TS Ngô Phương Lan: Việt Nam thiếu tác phẩm đủ mạnh để tạo dấu ấn ở LHP quốc tế

PV: Bà có thể chia sẻ về sự kiện Việt Nam tham gia Liên hoan phim Cannes năm nay và những hoạt động đặc sắc quảng bá điện ảnh, du lịch và văn hóa Việt Nam tại đây?

TS Ngô Phương Lan: Điện ảnh và du lịch có mối liên kết chặt chẽ và trong lần tham gia Liên hoan phim Cannes vừa qua, chúng tôi đã thực hiện một loạt hoạt động nhằm quảng bá không chỉ điện ảnh mà còn các điểm đến du lịch và nét văn hóa đặc trưng của Việt Nam. Một trong những điểm nhấn là hội thảo "Việt Nam - Thị trường năng động châu Á và điểm đến mới cho các đoàn làm phim quốc tế".

Gian hàng Việt Nam tại Cannes năm nay đạt kết quả rất tích cực, với sự tham gia đông đảo của khách tham quan. Đây là minh chứng cho sự thành công trong việc kết nối điện ảnh và du lịch. Sau 8 năm, kể từ gian hàng nổi bật tại Cannes vào năm 2017, sự trở lại lần này với "Vietnam Night" đã tạo cơ hội cho các nhà làm phim, nghệ sĩ và đối tác quốc tế gặp gỡ, tìm hiểu về điện ảnh Việt Nam. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc quảng bá điện ảnh Việt và du lịch quốc gia.

Các nhà sản xuất, diễn viên, đạo diễn Việt Nam tham dự Liên hoan phim Cannes 2025

Việc kết hợp điện ảnh và du lịch không chỉ giúp quảng bá hình ảnh đất nước mà còn mở ra cơ hội hợp tác quốc tế cho các nhà làm phim Việt Nam. Khi tham gia các sự kiện quốc tế như Cannes, chúng ta có thể xây dựng mối quan hệ với các nhà sản xuất, đạo diễn và các chuyên gia điện ảnh quốc tế, từ đó mở ra cơ hội hợp tác trong việc sản xuất phim chung, phát hành phim và giới thiệu các điểm đến du lịch của Việt Nam.

Việc này cũng sẽ giúp các nhà làm phim Việt Nam học hỏi từ các nền điện ảnh lớn và áp dụng những kiến thức, kỹ năng mới vào sản xuất phim. Đồng thời, khi các bộ phim Việt Nam được giới thiệu tại các liên hoan phim quốc tế, họ sẽ có cơ hội được biết đến rộng rãi hơn, từ đó mở rộng thị trường và thu hút sự quan tâm từ các khán giả quốc tế.

Tuy nhiên, đoàn Việt Nam chủ yếu tham gia vào các sự kiện bên lề của Liên hoan phim, nơi chúng ta quảng bá điện ảnh nhưng chưa phải là trọng tâm chính của sự kiện. Trong khi đó, các Liên hoan phim quốc tế tập trung vào các tác phẩm và cuộc thi chính thức. Cannes và Berlin còn có khu vực chợ phim, nơi các nhà sản xuất và người mua phim giao dịch. Để hợp tác làm phim quốc tế, Việt Nam cần tham gia vào các chợ dự án, nơi các cơ hội hợp tác và mua bán phim được đẩy mạnh.

Việt Nam hiện đã nhận được sự quan tâm quốc tế, nhưng để duy trì sự hiện diện và thực sự gia nhập guồng quay điện ảnh thế giới, chúng ta cần làm "nóng" mối quan tâm đó bằng cách tham gia thường xuyên vào các sự kiện. So với các nền điện ảnh lớn như Iran và Hàn Quốc, Việt Nam vẫn cần nỗ lực nhiều hơn để nâng cao vị thế và không thể chỉ chờ đợi để theo kịp họ, vì họ đã phát triển mạnh mẽ với tốc độ nhanh chóng.

PV: Việt Nam đã tham gia hàng trăm liên hoan phim quốc tế, nhưng số tác phẩm được trình chiếu chính thức lại rất ít. Bà có thể chia sẻ về tầm quan trọng của việc có tác phẩm tham gia vào các hạng mục chính thức, thay vì chỉ tham gia các sự kiện bên lề? Điều này ảnh hưởng như thế nào đến việc nâng cao vị thế của điện ảnh Việt Nam trên trường quốc tế?

TS Ngô Phương Lan: Tại Liên hoan phim Cannes năm nay, Việt Nam không có bộ phim truyện nào được trình chiếu ở các hạng mục chính thức. Để tham gia các sự kiện lớn, Việt Nam cần có những tác phẩm được tuyển chọn, nhưng đây vẫn là một thử thách lớn. Lần gần nhất, một bộ phim Việt Nam được chọn tham gia Liên hoan phim Berlin là vào năm 2015 với "Cha và con" của đạo diễn Phan Đăng Di. Mặc dù được chọn, bộ phim này không giành được giải thưởng. Tương tự, "Tro tàn rực rỡ" đã tham gia Liên hoan phim Tokyo năm 2022 nhưng cũng không đoạt giải. Điều này cho thấy Việt Nam vẫn thiếu những tác phẩm đủ mạnh để tạo dấu ấn tại các liên hoan phim quốc tế.

"Tro tàn rực rỡ" được ra mắt lần đầu tại Liên hoan phim quốc tế Tokyo lần thứ 35, tranh tài tại hạng mục chính Tokyo Grand Prix cùng 14 tác phẩm khác vào tháng 10 năm 2022.

Nếu chỉ tham gia mà không có những tác phẩm nổi bật, chúng ta sẽ khó có thể tạo ra hiệu quả cụ thể. Vì vậy, việc đầu tư vào những bộ phim có giá trị nghệ thuật cao là vô cùng quan trọng. Những tác phẩm này cần có cơ hội lọt vào các liên hoan phim quốc tế và được giới thiệu tại các sự kiện bên lề. Đồng thời, Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ, và các nhà làm phim, hãng phim, công ty sản xuất phim tại Việt Nam cần phối hợp chặt chẽ hơn để đưa các tác phẩm ra thế giới.

Để mở rộng thị trường và quảng bá điện ảnh Việt Nam ra quốc tế, chúng ta có thể bắt đầu với ba cấp độ. Cấp độ đầu tiên là tổ chức các tuần văn hóa hoặc ngày phim, điều này không quá khó khăn vì chúng ta có các hiệp định văn hóa với nhiều quốc gia. Tuy nhiên, phạm vi sự kiện này khá nhỏ và chủ yếu thu hút một số lượng khán giả nhất định, không phải những người chuyên ngành điện ảnh.

Cấp độ thứ hai là đưa phim Việt Nam tham gia các liên hoan phim quốc tế. Tuy nhiên, việc này không hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát của chúng ta, vì việc lựa chọn phim phụ thuộc vào các ban tuyển chọn của các sự kiện, với tiêu chí và gu riêng của họ.

Cấp độ thứ ba là đưa phim Việt Nam ra rạp quốc tế, điều này vẫn đang gặp nhiều khó khăn. Hàn Quốc đã xây dựng chiến lược phát triển điện ảnh rõ ràng từ những năm 90 của thế kỷ trước, với làn sóng Hallyu mang điện ảnh và văn hóa Hàn Quốc ra thế giới. Chúng ta cũng cần một chiến lược tương tự, tập trung vào một số ngành cụ thể và có mục tiêu dài hạn. Hợp tác công-tư sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển và quảng bá điện ảnh Việt Nam ra thế giới.

PV: Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh Việt Nam (VFDA) đã đóng vai trò như thế nào trong việc kết nối các địa phương, nhà làm phim và các tổ chức quốc tế tại những sự kiện lớn như LHP Cannes hay Busan?

TS Ngô Phương Lan: Việc kết nối địa phương trong ngành điện ảnh thực ra rất thiết thực và thực dụng. Nhiều quốc gia đã có các chính sách ưu đãi cho đoàn làm phim quốc tế và địa phương. Ở Mỹ, nhiều bang đưa ra ưu đãi cho đoàn làm phim, với mức hỗ trợ trung bình từ 25% đến 30%, thậm chí có bang lên tới 40%. Có nghĩa là, nếu đoàn làm phim chi tiêu 100 đơn vị, họ sẽ được hoàn trả lại 25, 30, thậm chí 40 đơn vị. Tương tự, Thái Lan, New Zealand và Australia cũng áp dụng các chính sách ưu đãi cho đoàn làm phim…

Tuy nhiên, tại Việt Nam, chúng ta chưa có ưu đãi tương tự, mặc dù Luật Điện ảnh đã đề ra Điều 41 để ưu đãi thuế cho các đoàn làm phim nước ngoài.

Để thúc đẩy sự phát triển này, Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh Việt Nam đưa ra sáng kiến xây dựng Bộ chỉ số PAI ((Production Attraction Index – tức bộ chỉ số Thu hút đoàn làm phim), không chỉ ưu đãi cho đoàn phim quốc tế mà còn cho các đoàn phim trong nước. Bộ chỉ số này giúp các đoàn làm phim, địa phương và các cơ quan có sự hiểu biết và phối hợp tốt hơn. Ví dụ, các đoàn làm phim lo ngại về thủ tục giấy phép, nhưng qua Bộ chỉ số PAI, họ sẽ nhận được sự hỗ trợ về thủ tục pháp lý, thông tin và tài chính, như giảm giá khách sạn, vé tham quan và hỗ trợ nhân lực tại địa phương.

Tại Cannes, các địa phương như Ninh Bình và Quảng Ninh đã tham gia và thể hiện sự hỗ trợ với các đoàn làm phim.

Khi các địa phương hỗ trợ đoàn làm phim, bộ phim quay tại đó có thể mang lại giá trị quảng bá rất lớn. Nếu bộ phim thành công, hiệu quả quảng bá cho du lịch sẽ vượt xa các chiến dịch roadshow hay chương trình kích cầu du lịch. Chính vì vậy, chúng tôi đã đề nghị các địa phương tham gia cùng đoàn điện ảnh Việt Nam đến các sự kiện quốc tế như Busan và Cannes. Tại Cannes, các địa phương như Ninh Bình và Quảng Ninh đã tham gia và thể hiện sự hỗ trợ với các đoàn làm phim. Tuy nhiên, để động thái này trở nên hiệu quả, chúng ta cần có những tác phẩm điện ảnh thành công được trình chiếu tại các liên hoan phim quốc tế.

PV: Thưa bà, ngoài việc tham gia các liên hoan phim quốc tế, việc tổ chức các liên hoan phim quốc tế ngay tại Việt Nam, như Liên hoan phim Châu Á Đà Nẵng sắp tới đây, có phải là một cách thức hiệu quả hơn để quảng bá điện ảnh Việt Nam so với việc tham gia các sự kiện quốc tế ở nước ngoài?

TS Ngô Phương Lan: Liên hoan phim quốc tế tổ chức tại Việt Nam thực sự đi đúng xu hướng chủ động hội nhập quốc tế một cách sâu rộng. Việc tổ chức tại đây không chỉ giúp Việt Nam chủ động giới thiệu những sản phẩm điện ảnh mà chúng ta tự hào và tin rằng có giá trị, mà còn tạo cơ hội cho các nhà làm phim Việt Nam tiếp cận và hòa nhập với môi trường điện ảnh quốc tế. Việc tổ chức một liên hoan phim quốc tế tại Việt Nam mở ra cơ hội lớn, không chỉ cho các nhà làm phim mà còn cho những người trong ngành điện ảnh trong nước được giao lưu và học hỏi kinh nghiệm từ các chuyên gia quốc tế.

Nếu tham gia các liên hoan phim quốc tế ở nước ngoài, đoàn Việt Nam chỉ có thể mang theo khoảng vài chục người, thậm chí chỉ 2-3 người. Nhưng khi tổ chức liên hoan phim quốc tế tại Việt Nam, chúng ta có thể thu hút hàng trăm nhà làm phim, chuyên gia, và các hoạt động điện ảnh quốc tế đến tham gia. Ví dụ, tại Liên hoan phim Châu Á Đà Nẵng vào cuối tháng 6 tới đây, dự kiến có khoảng 300 - 400 nhà làm phim và chuyên gia điện ảnh, trong đó có hơn 100 người đến từ các nước và vùng lãnh thổ trong tổng số gần 1.000 đại biểu và khách mời. Điều này tạo ra một môi trường quốc tế rộng mở, giúp Việt Nam chủ động trong việc tổ chức, quản lý và giới thiệu sản phẩm điện ảnh của mình.

PV: Có thể thấy Liên hoan phim Châu Á tại Đà Nẵng là một cơ hội lớn để các nền điện ảnh giới thiệu những tác phẩm chất lượng. Vậy, nước chủ nhà Việt Nam cần làm gì để tận dụng tối đa cơ hội này?

TS Ngô Phương Lan: Điều quan trọng là chúng ta cần chọn lựa những bộ phim có giá trị nghệ thuật và nhân văn, phản ánh tinh thần và nét đẹp văn hóa của Châu Á và thế giới. Các tác phẩm tham gia liên hoan phim không chỉ cần có giá trị nghệ thuật mà còn phải thể hiện sự sáng tạo, phản ánh những giá trị xã hội và nhân văn. Việc lựa chọn đúng các bộ phim sẽ giúp nâng cao giá trị điện ảnh Việt Nam và tạo cơ hội phát triển bền vững cho nền điện ảnh quốc gia.

Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần đầu được tổ chức năm 2023

Ở hạng mục phim châu Á, chúng ta cần chọn những bộ phim nghệ thuật, dòng độc lập, và những tác phẩm đáp ứng các tiêu chí rõ ràng. Trong số các bộ phim Việt Nam trong năm, mục tiêu là lựa chọn những tác phẩm xuất sắc nhất, đạt tiêu chuẩn quốc tế, với sự tham gia của ban giám khảo quốc tế, bao gồm các nhà làm phim nổi tiếng và chuyên gia điện ảnh từ khắp nơi trên thế giới, cùng với các chuyên gia Việt Nam. Điều này đảm bảo sự công bằng trong quá trình đánh giá.

Ở hạng mục phim Việt Nam dự thi có 2 ban giám khảo, một là ban giám khảo chính gồm các chuyên gia, nhà làm phim nổi tiếng của Việt Nam, hai là ban giám khảo NETPAC (mạng lưới khuyến khích điện ảnh Châu Á). Điều này giúp chúng ta có sự cọ xát, thẩm định và đánh giá từ nhiều góc nhìn khác nhau.

Đối với các bộ phim Việt Nam mới, mặc dù ở những kỳ đầu, giám khảo quốc tế có thể nhận xét rằng nhiều phim mang tính thị trường hoặc chỉ phục vụ mục đích giải trí, chúng tôi cũng giải thích rằng trong "chùm phim giải trí" này, chúng tôi mong muốn các bạn chọn ra những tác phẩm tốt nhất về mặt nghề nghiệp, những bộ phim có giá trị nghệ thuật cao.

PV: Các liên hoan phim quốc tế thường ưa chuộng những bộ phim nghệ thuật, trong khi ở Việt Nam, dòng phim này lại chưa phát triển mạnh mẽ. Theo bà, điều này có ảnh hưởng như thế nào đến vị trí của điện ảnh Việt Nam tại các liên hoan phim quốc tế?

TS Ngô Phương Lan: Hiện nay, việc lựa chọn phim nghệ thuật như Art House, phim tác giả hay độc lập ở Việt Nam khá hiếm. Mỗi năm, chỉ có một hoặc hai phim đáp ứng được tiêu chí này, hoặc thậm chí không có phim nào. Phim nghệ thuật, thường có lượng khán giả hạn chế, không thể đồng nhất với phim thương mại. Trong ngành điện ảnh, có sự phân chia rõ ràng giữa dòng phim chính thống (mainstream) và phim độc lập (indie).

Giải thưởng và liên hoan phim có tiêu chí và gu riêng, và các tác phẩm chiến thắng thường có chất lượng nghệ thuật cao cùng sự ảnh hưởng lớn đến công chúng. Ví dụ, giải Oscar thường trao giải cho những bộ phim không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn thành công về mặt thị trường. Tuy nhiên, cũng có những năm giải Oscar trao cho phim độc lập dù chúng không ăn khách, điều này thể hiện sự đa dạng trong ngành điện ảnh.

Trong bối cảnh điện ảnh Việt Nam, một số người cho rằng phim nghệ thuật của họ không được khán giả đón nhận vì "quá khó hiểu". Tuy nhiên, không phải cứ phim không có khán giả sẽ là "phim nghệ thuật". Một phim không có ý tưởng độc đáo, không có cách thể hiện sáng tạo, không có mạch nguồn cuộc sống... thì chắc chắn chẳng ai muốn xem và càng không phải là phim nghệ thuật!

Cũng cần lưu ý rằng những bộ phim ăn khách đôi khi bị xem nhẹ vì bị cho là "chỉ là phim thương mại". Tuy nhiên, nhiều bộ phim này vẫn nhận được sự đánh giá cao tại các liên hoan phim. Điều này cần được chấp nhận và hiểu rằng không phải cứ là phim nghệ thuật mới có giá trị, và cũng không thể đánh giá thấp những bộ phim có tính chất thương mại. Đôi khi, những bộ phim ăn khách lại có những yếu tố chất lượng cao mà các phim khác không có. Vì vậy, trong một mùa phim, những bộ phim này có thể là lựa chọn tốt nhất và xứng đáng được công nhận, vì chúng đã chứng minh được khả năng thu hút khán giả và đáp ứng được các tiêu chí về nghề nghiệp.

PV: Xin cảm ơn bà!

Thực hiện: Hà Phương - Hải Nam