Trở lại nơi in báo năm xưa

Vào ngày đầu tháng 6, chúng tôi cùng đồng chí Nguyễn Huy Thêm, Bí thư Chi bộ thôn Trung đến thăm gia đình ông Nguyễn Văn Đức, con trai cụ Nguyễn Văn Thìn - nơi được đặt máy in báo trong thời gian cơ quan Báo Hà Bắc sơ tán về (từ năm 1965 - 1968 và năm 1972). Do tuổi cao, sức yếu, năm 1988, cụ Thìn qua đời, nay vợ chồng ông Đức cùng con cháu đang ở trên mảnh đất này.

Ông Nguyễn Văn Đức (đứng giữa) chỉ vị trí căn nhà cũ của gia đình - nơi đặt máy in của Báo Hà Bắc trong thời gian sơ tán.

Dù không được báo trước nhưng khi nghe giới thiệu chúng tôi là phóng viên Báo Bắc Giang, ông Đức sôi nổi hẳn lên và kể lại những gì được chứng kiến năm xưa: “Năm 1965, khi Báo Hà Bắc chuyển máy in về đây, tôi mới 10 tuổi. Tuy nhiên, tôi vẫn nhớ những cỗ máy in được tháo ra thành nhiều mảng. Do không có cần cẩu nên cơ quan Báo nhờ nhiều người dân trong thôn đến khiêng vào rồi lắp ghép lại”.

Căn nhà tranh, vách đất của bố mẹ ông Đức có 3 gian, thiết kế không có hiên nên lòng nhà rộng 6 m. Bố mẹ ông Đức dành 2 gian cho cơ quan Báo Hà Bắc sử dụng, trong đó 1 gian đầu hồi đặt máy in, bên cạnh kê chiếc giường nhỏ để công nhân in nằm nghỉ, 1 gian giữa đặt chiếc bàn lớn để cắt, xén báo; còn 1 gian buồng, bố mẹ ông Đức dùng để ở. “Bố tôi đã đào một chiếc hầm to ngay dưới gầm giường ở gian buồng, thông ra ngoài sân. Mỗi khi có còi báo động máy bay địch đến, cả gia đình tôi và công nhân in báo đều nhanh chóng chui xuống hầm trú ẩn. Khi máy bay địch đi khỏi, công nhân lại lên vận hành máy, không ai tỏ ra lo sợ”, ông Đức nói.

Cách nhà cụ Thìn khoảng 20 m là gia đình bà Ngô Thị Chân. Đây là nơi Báo Hà Bắc đặt phòng xếp chữ trước khi chuyển sang bộ phận in ấn. Công nghệ in lúc bấy giờ là sắp chữ bằng chì, còn được gọi là in typo, là kỹ thuật in truyền thống sử dụng các con chữ được đúc từ kim loại để sắp xếp thành các dòng, trang văn bản, sau đó được in lên giấy bằng áp lực và mực in.

Báo Hà Bắc đặt máy in ở nhà cụ Thìn được 3 năm thì đến năm 1968 chuyển ra một khu đất cạnh đó xây dựng dãy nhà cấp bốn để ở, làm việc tập trung. Tuy nhiên, gia đình cụ Thìn vẫn là nơi “dự phòng” nếu xảy ra những tình huống xấu. Đến năm 1971, khi Mỹ dừng ném bom bắn phá miền Bắc, cơ quan Báo Hà Bắc chuyển về thị xã Bắc Giang (nay là thành phố Bắc Giang). Năm 1972, đế quốc Mỹ tiếp tục cho máy bay bắn phá miền Bắc một lần nữa. Để bảo đảm cho tờ báo Đảng đến tay cán bộ, chiến sĩ, Nhân dân, Báo Hà Bắc lại được sơ tán về thôn Trung.

Theo ông Đức, thời điểm đó, khu vực thôn Trung thưa dân, có nhiều cây cổ thụ mọc thành rừng. Thôn lại nằm cạnh quốc lộ 17 chạy từ thành phố Bắc Giang lên huyện Tân Yên, Yên Thế nên rất thuận lợi cho việc sơ tán của các cơ quan, đơn vị. Khi chiến tranh phá hoại bằng không quân của đế quốc Mỹ kết thúc, năm 1973, một số cơ quan, đơn vị của tỉnh, trong đó có Báo Hà Bắc lại chuyển về thị xã Bắc Giang.

Hiện nay, hầu như không còn dấu tích nơi đặt máy in và hầm hào trú ẩn của cơ quan báo. Ngôi nhà cụ Thìn năm xưa nay được thay bằng ngôi nhà ngói khang trang nhưng trong lời kể của những người dân từng đùm bọc, sẻ chia khó khăn với những người làm báo, chúng tôi đều hiểu được rằng, tuy khó khăn thiếu thốn về ăn ở, điều kiện làm việc, thậm chí hy sinh tính mạng nhưng cán bộ, công nhân viên cơ quan Báo vẫn hăng say làm việc không kể ngày đêm để báo ra đúng ngày, góp phần cổ vũ quân và dân ta hăng hái chiến đấu và sản xuất.

Cùng đồng chí Bí thư Chi bộ thôn Trung, chúng tôi dạo bước trên những tuyến đường trong thôn. Tất cả đều được trải nhựa áp phan, hai bên là những ngôi nhà ngói, nhà tầng kiên cố mọc lên giữa không gian cây ăn quả rợp bóng mát. Dọc quốc lộ 17 chạy qua thôn dài gần 1 km là những dãy “nhà phố” với nhiều kiểu dáng hiện đại. Người dân thôn Trung trong kháng chiến đã kiên cường chở che cho các cơ quan, đơn vị của tỉnh sơ tán về làm việc, hòa bình lập lại, người dân nơi đây lại năng động làm giàu. Năm 2023, thôn Trung được công nhận thôn nông thôn mới kiểu mẫu; Chi bộ thôn 2 năm liền (2023, 2024) hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

Bài, ảnh: Đỗ Thành Nam