Từ chối nhận thanh toán chuyển khoản để né thuế: Cẩn thận kẻo vi phạm pháp luật

Gần đây, nhiều tiểu thương và hộ kinh doanh nhỏ lẻ đã chia sẻ trên mạng xã hội các thông báo đề nghị khách hàng tránh ghi nội dung chuyển khoản có liên quan đến việc mua bán hàng hóa hoặc dịch vụ. Thậm chí, một số quán ăn và cửa hàng còn từ chối việc thanh toán qua chuyển khoản, chỉ chấp nhận thanh toán bằng tiền mặt.

Phóng viên Một Thế Giớiđã có cuộc trao đổi với Luật sư Nguyễn Đức Hùng - Phó trưởng Phòng tranh tụng, Công ty Luật TGS (Đoàn Luật sư TP.Hà Nội), xoay quanh vấn đề này.

- Thưa ông, trong những ngày qua, nhiều hộ kinh doanh từ chối nhận chuyển khoản để né thuế. Ông nhìn nhận ra sao về việc này?

- Luật sư Nguyễn Đức Hùng: Theo quy định tại khoản 2 Điều 90 Luật Quản lý thuế năm 2019, người nộp thuế có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin liên quan đến căn cứ tính thuế và thực hiện nghĩa vụ đóng thuế theo quy định.

Việc cố tình không ghi nhận doanh thu từ hoạt động bán hàng, hoặc cung cấp dịch vụ thông qua các hình thức thanh toán chuyển khoản, hoặc yêu cầu khách hàng không để lại dấu vết giao dịch điện tử, là biểu hiện rõ của hành vi gian lận thuế, trốn thuế.

Hành vi trốn thuế sẽ bị xử phạt hành chính theo quy định tại Điều 17 Nghị định số 125/2020/NĐ-CP. Cụ thể, tùy vào mức độ vi phạm và số tiền thuế trốn, mức xử phạt có thể từ 1 - 3 lần số tiền thuế mà người phải nộp thuế không thực hiện.

Ngoài ra, trong trường hợp số tiền vi phạm lớn hoặc tái phạm nhiều lần, người vi phạm còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) về “Tội trốn thuế”, với hình phạt có thể lên tới 7 năm tù giam và phạt tiền đến 4.500.000.000 đồng đối với pháp nhân.

Mặt khác, theo khoản 1 Điều 6 Luật Giá năm 2023, tổ chức, cá nhân kinh doanh có nghĩa vụ niêm yết giá và bán đúng giá niêm yết, đồng thời phải chấp nhận các hình thức thanh toán hợp pháp, trong đó có chuyển khoản.

Một số cửa hàng từ chối nhận thanh toán bằng chuyển khoản

Việc từ chối thanh toán không dùng tiền mặt, ép khách hàng phải thanh toán bằng tiền mặt mà không có lý do chính đáng, có thể bị coi là hành vi vi phạm quy định về thanh toán không dùng tiền mặt, gây ảnh hưởng đến tính minh bạch của hoạt động thương mại và quyền lợi người tiêu dùng.

Trong bối cảnh Chính phủ và các cơ quan chức năng đang đẩy mạnh chuyển đổi số và khuyến khích thanh toán không dùng tiền mặt để phòng chống thất thu thuế và minh bạch hóa giao dịch, hành vi cố tình né tránh ghi nhận doanh thu qua chuyển khoản cần được xem xét, xử lý nghiêm.

- Theo ông, việc người kinh doanh từ chối nhận tiền chuyển khoản, phải chăng họ đang hiểu sai về chính sách thuế như thế nào?

- Luật sư Nguyễn Đức Hùng: Theo quy định tại Thông tư số 40/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính hướng dẫn thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân và quản lý thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh, thì nghĩa vụ nộp thuế được xác định dựa trên doanh thu thực tế hoặc doanh thu khoán theo từng ngành nghề, không phụ thuộc vào hình thức thanh toán là tiền mặt hay chuyển khoản. Do đó, việc chấp nhận hay từ chối nhận chuyển khoản hoàn toàn không ảnh hưởng đến cách tính thuế nếu người kinh doanh tuân thủ đúng quy định và kê khai trung thực doanh thu.

Luật Quản lý thuế năm 2019 cũng không quy định hạn chế người kinh doanh sử dụng hình thức thanh toán không dùng tiền mặt. Ngược lại, việc khuyến khích sử dụng chuyển khoản, hóa đơn điện tử là một trong những giải pháp quan trọng để đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong nghĩa vụ thuế; đồng thời bảo vệ chính người kinh doanh trước những tranh chấp dân sự hoặc rủi ro pháp lý liên quan đến giao dịch không có chứng từ.

Hơn nữa, tại Nghị định số 123/2020/NĐ-CP về hóa đơn có nêu chứng từ yêu cầu các cá nhân kinh doanh nếu thuộc đối tượng phải lập hóa đơn thì phải ghi đầy đủ thông tin về hình thức thanh toán. Việc ghi nhận thanh toán bằng chuyển khoản không đồng nghĩa với việc bị “đánh thuế thêm” mà chỉ giúp cơ quan thuế xác định đúng bản chất doanh thu, hạn chế tình trạng thất thu ngân sách nhà nước.

Việc từ chối thanh toán chuyển khoản cho thấy sự hiểu sai về chính sách thuế, mà trong một số trường hợp còn tiềm ẩn dấu hiệu cố ý không ghi nhận doanh thu để trốn thuế. Nếu bị phát hiện, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự năm 2015 về tội trốn thuế.

Luật sư Nguyễn Đức Hùng - Phó trưởng Phòng tranh tụng, Công ty Luật TGS (Đoàn Luật sư TP.Hà Nội)

Trong xu hướng hiện đại hóa nền kinh tế, Chính phủ đang thúc đẩy mạnh mẽ thanh toán không dùng tiền mặt nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, kiểm soát dòng tiền và xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch. Người kinh doanh cần nhận thức đúng rằng, chuyển khoản không phải là rủi ro về thuế, mà chính việc không kê khai đúng doanh thu mới là hành vi vi phạm pháp luật và có thể bị xử lý nghiêm khắc.

- Theo kế hoạch, đến đầu năm 2026 sẽ xóa bỏ hoàn toàn thuế khoán, đồng nghĩa với việc hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ sẽ phải chuyển sang nộp thuế theo doanh thu thực, phải ghi sổ sách kế toán, lập hóa đơn và đầu tư máy móc kết nối với cơ quan thuế. Ông đánh giá thế nào về những khó khăn mà hộ kinh doanh nhỏ lẻ gặp phải khi xóa bỏ thuế khoán?

- Luật sư Nguyễn Đức Hùng: Theo lộ trình cải cách hiện đại hóa ngành thuế, việc xóa bỏ hoàn toàn hình thức thuế khoán vào đầu năm 2026 sẽ là bước ngoặt lớn đối với hàng triệu hộ kinh doanh cá thể. Khi đó, thay vì được cơ quan thuế ấn định doanh thu khoán cố định hàng năm như hiện nay, các hộ kinh doanh sẽ phải tự kê khai doanh thu thực tế, ghi sổ kế toán, lập hóa đơn và thực hiện các nghĩa vụ thuế theo cơ chế quản lý như doanh nghiệp nhỏ.

Điều này là cần thiết để đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong chính sách thuế. Tuy nhiên, trong thực tế, không ít hộ kinh doanh tỏ ra lúng túng và lo lắng trước những yêu cầu về chuẩn hóa hoạt động kế toán, đầu tư phần mềm kết nối với cơ quan thuế, hoặc phải sử dụng hóa đơn điện tử thường xuyên.

Theo quy định tại Luật Quản lý thuế năm 2019 và hướng dẫn tại Thông tư số 88/2021/TT-BTC, hộ kinh doanh lớn (có doanh thu từ 100 triệu đồng/năm trở lên, sử dụng thường xuyên từ 10 lao động trở lên) sẽ phải thực hiện chế độ kế toán và hóa đơn điện tử tương tự doanh nghiệp.

Ngay cả với hộ kinh doanh nhỏ, việc sử dụng hóa đơn điện tử cũng đang được triển khai rộng rãi theo Nghị định số 123/2020/NĐ-CP và Thông tư số 78/2021/TT-BTC. Như vậy, việc ghi sổ, kê khai doanh thu và nộp thuế theo thực tế là xu hướng tất yếu, đồng bộ với chính sách chuyển đổi số quốc gia.

Tuy nhiên, để các hộ kinh doanh thực sự “chuyển mình” sang mô hình hoạt động minh bạch và hiện đại, Nhà nước cần đồng hành bằng cách đơn giản hóa thủ tục hành chính, hỗ trợ tập huấn miễn phí, cung cấp phần mềm kế toán mẫu, và có lộ trình áp dụng phù hợp với từng nhóm ngành nghề.

Ngoài ra, cần tránh tình trạng "áp từ trên xuống" khiến hộ kinh doanh bị động, lúng túng trong chuyển đổi mô hình nộp thuế.

Một khó khăn lớn khác là tâm lý e ngại về chi phí phát sinh khi đầu tư phần mềm kế toán, máy móc in hóa đơn, hoặc thuê kế toán viên. Đối với những hộ kinh doanh nhỏ, siêu nhỏ, đây là áp lực tài chính không nhỏ, đòi hỏi chính sách thuế cần linh hoạt và hỗ trợ về công nghệ, thậm chí là trợ giá phần mềm trong giai đoạn đầu chuyển đổi.

- Vậy theo ông, cần những chính sách nào để hỗ trợ cho người kinh doanh?

- Luật sư Nguyễn Đức Hùng: Một trong những giải pháp thiết thực là mở rộng phạm vi áp dụng các chính sách hỗ trợ kế toán, tập huấn nghiệp vụ thuế, cung cấp phần mềm hóa đơn điện tử miễn phí hoặc với chi phí thấp cho hộ kinh doanh. Đây là bước đệm cần thiết giúp người kinh doanh thích nghi với yêu cầu mới của chế độ thuế theo doanh thu thực tế.

Hộ kinh doanh cần chuẩn hóa công tác kế toán, sổ sách

Bên cạnh đó, theo Thông tư số 78/2021/TT-BTC và Nghị định số 123/2020/NĐ-CP, việc sử dụng hóa đơn điện tử là bắt buộc, kể cả với hộ kinh doanh. Tuy nhiên, không ít hộ vẫn chưa được tiếp cận hoặc hướng dẫn đầy đủ. Vì vậy, chính sách thuế cần tăng cường tuyên truyền, phổ biến thông tin một cách đơn giản, dễ hiểu, tổ chức các lớp tập huấn trực tiếp tại phường, xã – nơi hộ kinh doanh hoạt động.

Đặc biệt, cần có chính sách miễn, giảm thuế hoặc ưu đãi chuyển đổi trong giai đoạn đầu thực hiện, nhất là với hộ kinh doanh có quy mô siêu nhỏ, doanh thu thấp hoặc hoạt động trong lĩnh vực không ổn định (như hàng rong, quán ăn nhỏ, buôn bán chợ truyền thống). Điều này vừa thể hiện tinh thần đồng hành của Nhà nước, vừa tránh gây áp lực tâm lý nặng nề khiến người dân e ngại việc kê khai doanh thu.

Ngoài ra, cơ quan thuế cần đơn giản hóa thủ tục, biểu mẫu và giảm thiểu yêu cầu chứng từ rườm rà. Việc thiết kế các gói dịch vụ hành chính thuế trọn gói, dễ tiếp cận và có sự giám sát chặt chẽ cũng là cách để tạo thuận lợi cho hộ kinh doanh hoạt động.

Cuộc cải cách thuế lần này sẽ chỉ thực sự thành công khi người kinh doanh được “nâng bước” bằng chính sách nhân văn và thực tiễn. Bởi lẽ, cải cách không thể chỉ dừng ở mục tiêu quản lý chặt, mà còn phải giúp người dân yên tâm, tự tin đồng hành cùng Nhà nước trên con đường phát triển minh bạch, bền vững.

- Ông có lời khuyên nào cho các hộ kinh doanh đã và chuẩn bị phải nộp thuế theo doanh thu thực?

- Luật sư Nguyễn Đức Hùng: Đối với các hộ kinh doanh đã và chuẩn bị phải chuyển sang nộp thuế theo phương pháp kê khai trên cơ sở doanh thu thực tế, cần chủ động cập nhật thông tin pháp luật về nghĩa vụ thuế, đặc biệt là quy định tại Luật Quản lý thuế năm 2019, Nghị định số 132/2020/NĐ-CP, Nghị định 126/2020/NĐ-CP, cũng như các thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính và Tổng cục Thuế.

Một vấn đề then chốt là phải thay đổi tư duy kinh doanh từ “làm để đủ sống” sang “làm để quản trị hiệu quả và phát triển bền vững”. Khi đã nộp thuế theo doanh thu thực, các hộ nên có thói quen ghi chép doanh thu, chi phí hằng ngày, lưu giữ hóa đơn, chứng từ hợp lệ và theo dõi dòng tiền ra – vào một cách có hệ thống. Đây không chỉ là nghĩa vụ mà còn là công cụ quản lý kinh doanh hiệu quả trong bối cảnh thị trường cạnh tranh ngày càng cao.

Theo Thông tư 88/2021/TT-BTC về chế độ kế toán áp dụng cho hộ và cá nhân kinh doanh, các hộ không bắt buộc thuê kế toán viên mà có thể sử dụng sổ ghi chép đơn giản theo mẫu. Do đó, các hộ nên bắt đầu bằng việc sử dụng các mẫu sổ kế toán tối giản, ứng dụng phần mềm kế toán miễn phí do cơ quan thuế hỗ trợ hoặc các ứng dụng dễ dùng trên điện thoại thông minh để ghi nhận hoạt động hằng ngày; làm quen với phần mềm hóa đơn, tránh tình trạng sử dụng sai.

Cuối cùng, đừng xem nghĩa vụ thuế là gánh nặng mà hãy coi đó là cơ hội để từng bước nâng cấp mô hình kinh doanh, tạo dựng uy tín pháp lý, mở rộng khả năng tiếp cận vốn và khách hàng lớn. Những hộ kinh doanh tuân thủ tốt sẽ có cơ hội tiếp cận chính sách hỗ trợ như vay vốn ưu đãi, tham gia chuỗi cung ứng chính thức, hoặc được hưởng chế độ chuyển đổi lên doanh nghiệp nhỏ và vừa theo Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa năm 2017.

Việc chuyển đổi sang phương pháp thuế theo doanh thu thực là tất yếu. Vấn đề không phải là né tránh, mà là thích nghi càng-sớm-càng-tốt để hoạt động kinh doanh được an toàn, minh bạch và có cơ hội tăng trưởng dài hạn.

- Xin cảm ơn ông đã chia sẻ thông tin!

Lam Thanh (thực hiện)