Truy xuất nguồn gốc hàng hóa: Lá chắn bảo vệ thị trường

Xây dựng hệ thống truy xuất đồng bộ, hiện đại là lá chắn không chỉ giúp thị trường vận hành minh bạch mà còn hướng tới nền kinh tế phát triển bền vững và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Người tiêu dùng truy xuất nguồn gốc hàng hóa tại một siêu thị ở phường Hoàn Kiếm. Ảnh: Đỗ Tâm

Hàng hóa không rõ xuất xứ vẫn tràn lan

Trong những năm gần đây, thị trường Việt Nam vẫn phải đối mặt với tình trạng nhiều loại hàng hóa không rõ nguồn gốc, giả mạo xuất xứ len lỏi khắp các kênh phân phối. Những sản phẩm này bày bán tại chợ truyền thống, cửa hàng tiện lợi cho đến các sàn thương mại điện tử, gây thiệt hại lớn cho doanh nghiệp chân chính và ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin người tiêu dùng.

Trước thực trạng đó, Chính phủ đã siết chặt quản lý, ban hành các chỉ thị, công điện yêu cầu các bộ, ngành, địa phương triển khai đồng bộ biện pháp ngăn chặn buôn lậu, gian lận thương mại và gian lận xuất xứ. Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, địa phương triển khai nhiều giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thị trường, chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và hàng không rõ nguồn gốc.

Theo số liệu mới nhất từ Bộ Công Thương, chỉ trong 9 tháng năm 2025, lực lượng quản lý thị trường đã kiểm tra 17.746 vụ, phát hiện, xử lý 15.544 trường hợp vi phạm. Trong đó nhiều vụ việc liên quan tới gian lận thương mại, hàng hóa không rõ nguồn gốc xuất xứ, nhiều vụ việc nghiêm trọng đã bị khởi tố hình sự, thể hiện quyết tâm của cơ quan chức năng trong làm sạch thị trường.

Dù công tác kiểm tra, xử lý đã được tăng cường, tình trạng gian lận vẫn diễn biến phức tạp với thủ đoạn ngày càng tinh vi, nhất là trên sàn thương mại điện tử. Những năm qua, thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng mạnh, nhưng hàng hóa không có xuất xứ rõ ràng, thiếu minh bạch bán tràn lan vẫn là “điểm tối”.

Đánh giá nguyên nhân khiến công tác truy xuất nguồn gốc hàng hóa tại Việt Nam còn nhiều bất cập, các chuyên gia cho rằng, bên cạnh thói quen tiêu dùng chưa thay đổi - khi nhiều người vẫn chọn mua hàng hóa không rõ xuất xứ vì giá rẻ, thì việc thiếu thống nhất về quy chuẩn và tiêu chí truy xuất hàng hóa giữa các bộ, ngành, địa phương cũng là một nguyên nhân lớn.

Tiến sĩ Lê Quốc Phương, nguyên Phó Giám đốc Trung tâm Thông tin Công nghiệp và Thương mại (Bộ Công Thương) cho rằng, không ít doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, đang gặp khó trong việc thiết lập hệ thống truy xuất nguồn gốc. Chuỗi cung ứng hiện nay ngày càng phức tạp, nhiều công đoạn và đầu vào nên để truy xuất toàn diện, doanh nghiệp phải đầu tư đáng kể cho công nghệ và nhân lực kỹ thuật cao - điều vượt quá khả năng của nhiều đơn vị. Bên cạnh đó, một bộ phận doanh nghiệp chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của truy xuất nguồn gốc hàng hóa, chưa coi đây là vấn đề thực sự cần thiết.

Hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc

Trong bối cảnh hiện nay, truy xuất nguồn gốc hàng hóa đang trở thành yêu cầu cấp thiết, là lá chắn để bảo vệ người tiêu dùng và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt. Tiến sĩ Lê Quốc Phương cho rằng, Việt Nam cần sớm xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về truy xuất nguồn gốc hàng hóa, kết nối các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp. Các cơ quan quản lý phải cập nhật công nghệ mới - từ blockchain, điện toán đám mây đến trí tuệ nhân tạo (AI) - để hỗ trợ doanh nghiệp một cách thuận lợi, dễ sử dụng.

“Truy xuất nguồn gốc thực chất là ứng dụng công nghệ trong quản lý sản xuất và lưu thông hàng hóa. Doanh nghiệp cần coi đây là giấy thông hành để tăng độ tin cậy, chứ không chỉ là yêu cầu thủ tục”, ông Lê Quốc Phương nói.

Về phía cơ quan quản lý, Bộ Công Thương đang tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý cho hoạt động định danh và truy xuất hàng hóa. Theo Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) Trần Hữu Linh, đơn vị này đang chủ trì xây dựng Nghị định về tiêu chí xuất xứ hàng hóa lưu thông trong nước, nhằm tạo căn cứ pháp lý rõ ràng cho việc phân biệt hàng Việt Nam - hàng nhập khẩu, hàng thật - hàng giả, đồng thời hỗ trợ công tác chống gian lận thương mại. Cục cũng đang phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai giải pháp công nghệ tiên tiến như QR code, mã số mã vạch GS1, blockchain và IoT để bảo đảm khả năng truy xuất chính xác, minh bạch.

“Chúng tôi hướng tới việc xây dựng một hệ thống truy xuất thống nhất, hiện đại, tương thích quốc tế, nơi mỗi sản phẩm có mã định danh duy nhất - như căn cước của hàng hóa”, ông Trần Hữu Linh khẳng định.

Các chuyên gia cũng cho rằng, để hỗ trợ doanh nghiệp, các bộ, ngành cần cung cấp công cụ truy xuất trực tuyến như nhật ký điện tử, hệ thống định vị và ứng dụng di động giúp doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất cập nhật thông tin sản phẩm tự động, nhanh và chính xác. Đặc biệt, cần có chính sách tín dụng xanh và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư hệ thống truy xuất, khuyến khích chuyển đổi số trong sản xuất và thương mại.

Khi dữ liệu được công khai, minh bạch và dễ tiếp cận, người tiêu dùng sẽ trở thành “người giám sát thông minh” của thị trường; doanh nghiệp chân chính được bảo vệ; cơ quan quản lý giảm tải áp lực giám sát thủ công. Đó chính là nền tảng để hình thành một thị trường hàng hóa minh bạch, công bằng và bền vững, nơi hàng Việt khẳng định vị thế và niềm tin trong kỷ nguyên kinh tế số.

Lam Giang