TS Trần Anh Tuấn: Xóa bỏ lối mòn tư duy cũ, chuyển từ kiểm soát sang phục vụ

Ngày mai (30-6), Lễ công bố các nghị quyết, quyết định về thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp sẽ đồng loạt diễn ra trên cả nước. TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, đã có cuộc trao đổi với Pháp Luật TP.HCM xung quanh sự kiện có ý nghĩa trọng đại của quốc gia này.

TS Trần Anh Tuấn

5 tư duy mới

. Phóng viên: Theo nghiên cứu của ông, chính quyền địa phương 2 cấp được tổ chức theo những tư duy mới nào?

+ TS Trần Anh Tuấn: Vừa qua, chúng ta đã sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, giảm từ 63 xuống còn 34 tỉnh thành; tiếp tục sáp nhập các đơn vị hành chính cấp xã theo hướng giảm 60-70% số xã, phường, thị trấn trong cả nước (10.035) để thành lập 3.321 xã, phường mới, bỏ cấp huyện.

Từ bản đồ hành chính mới của đất nước, chúng ta tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp thay vì 3 cấp. Việc sáp nhập này cũng như tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp tất nhiên phải bắt đầu từ đổi mới tư duy nhằm đạt mục tiêu: Tinh, Gọn, Mạnh, Hiệu năng, Hiệu lực, Hiệu quả.

Theo nghiên cứu của chúng tôi, một số tư duy mới vừa qua của Đảng và Nhà nước để tổ chức lại chính quyền địa phương (CQĐP) có mấy điểm.

Thứ nhất, mở rộng khái niệm quê hương, theo đó, quê hương không chỉ là thôn, làng, xã, phường mà bao trùm cả đất nước. Tư duy này đã giúp chúng ta vượt qua được tâm lý ngại ngần, vướng mắc, băn khoăn trong sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, tiếp tục sắp xếp lại cấp xã. Từ đó, xây dựng mô hình CQĐP 2 cấp thay vì 3 cấp hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân.

Thứ hai,·nâng tầm vai trò xã, phường. Cấp chính quyền xã, phường (sau sáp nhập) không còn là cấp xã như xưa mà là một cấp chính quyền dưới tỉnh với đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn để tự chủ, tự quản, tự chịu trách nhiệm, phục vụ nhân dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn.

Thứ ba, chuyển từ tư duy quản lý sang quản trị. Nói cách khác là chuyển từ nền hành chính “quản lý, kiểm soát, bao sân” sang “phục vụ, đổi mới sáng tạo”, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm. Các cổng dịch vụ công trực tuyến hiện nay cho phép người dân nộp hồ sơ đăng ký kinh doanh chỉ trong vài giờ, thay vì hàng tuần như trước.

Thứ tư, phân quyền, phân cấp giữa Trung ương và địa phương đi vào thực chất. Theo đó, phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương với các quan điểm mà lãnh đạo Đảng, Chính phủ chỉ đạo: “Ai làm tốt thì giao”; “những việc của địa phương để địa phương tự quyết, tự thực hiện và tự chịu trách nhiệm”. Hay “một việc chỉ giao cho một người; một người có thể làm nhiều việc”; “không biết thì không quản”; “ai được giao nhiệm vụ và quyền hạn thì phải quyết định”.

Đặc biệt là xóa bỏ các quy trình “xin ý kiến, xin chủ trương, hoặc thỏa thuận” làm mất thời gian, mất cơ hội, không gắn với trách nhiệm cá nhân, hay đổ thiếu sót cho tập thể.

Thứ năm, ứng dụng khoa học công nghệ. Đẩy mạnh chuyển đổi số, sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn trong quản trị hành chính. Phong trào “Bình dân học vụ số” đang giúp nông dân vùng sâu, vùng dân tộc thiểu số sử dụng ứng dụng di động để tra cứu thông tin dịch vụ công, góp phần thu hẹp khoảng cách số giữa thành thị và nông thôn…

Những tư duy này không chỉ đổi mới tinh gọn tổ chức CQĐP mà còn tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân.

Từ 1-7, cả nước sẽ chính thức vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Ảnh: HUỲNH DUY

Quản trị đa chiều và đổi mới, sáng tạo

. Qua nghiên cứu của ông, đâu là những điểm tiến bộ của CQĐP 2 cấp?

+ Trước khi nói đến CQĐP 2 cấp thì không nên quên rằng CQĐP 3 cấp đã đóng vai trò quan trọng trong suốt quá trình lịch sử xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển kinh tế thị trường, hoàn thiện nhà nước pháp quyền và phát huy dân chủ dưới sự lãnh đạo của Đảng, việc tổ chức CQĐP 2 cấp sẽ phù hợp hơn với yêu cầu phát triển đất nước, yêu cầu của thời đại với hội nhập quốc tế sâu rộng và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số, trí tuệ nhân tạo vào mọi hoạt động đời sống xã hội.

Điểm đầu tiên dễ thấy nhất là việc tinh gọn bộ máy, giảm chi phí. Việc bỏ cấp huyện giúp tiết kiệm ngân sách cho trả lương, quản lý tài sản công và vận hành bộ máy, đồng thời khơi thông các điểm nghẽn trong quản trị hành chính. Ngân sách tiết kiệm có thể được đầu tư vào các dự án phát triển, như nâng cấp trường học ở vùng sâu, vùng xa, thực hiện chính sách miễn giảm học phí, chăm sóc sức khỏe nhân dân...

Hai là thực hiện việc phân quyền, phân cấp và phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương, như tôi đã phân tích ở trên, điều này giúp phát huy tính tự quản, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương. Thúc đẩy chuyển từ tư duy quản lý sang quản trị địa phương, từ tư duy quản lý tập trung sang quản trị đa chiều; khuyến khích thúc đẩy chủ động đổi mới, sáng tạo trong các hoạt động của địa phương.

Việc phân quyền, phân cấp mạnh mẽ cho chính quyền địa phương sẽ là yêu cầu khách quan để thúc đẩy Trung ương phải có các giải pháp bảo đảm các điều kiện để thực hiện tốt các nhiệm vụ, quyền hạn được giao cho chính quyền địa phương - đặc biệt là phân quyền cho địa phương được tự quyết về nguồn lực liên quan đến ngân sách và biên chế, con người.

Ba là thực hiện quản trị đa chiều và đổi mới, sáng tạo. Thay đổi mối quan hệ giữa Trung ương và địa phương, chuyển từ “mệnh lệnh, phục tùng” sang “tự chủ, tự quản”, từ “quản lý, kiểm soát” sang “phục vụ và đổi mới sáng tạo”.

Bốn là thúc đẩy hoàn thiện sớm việc xây dựng chính quyền số, số hóa mọi hoạt động của các cơ quan hành chính, triển khai mạnh mẽ cung cấp dịch vụ công trực tuyến. CQĐP 2 cấp tạo nền tảng cho chính quyền số với cơ sở dữ liệu tập trung, minh bạch, có tính liên thông, kết nối giữa Trung ương với các địa phương để quản lý thống nhất, sử dụng thuận lợi cho hoạt động quản trị quốc gia, quản trị địa phương.

Năm là tiếp tục nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức. Thực hiện việc quản lý nhân sự theo vị trí việc làm, đánh giá, phân loại dựa trên năng lực và kết quả công vụ, giữ lại và bố trí nhân sự vào bộ máy mới và giải quyết chế độ chính sách cho các trường hợp dôi dư.

Ngoài ra, đã xóa bỏ tư duy “không nhất thiết ở Trung ương có bộ, cơ quan ngang bộ thì cấp tỉnh, cấp xã có tổ chức tương ứng”; xóa bỏ sự phân biệt giữa cán bộ, công chức cấp xã với cán bộ, công chức (CBCC) cấp tỉnh và trung ương.

Các điểm mới này tạo tiền đề và cơ sở vững chắc xây dựng một nền hành chính hiện đại, hiệu quả, phục vụ nhân dân ngày một tốt hơn.

Để mô hình chính quyền 2 cấp vận hành trơn tru, thông suốt, cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn việc sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị sự nghiệp công lập, cung cấp các dịch vụ cho nhân dân, nhất là ở các xã, phường.

Cần sớm điều chỉnh quy hoạch

. Từ 1-7, CQĐP 2 cấp sẽ chính thức đi vào vận hành, hoạt động. Theo ông, những vấn đề gì cần được quan tâm, chú ý, để bộ máy được vận hành thông suốt, hiệu quả?

+ Căn cứ vào chỉ đạo của Trung ương, trong một thời gian ngắn, các địa phương đã phối hợp với các cơ quan trung ương chuẩn bị các nội dung rất chu đáo, cẩn thận và chặt chẽ.

Tuy nhiên, mọi cái mới khi đi vào thực hiện không tránh khỏi có thể xuất hiện vấn đề này, vấn đề kia. Theo chúng tôi, khi vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, một số vấn đề nêu trên đã được chú ý nhưng khi vận hành vẫn cần được quan tâm hơn. Nhất là phải luôn chú ý đến công tác tư tưởng, để thống nhất cả nhận thức lẫn hành động trong xã hội, trong nhân dân, nhất là trong đội ngũ cán bộ, công chức. Như vậy, mới tạo được không khí phấn khởi, tạo được động lực làm việc và từ đó việc tổ chức thực hiện mới đạt kết quả tốt đẹp, thành công.

Để bộ máy vận hành thông suốt, hiệu quả, có một số điểm nên chú ý. Theo đó, cần quan tâm để hoạt động của bộ máy hành chính, nhất là hoạt động của các Trung tâm phục vụ hành chính công cấp xã, cấp tỉnh và Cổng dịch vụ công quốc gia vẫn diễn ra bình thường, thông suốt trong giải quyết các nhu cầu của nhân dân.

Cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn việc sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị sự nghiệp công lập, cung cấp các dịch vụ cho nhân dân, nhất là ở các xã, phường.

Đặc biệt, cần sớm đề xuất sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh vấn đề quy hoạch, các chỉ tiêu phát triển của cấp xã, cấp tỉnh; cần ban hành các quy định mới về quy chế làm việc, quy định mới về mối quan hệ công tác giữa Trung ương và địa phương, giữa cấp tỉnh và cấp xã ở địa phương.

Các đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập cần chú ý bảo đảm sự tương đồng trong phân cấp quản lý cán bộ, công chức, viên chức giữa các tỉnh (trước đây) nay sáp nhập để bảo đảm thực hiện thống nhất trong phạm vi cả địa bàn của tỉnh mới. Nhất là thẩm quyền quyết định một số nội dung trong tuyển dụng, bổ nhiệm, nâng bậc lương, nâng ngạch, chuyển ngạch, chức danh nghề nghiệp…. trong các cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp.

Đặc biệt, cũng không quên chú ý việc quản lý, sử dụng và giải quyết chế độ, chính sách đối với cán bộ không chuyên trách ở cấp xã và ở cộng đồng dân cư.

Để bảo đảm tiết kiệm, không lãng phí, giảm chi phí về điện nước, bảo hành... đối với các trụ sở của cấp huyện trước đây, cần chú ý xây dựng phương án sử dụng và quản lý tài sản công, trụ sở hành chính và máy móc thiết bị.

Một vấn đề khác cũng đáng lưu tâm là công tác văn thư lưu trữ. Hiện nay, các cơ quan, đơn vị, địa phương đang tiếp tục số hóa, chỉnh lý niêm phong và chuyển giao tài liệu về Kho lưu trữ tài liệu để lưu trữ theo đúng quy định. Tuy nhiên, vẫn cần quan tâm các tài liệu tồn đọng, chưa sắp xếp, phân loại, chỉnh lý. Sau đó, dành thời gian và điều kiện để thực hiện chỉnh lý, số hóa theo đúng quy định.

Về lâu dài, cần nghiên cứu thay đổi việc quản lý nhân sự gắn với tiến độ, chất lượng công việc. Ảnh: NGUYỆT NHI

Nghiên cứu kết hợp làm việc tại công sở với làm việc tại nhà

. Sau khi sáp nhập, các địa phương cũng phải đối mặt với không ít khó khăn trong tổ chức, sắp xếp công việc cho đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức - những người ở xa khu vực trung tâm hành chính của tỉnh. Nhiều địa phương đã lên phương án đưa đón cán bộ về trung tâm hành chính làm việc hàng ngày như TP.HCM, Ninh Bình... Việc đưa đón cán bộ theo hình thức di chuyển trong ngày như vậy có phải là một giải pháp khả thi về lâu dài hay?

+ Đây cũng là một vấn đề đặt ra đối với một số tỉnh, xã, phường mới sáp nhập, làm sao để bảo đảm giải quyết khó khăn đối với những người ở xa khu vực trung tâm hành chính. Việc UBND TP.HCM tổ chức phương án vận chuyển đưa đón cán bộ, công chức, viên chức và người lao động từ Bà Rịa- Vũng Tàu, Bình Dương đến TP.HCM làm việc hằng ngày là một giải pháp tốt.

Tuy nhiên về lâu dài cần phải nghiên cứu và có thêm các giải pháp khác mang tính dài hạn, ổn định, như xây dựng nhà công vụ cho những người đang làm việc nhưng nhà riêng ở xa.

Bên cạnh đó, cần thay đổi phương thức làm việc của cán bộ, công chức trong điều kiện chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo vào hoạt động của cán bộ, công chức và các cơ quan hành chính.

Tôi cho rằng đã đến lúc nên nghiên cứu thay đổi việc quản lý nhân sự, không nên đi theo lối mòn tư duy cũ- quản lý thời gian 8 giờ ở cơ quan để “sáng cắp ô đi, chiều lại cắp ô về” nhưng chất lượng công việc không đạt yêu cầu hoặc cứ phải xin lùi thời gian… mà nên chuyển sang quản lý nhân sự gắn với tiến độ, chất lượng công việc.

Luật Cán bộ, công chức sửa đổi vừa qua đã có những quy định mới về đánh giá, phân loại cán bộ, công chức gắn với tiến độ, kết quả thực hiện nhiệm vụ với vị trí việc làm. Đây là cơ sở để chúng ta đổi mới quản lý nhân sự quy định đổi mới phương thức làm việc theo hướng: kết hợp làm việc tại công sở với làm việc tại nhà.

. Xin cảm ơn ông!

THU NGUYỆT thực hiện