dẫn cho người xem.

Dàn diễn viên của "Mưa đỏ"

Cơn sốt của "Mưa đỏ" thời điểm hiện tại và "Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối" dịp 30/4 cho thấy dòng phim chiến tranh vẫn luôn hấp dẫn khán giả không thua kém những dòng phim khác tại phòng vé Việt. Còn với nền điện ảnh thế giới, dòng phim chiến tranh có vị trí như thế nào, thưa anh?

Tôi cho rằng phim chiến tranh là một dòng phim luôn có chỗ đứng vững chắc trong các nền điện ảnh trên thế giới. Hoàn cảnh chiến tranh là một hoàn cảnh cực điểm đặc biệt, với sự khốc liệt không có giới hạn, khi cái chết, sự hi sinh, sự thất bại… chỉ cách sự sống, chiến thắng trong gang tấc. Trong những tình huống chiến tranh mang tính chất thảm khốc, sống còn đó, tất cả những gì trong sâu thẳm tâm lý, tính cách, tâm hồn, cũng như ý chí, bản năng của con người đều được bộc lộ ra rõ nét nhất. Vì vậy nó là mảnh đất sản sinh rất nhiều tác phẩm điện ảnh có tầm vóc, đem lại xúc cảm rất mạnh cho người xem nếu được làm sâu sắc, tâm huyết, với một cấu trúc, thẩm mỹ điện ảnh tốt. Ngoài ra những bộ phim chiến tranh thường đem đến sự kết nối mạnh mẽ cho người xem, tạo ra được tinh thần đoàn kết dân tộc, là những tình cảm nảy sinh ra trong hoàn cảnh chiến tranh khi toàn xã hội phải cùng nhau gắng sức vượt qua thử thách.

Rất nhiều tác phẩm điện ảnh về chiến tranh đã trở thành kinh điển và dòng chảy của phim chiến tranh vẫn diễn ra liên tục trên thế giới. Những phim chiến tranh cũng luôn nhận được sự chú ý của các liên hoan phim, các sự kiện điện ảnh lớn trên thế giới và đồng thời cũng có doanh thu cao.

Gần đây, có thể lấy một trong những bộ phim chiến tranh với góc nhìn hiện thực, trực tiếp những trận đánh, cũng rất thành công về mặt doanh thu chính là phim American Sniper (đạo diễn: Clint Eastwood) nói về những người lính Mỹ trong chiến tranh Iraq. Bộ phim này đã được rất nhiều đề cử giải Oscar và có doanh thu toàn cầu lên đến khoảng 550 triệu USD trong năm 2014, với chi phí sản xuất chỉ khoảng 59 triệu USD. Những phim như Dunkirk (đạo diễn: Christopher Nolan), 1917 (đạo diễn Sam Mendes)… đều có những thành công rực rỡ.

Diễn viên Phương Nam ghi dấu ấn đặc biệt với vai Tạ trong "Mưa đỏ"

Để sáng tạo nên một bộ phim chiến tranh thành công, theo anh, những yếu tố nào là quan trọng?

Tôi có tham gia làm một số phim về chiến tranh như phim truyện “Cỏ lau” (đạo diễn Vương Đức, quay phim: Bùi Trung Hải) và phim “Hà Nội 12 ngày đêm” (đạo diễn chính Bùi Đình Hạc, đạo diễn: Nguyễn Khắc Lợi, Lê Thi, Bùi Trung Hải; quay phim chính: Bùi Trung Hải). Và có một số những trải nghiệm thực tế trải qua những khó khăn khi thực hiện những bộ phim chiến tranh này.

Để làm được những bộ phim chiến tranh hấp dẫn, thuyết phục là điều không hề đơn giản. Điều đầu tiên là vấn đề cấu trúc của bộ phim. Nhiều bộ phim chiến tranh thành công thường đưa được số phận của các nhân vật lồng ghép trong những sự kiện có thực của cuộc chiến. Khi đó những câu chuyện của từng nhân vật sẽ hòa quyện với số phận của từng dân tộc, từng quốc gia. Việc đặt nhân vật vào trong những sự kiện lịch sự có thực như vậy thường sẽ nâng tầm vóc của mỗi nhân vật lên một mức độ cảm nhận mới, tạo ra sức truyền cảm mới cho từng khán giả.

Công việc thực hiện những bộ phim chiến tranh thường là rất khó khăn, do liên quan đến rất nhiều các trang thiết bị quân sự, máy bay, xe tăng, pháo, vũ khí, chất nổ, bom đạn… Do đó luôn cần có sự phối hợp của các chuyên gia quân sự, cũng như sự hỗ trợ đặc biệt của Bộ Quốc phòng.

Quay trở lại quá khứ, khi mà NSƯT Bùi Trung Hải cùng ê-kíp thực hiện bộ phim điện ảnh nổi tiếng “Hà Nội 12 ngày đêm”, để có những cảnh quay đắt giá, đặc biệt là những cảnh sử dụng khí tài quân sự, ê-kíp đã thực hiện như thế nào, thưa anh?

Khi làm phim “Hà Nội 12 ngày đêm”, chúng tôi hiểu rõ rằng: đây là bộ phim thể hiện sự kiện bước ngoặt, là bước quyết định sự thành bại của hiệp định Paris để đem lại hòa bình cho Việt Nam. Đây là một cuộc chiến hiện đại diễn ra trên không, các bên tham chiến đã sử dụng các trang thiết bị quân sự hiện đại nhất thời đó: máy bay ném bom chiến lược B-52 cùng các máy bay phản lực khác, máy bay MIG-21, tên lửa SAM-2, cùng nhiều hệ thống súng, pháo phòng không,…

Để miêu tả được các khía cạnh của cuộc chiến 12 ngày đêm này, đoàn làm phim đã phải nỗ lực vượt qua vô vàn gian khó. Với một kinh phí eo hẹp, đoàn làm phim không thể hoàn toàn chủ động trong việc sử dụng các khí tài quân sự: các trận địa tên lửa của Hà Nội với hàng loạt tên lửa SAM-2 được phóng lên liên tục, các máy bay MIG -21 cất cánh, hạ cánh trong các điều kiện không chuẩn mực tại các sân bay dã chiến, không đèn đường băng, dùng hàng người cầm đuốc để làm chuẩn để cất cánh, sân bay bị ném bom, máy bay MIG đang đà hạ cánh phải phanh gấp ngay trước hố bom,...

Tất cả những sự phức tạp đó đã xảy ra trong cuộc chiến 12 ngày đêm, nhưng theo nguyên tắc là rất khó được phép thực hiện trong thời bình do không đảm bảo an toàn cho phi công và khí tài rất đắt tiền… Để thực hiện được những cảnh quay đó thực sự là một nỗ lực vô cùng lớn của đoàn làm phim cùng với sự giúp đỡ cực kỳ hiệu quả của Quân chủng Phòng không Không quân Việt Nam.

Không chỉ phức tạp về việc sử dụng những khí tài, vũ khí quân sự, những bối cảnh của những phim chiến tranh cũng luôn là một thách thức đối với các nhà làm phim. Bối cảnh trong phim chiến tranh với những tòa nhà, khu dân cư, bệnh viện, những trận địa… bị đổ nát, bị phá vỡ do bom đạn cũng sẽ rất tốn kém và rất khó khăn để tạo dựng, hoặc cải tạo để phù hợp.

Trong phim “Hà Nội 12 ngày đêm”, đoàn làm phim đã phải rất kỳ công chờ đợi một dãy phố lớn ở Hà Đông bị giải tỏa để có thể cải tạo thành bối cảnh phố Khâm Thiên khi bị bom B-52 đánh trúng. Ngoài ra những cảnh chiến tranh khốc liệt trong phim thường có sự sử dụng chất nổ, xăng để tạo hiệu quả bom mìn, đạn pháo nổ trong cảnh quay. Khi thực hiện những cảnh này nhất thiết phải có độ chuyên nghiệp rất cao để đảm bảo an toàn, không gây thương tích cho diễn viên chính, phụ, cũng như diễn viên quần chúng.

Với phim “Hà Nội 12 ngày đêm”, để đạt được tác động mạnh đối với người xem và thể hiện được diễn biến thực tế của cuộc chiến trên không, bộ phim đã sử dụng những kỹ thuật điện ảnh tiên tiến, lần đầu tiên được sử dụng trong điện ảnh nước nhà như âm thanh vòm lập thể (surround sound), cùng với kỹ xảo vi tính (CGI). Khi đó, vào khoảng những năm 1998-2000, kỹ xảo vi tính CGI còn rất hiếm và rất đắt trong khi kinh phí của đoàn phim rất hạn hẹp. Để thực hiện được những cảnh quay kỹ xảo đoàn làm phim trải qua vô vàn khó khăn và cuối cùng, nhờ nỗ lực của đạo diễn Bùi Đình Hạc, các cảnh quay kỹ xảo này may mắn được Trường Đại học Điện ảnh Sydney, Úc giúp đỡ thực hiện với nức giá phải chăng và chất lượng khá tốt.

NSƯT Bùi Trung Hải (áo trắng, cạnh máy quay) và cố NSND Bùi Đình Hạc (người cầm mic) tại hiện trường làm phim "Hà Nội 12 ngày đêm".

Nhìn vào sức hút của những phim chiến tranh của điện ảnh Việt gần đây, anh có dự đoán gì về sự phát triển của dòng phim này trong tương lai?

Phim chiến tranh luôn rất có sức hấp dẫn, không chỉ đối với khán giả trong nước mà cả những khán giả quốc tế. Tôi tin rằng đó là một dòng chảy không bao giờ ngừng lại của điện ảnh Việt Nam cũng như điện ảnh quốc tế. Tuy nhiên việc để tạo dựng nên những bộ phim chiến tranh có chất lượng cao, để khi trình chiếu có được sự yêu thích của cả khán giả trong nước và quốc tế là điều không đơn giản.

Một mặt, thực hiện những bộ phim chiến tranh luôn có những khó khăn rất lớn về khâu tổ chức sản xuất, mặt khác là về mặt sáng tác, những nhà làm phim cần hết sức nỗ lực để tạo dựng được một cấu trúc độc đáo, sáng tạo, cuốn hút cho bộ phim, để có thể gây được ấn tượng, tạo được tác động mạnh vào cảm xúc của mỗi khán giả.

Một phân cảnh trong phim "Hà Nội 12 ngày đêm"

Trân trọng cảm ơn NSƯT Bùi Trung Hải về cuộc trò chuyện này!

An Nhiên