Trường hợp nào được vay đặc biệt lãi suất 0%?

Chính phủ vừa ban hành Báo cáo số 481/BC-CP tiếp thu và giải trình ý kiến của các đại biểu Quốc hội tại phiên thảo luận tổ, hội trường, cũng như Báo cáo thẩm tra chính thức của Ủy ban Kinh tế và Ủy ban Tài chính – Ngân sách của Quốc hội về Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Các tổ chức tín dụng.

Một trong những nội dung được quan tâm là chính sách cho vay đặc biệt với lãi suất 0%/năm, không có tài sản bảo đảm.

Một số đại biểu lo ngại điều này có thể tạo gánh nặng lên ngân sách nhà nước hoặc gây ra sự bất bình đẳng giữa các tổ chức tín dụng. Tuy nhiên, Chính phủ khẳng định rằng việc cho vay đặc biệt được thực hiện từ nguồn tiền nghiệp vụ điều hành của Ngân hàng Nhà nước, hoàn toàn không sử dụng ngân sách nhà nước. Vì vậy, Nhà nước không cần cấp bù lãi suất hoặc chi ngân sách cho hoạt động này.

Đồng thời, đây không phải là hoạt động kinh doanh nhằm tạo lợi nhuận, mà là một công cụ can thiệp tài chính khẩn cấp để ứng phó với nguy cơ mất ổn định hệ thống ngân hàng, qua đó đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô và bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền.

Theo Dự thảo Luật Các tổ chức tín dụng 2024 sửa đổi, hoạt động cho vay đặc biệt chỉ được thực hiện trong hai trường hợp: (i) khi tổ chức tín dụng bị rút tiền hàng loạt và cần bổ sung thanh khoản để chi trả cho người gửi tiền, hoặc (ii) khi tổ chức tín dụng đang trong quá trình phục hồi hay bị buộc phải chuyển giao theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền.

Cả hai trường hợp trên đều là những tình huống khẩn cấp có nguy cơ cao gây mất an toàn hệ thống. Đáng chú ý, chính sách cho vay đặc biệt chỉ được áp dụng sau khi các công cụ chính sách tiền tệ thông thường như tái cấp vốn hoặc nghiệp vụ thị trường mở đã được sử dụng nhưng không đem lại hiệu quả.

Bên cạnh đó, một số ý kiến cho rằng việc áp dụng lãi suất 0% và không yêu cầu tài sản bảo đảm có thể tạo ra lợi thế không công bằng và làm suy giảm động lực tự tái cấu trúc của các tổ chức tín dụng yếu kém. Phản hồi về vấn đề này, Chính phủ khẳng định rằng lãi suất 0% chỉ được áp dụng trong những tình huống tổ chức tín dụng rơi vào khó khăn nghiêm trọng, không còn khả năng tiếp cận nguồn vốn khác và nếu áp dụng lãi suất thông thường, họ sẽ không thể phục hồi. Mặt khác, chính sách này không mở rộng đại trà mà chỉ giới hạn trong hai tình huống đã nêu, nhằm đảm bảo tính khẩn cấp và kiểm soát rủi ro.

Về tài sản bảo đảm, Chính phủ cho rằng trong các tình huống cấp bách, tổ chức tín dụng thường không còn đủ tài sản có thể cầm cố. Nếu yêu cầu tài sản bảo đảm một cách cứng nhắc, hoạt động cứu trợ sẽ trở nên bất khả thi, dẫn đến nguy cơ tổ chức tín dụng không thể chi trả cho người gửi tiền, kéo theo hiện tượng rút tiền hàng loạt và ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn hệ thống. Do đó, việc cho vay không có tài sản bảo đảm là cần thiết trong những trường hợp đặc biệt và luôn được thực hiện trong phạm vi kiểm soát chặt chẽ.

Việc cho vay đặc biệt, theo quy định hiện hành, được quản lý dưới sự giám sát nghiêm ngặt. Ngân hàng Nhà nước có trách nhiệm cá nhân và tập thể trước Thủ tướng, Chính phủ và Quốc hội về hoạt động này. Đồng thời, cơ chế báo cáo định kỳ, đột xuất và công tác hậu kiểm luôn được thực hiện nhằm đảm bảo minh bạch và tuân thủ kỷ luật tài chính.

Chính phủ cũng cam kết rằng, sau khi luật được thông qua, Ngân hàng Nhà nước sẽ tiếp tục rà soát và sửa đổi Thông tư số 37/2024/TT-NHNN để làm rõ tiêu chí cho vay đặc biệt, tăng cường kiểm soát dòng tiền, minh bạch hóa trình tự, thủ tục, đồng thời kiểm soát rủi ro đạo đức trong quá trình thực hiện.

Kỳ Phong