Trung Quốc tái định hình thị trường điện mặt trời toàn cầu

Quyết định của Bắc Kinh về việc bãi bỏ chính sách hoàn thuế giá trị gia tăng (VAT) cho xuất khẩu tấm quang điện đang tạo ra cú sốc lớn trên thị trường toàn cầu, làm thay đổi cục diện của một ngành đã chịu sức ép suốt hai năm qua. (Ảnh: AFP)

Chấm dứt thời kỳ giá rẻ phi thị trường

Trung Quốc chính thức khép lại giai đoạn giá điện mặt trời bị “neo thấp” một cách phi thị trường. Việc dỡ bỏ ưu đãi hoàn 13% VAT cho xuất khẩu tấm pin diễn ra sau một năm giá giảm xuống mức kỷ lục, chỉ còn 0,07-0,09 USD/W, so với 0,25 USD/W vào năm 2021.

Động thái này nằm trong chiến lược rộng hơn nhằm giành lại quyền kiểm soát một thị trường đang rơi vào cuộc chiến giá khốc liệt, khiến chính các doanh nghiệp Trung Quốc thiệt hại nặng. Nhiều phân tích dự báo giá có thể tăng khoảng 9% ngay trong quý IV/2025 và tiếp tục tăng thêm 5-7% trong năm 2026.

Chính phủ Trung Quốc đã yêu cầu các nhà sản xuất polysilicon, wafer và tế bào quang điện tự nguyện cắt giảm sản lượng khoảng một phần ba công suất toàn quốc, tương đương một triệu tấn polysilicon. Các tập đoàn lớn như Tongwei, Daqo New Energy, GCL Technology và Xinte Energy đều đồng ý giảm sản lượng nhằm khôi phục lợi nhuận cho ngành.

Đồng thời, Bộ Công nghiệp và Công nghệ Thông tin Trung Quốc siết chặt tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng, buộc khoảng 100 nhà máy lạc hậu phải đóng cửa. Chính sách này được xem là bước thúc đẩy tái cơ cấu ngành, tương tự quá trình hợp nhất ngành thép Trung Quốc đầu thập niên 2010.

Căng thẳng thương mại và quy định làm nền

Các nhà phát triển điện mặt trời, đặc biệt ở châu Âu và Mỹ, đang phải điều chỉnh lại hợp đồng cung ứng. Những lô hàng dự kiến giao sau tháng 11/2025 sẽ phải đàm phán lại giá khi nhiều điều khoản điều chỉnh được kích hoạt.

Tại châu Âu, chi phí trung bình của các dự án điện mặt trời quy mô lớn có thể tăng 5-8%, làm giảm suất sinh lợi (LCOE) và kéo dài thời gian hoàn tất tài chính.

Ở Mỹ, dù Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) đã thúc đẩy sản xuất nội địa, hơn 70% linh kiện vẫn phải nhập từ Trung Quốc, khiến các nhà phát triển Mỹ chịu áp lực tương tự.

Đợt điều chỉnh này diễn ra trong bối cảnh các quy định thương mại toàn cầu ngày càng chặt chẽ hơn. Tại Mỹ, Đạo luật Ngăn chặn Lao động Cưỡng bức người Duy Ngô Nhĩ (UFLPA) đã khiến hơn 16.000 lô hàng linh kiện năng lượng mặt trời bị giữ lại kể từ năm 2022, với tổng giá trị vượt 3,5 tỷ USD.

Liên minh châu Âu (EU) cũng đã mở nhiều cuộc điều tra về các khoản trợ cấp mà Bắc Kinh dành cho các nhà sản xuất điện mặt trời, dù vẫn tránh áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu vì lo ngại ảnh hưởng đến mục tiêu khí hậu. Ở Ấn Độ, Chính phủ hạ thuế nhập khẩu mô-đun quang điện xuống 20% và đang xem xét áp thuế chống bán phá giá mới với pin năng lượng mặt trời từ Trung Quốc để bảo vệ ngành trong nước.

Hướng tới trật tự mới của thị trường điện mặt trời

Quyết định của Trung Quốc được dự báo sẽ tạo hiệu ứng domino tại các thị trường mới nổi. Những quốc gia vùng Vịnh như Qatar và Ả Rập Xê-út - đang thúc đẩy các chương trình điện mặt trời quy mô lớn - sẽ phải đối mặt với chi phí nhập khẩu cao hơn cho các gói thầu năm 2026. Các nhà phát triển ở châu Á bắt đầu tìm cách đa dạng hóa nguồn cung sang Malaysia và Việt Nam, nơi nhiều dây chuyền lắp ráp đã được các tập đoàn Trung Quốc chuyển đến để tránh rào cản thuế quan. Tại châu Âu, các doanh nghiệp đang nỗ lực khôi phục sản xuất nội địa, nhưng chi phí của họ vẫn cao hơn 30-40% so với Trung Quốc.

Hiện Trung Quốc chiếm gần 82% công suất sản xuất mô-đun quang điện toàn cầu, nhưng với đợt cải cách thuế và công nghiệp lần này, nước này có thể nắm quyền kiểm soát mức giá sàn của thị trường. Khi từ bỏ mô hình xuất khẩu với biên lợi nhuận bằng không, Bắc Kinh đang thay đổi logic vận hành của ngành: Giá cao hơn không còn là dấu hiệu mất cân đối, mà trở thành công cụ điều tiết. Sự chuyển hướng này đang định hình lại vị thế của các bên tham gia và có thể thúc đẩy xu hướng khu vực hóa chuỗi cung ứng. Với giới đầu tư, đây được xem là dấu mốc kết thúc chu kỳ giảm giá kéo dài, mở ra giai đoạn chi phí ổn định nhưng ở mức cao hơn trước.

Nh.Thạch

AFP