Trường chuyên: Đào tạo nhân tài hay xóa bỏ vì cân bằng giáo dục?

Mô hình trường chuyên cần phải thực hiện đúng với sứ mệnh, mục tiêu đề ra

Liên quan đến mô hình trường chuyên, hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Thông tư số 05/2023/TT-BGDĐT quy định mới về “Quy chế tổ chức và hoạt động của trường trung học phổ thông chuyên”, có hiệu lực từ ngày 15/4/2023. Theo đó, một điểm gây chú ý lớn là không tuyển sinh lớp không chuyên trong trường THPT chuyên (bỏ lớp thường trong trường chuyên) kể từ năm học 2024-2025.

Thông tư 05/2023/TT-BGDĐT cũng quy định rõ các chính sách mới gồm: không tổ chức lớp không chuyên trong trường THPT chuyên, mỗi lớp chuyên không quá 35 học sinh; tổ chức lớp chuyên theo các môn học phổ thông được Bộ quy định.

Quy định này dẫn đến nhiều hệ lụy và tranh luận trong dư luận: nhiều phụ huynh, giáo viên lo rằng từ bỏ lớp không chuyên sẽ thu hẹp cơ hội cho học sinh lực học trung bình; ngược lại, nhiều người ủng hộ vì cho rằng trường chuyên nếu còn lớp không chuyên sẽ không thực sự chuyên, và điều này liên quan đến cân bằng, hài hòa trong giáo dục và đào tạo.

Một số ý kiến chuyên môn nhấn mạnh việc duy trì trường chuyên là cần thiết để phát hiện, bồi dưỡng năng lực học sinh xuất sắc, để đảm bảo nước ta có nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển trong các lĩnh vực khó, chuyên sâu. Nhưng cũng có ý kiến cho rằng mô hình này càng làm gia tăng chênh lệch giữa học sinh thành phố và nông thôn, giàu và nghèo, học lực mạnh và trung bình, dẫn tới bất công xã hội.

Trường chuyên: Giữ để đào tạo nhân tài hay xóa bỏ để công bằng giáo dục? Ảnh minh họa: PV.

Một điểm đáng lo ngại là khi “lớp thường” bị loại bỏ, môi trường giáo dục trong trường chuyên dễ rơi vào tình trạng khép kín, chỉ tập trung vào học sinh giỏi. Điều này không chỉ tạo khoảng cách tâm lý giữa học sinh chuyên và học sinh phổ thông, mà còn đi ngược lại mục tiêu giáo dục toàn diện, nơi mọi em đều được tôn trọng và khích lệ.

Nhiều chuyên gia cảnh báo, nếu trường chuyên không duy trì sự đa dạng, học sinh sẽ thiếu cơ hội rèn kỹ năng sống, giảm khả năng hòa nhập xã hội và có thể hình thành tâm lý xa rời thực tế.

Những "vấn đề" bất cập khi loại bỏ lớp thường trong trường chuyên

Như đã nói, việc loại bỏ lớp không chuyên trong trường chuyên nối tiếp tuyển sinh khắt khe sẽ khiến học sinh trung bình, học lực chưa xuất sắc, hoặc từ vùng sâu vùng xa, có ít cơ hội tiếp cận môi trường học tập có nhiều điều kiện hơn. Họ có thể bị loại từ rất sớm chỉ vì thiếu sự hỗ trợ ban đầu, dẫn tới tình trạng “ai học tốt mới được quyền chọn”.

Thực tế, khi chỉ còn lớp chuyên, cuộc cạnh tranh đầu vào sẽ càng khốc liệt, học sinh sẽ chịu áp lực học bài thêm, luyện thi, cộng thêm việc phụ huynh lớp chọn đầu tư để con có thành tích “đẹp” nhằm vào lớp chuyên. Điều này có thể khiến học sinh mất cân bằng tâm lý, giảm thời gian nghỉ ngơi, phát triển kỹ năng mềm. Đây là mầm mống cho những tiêu cực: dạy thêm, học thêm tràn lan.

Khi trường chuyên có lớp không chuyên, việc quản lý chất lượng giữa chuyên và không chuyên có thể không đồng đều, dẫn tới việc so sánh không công bằng giữa học sinh, giáo viên. Lớp không chuyên trong trường chuyên có thể bị đầu tư thấp hơn, hoặc bị sử dụng như “lá chắn” để trường thể hiện thành tích mà không thực sự nâng cao chất lượng đồng đều. Điều này ảnh hưởng tới đạo đức nghề nghiệp của giáo viên, trách nhiệm công vụ của trường.

Ngoài ra, việc ưu tiên một nhóm học sinh nhất định có thể gây cảm giác bất công trong phụ huynh và học sinh không được vào trường chuyên. Nếu không có minh bạch trong tuyển sinh, kiểm tra, đánh giá năng lực, sẽ có nguy cơ tiêu cực trong chạy chọt, gian lận, “mua bằng”, “chạy thành tích”. Từ đó làm giảm niềm tin vào hệ thống giáo dục.

Làm thế nào để loại bỏ lớp thường trong trường chuyên nhưng vẫn đào tạo hiệu quả?

Trường chuyên là một thiết chế cần giữ lại, bởi vì đất nước cần những học sinh có năng lực xuất sắc, đặc biệt trong các lĩnh vực nghiên cứu, khoa học, công nghệ, ngoại ngữ, v.v.

Việc hình thành và duy trì một số trường chuyên đúng chất lượng giúp phát hiện sớm tài năng, tạo động lực học tập và đổi mới phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, sự tồn tại của trường chuyên phải đi đôi với công bằng giáo dục, minh bạch, bảo đảm quyền lợi cho học sinh ở mọi vùng, mọi hoàn cảnh – không chỉ thành phố lớn, không chỉ học lực mạnh.

Việc cải tổ trường chuyên cần bắt đầu từ tuyển sinh với tiêu chuẩn minh bạch, ổn định, dựa trên kỹ năng và năng khiếu chứ không chỉ thành tích học tập. Cần có chính sách ưu tiên cho học sinh vùng khó khăn để giảm chênh lệch cơ hội.

Đồng thời, nguồn lực đầu tư nên được phân bổ công bằng hơn, không chỉ dồn vào trường chuyên mà còn hỗ trợ mạnh cho các trường phổ thông thường, đặc biệt ở vùng sâu vùng xa, nhằm thu hẹp khoảng cách về cơ sở vật chất và chất lượng đội ngũ giáo viên. Về nội dung, trường chuyên ngoài việc đào tạo môn chuyên cũng cần chú trọng kỹ năng mềm, đạo đức, tinh thần trách nhiệm xã hội và khả năng sáng tạo của học sinh.

Việc đánh giá không nên chỉ dừng ở điểm số mà cần phản ánh sự phát triển toàn diện. Song song, quản lý phải minh bạch, công khai quy trình và kết quả tuyển sinh, xử lý nghiêm các hành vi gian lận, chạy điểm, tránh tình trạng “mua bảng vàng” làm méo mó môi trường giáo dục.

Luật Giáo dục 2019 và Thông tư 05/2023 đã nêu rõ phạm vi tổ chức trường chuyên, vì vậy cần giám sát chặt chẽ, không để “lách luật” dưới danh nghĩa thời điểm. Nếu phát sinh bất cập, cần kịp thời sửa đổi để bảo đảm hai mục tiêu: công bằng xã hội và phát hiện, bồi dưỡng nhân tài. Một nền giáo dục mạnh mẽ chỉ có thể tồn tại khi chất lượng cao song hành cùng sự công bằng và được phát triển hài hòa.

Quang Minh