Trí tuệ con người và trí tuệ nhân tạo: Thách thức và cơ hội cho nhà lãnh đạo thời đại mới

AI không còn là khái niệm xa vời. Nó hiện diện trong mọi lĩnh vực từ y tế, giáo dục, tài chính, sản xuất đến văn hóa và nghệ thuật. Với nhà lãnh đạo, vấn đề không còn nằm ở chỗ AI quan trọng đến đâu, mà là làm thế nào để đồng hành cùng AI thay vì bị bỏ lại phía sau.

Trước khi so sánh với AI, cần một lần nữa nhìn lại khái niệm trí tuệ con người. Trí tuệ con người là khả năng nhận thức, lý luận, học hỏi, sáng tạo, thấu cảm và đưa ra quyết định trong những tình huống phức tạp, nhiều biến số. Nó được hình thành từ ý thức, trải nghiệm sống, văn hóa, đạo đức và cảm xúc.

Đặc biệt, con người có khả năng đặt câu hỏi “vì sao?”, biết mơ ước, tưởng tượng và kết nối với ý nghĩa sâu xa của cuộc sống. Một nhà lãnh đạo không chỉ quản trị bằng lý trí, mà còn bằng trái tim và tầm nhìn, để từ đó dẫn dắt người khác đi cùng hành trình phát triển.

Ngược lại, trí tuệ nhân tạo là sản phẩm do con người lập trình, mô phỏng khả năng xử lý thông tin và học hỏi của bộ não. AI không có ý thức, không “biết” lý do đằng sau hành động của nó, mà chỉ phản ứng dựa trên dữ liệu và thuật toán. Nó không có giá trị đạo đức tự thân, không phân biệt đúng - sai, thiện - ác, mà chỉ phản hồi theo mục tiêu đã lập trình.

Tuy nhiên, AI lại vượt trội ở khả năng xử lý dữ liệu với tốc độ và quy mô khổng lồ, có thể thực hiện hàng tỷ phép tính trong vài giây, phân tích những xu hướng mà con người phải mất nhiều năm. Nếu trí tuệ con người là “ngọn lửa ý nghĩa”, thì trí tuệ nhân tạo là “cỗ máy khuếch đại”: một bên định hướng, một bên gia tốc.

Sự so sánh này cho thấy rõ: trí tuệ con người có nguồn gốc từ sinh học và tiến hóa hàng triệu năm, có ý thức, cảm xúc, thấu cảm và giá trị sống, trong khi AI chỉ là hệ thống không có ý thức, được lập trình từ dữ liệu. Con người sáng tạo từ trải nghiệm, cảm hứng; AI chỉ tái tạo từ dữ liệu có sẵn. Con người học tập suốt đời, tích lũy tri thức và kinh nghiệm; AI học nhanh nhưng phụ thuộc dữ liệu.

Khi ra quyết định, con người xem xét cả logic lẫn giá trị nhân văn, còn AI chỉ tối ưu hóa theo thuật toán. Sự bền vững của con người dựa trên lý tưởng và ý nghĩa, trong khi AI phụ thuộc vào dữ liệu và khả năng xử lý. Chính từ đây, vai trò lãnh đạo trở nên đặc biệt: con người không thể thắng AI ở tốc độ, nhưng có thể dẫn dắt AI bằng trí tuệ, đạo đức và tầm nhìn.

AI giống như một con sóng lớn. Nếu biết lướt sóng, nó sẽ đưa ta đi xa; nếu không, ta sẽ bị nhấn chìm. Với doanh nghiệp, AI mang lại nhiều cơ hội: giúp nâng cao năng suất, giảm chi phí và nguồn lực cho công việc lặp lại; mở rộng tri thức như một “thư viện sống” khổng lồ; tăng sức cạnh tranh cho những ai làm chủ AI sớm; hỗ trợ lãnh đạo ra quyết định với phân tích dữ liệu và dự báo xu hướng. AI không thay thế con người, nhưng sẽ thay thế những ai từ chối học hỏi và đổi mới.

Tuy nhiên, AI cũng đặt ra nhiều thách thức. Nguy cơ mất việc là điều tất yếu khi các công việc lặp lại bị thay thế. Nguy cơ tụt hậu xuất hiện khi cá nhân hoặc tổ chức không học tập liên tục. Nguy cơ lệ thuộc xảy ra khi con người chỉ “dùng” AI mà không biết cách “làm việc cùng AI”, trở thành nô lệ của máy móc.

Và nguy cơ lớn nhất là đạo đức: nếu thiếu trí tuệ và trách nhiệm, AI có thể bị lợi dụng cho mục đích tiêu cực. Với lãnh đạo, thách thức còn sâu sắc hơn: không học tập nghĩa là không thể dẫn dắt đội ngũ chuyển đổi số, không định hướng chiến lược cạnh tranh bằng công nghệ, không thấu hiểu tác động của AI lên mô hình kinh doanh và quan trọng nhất, không bảo vệ được giá trị con người trong một thế giới ngày càng bị chi phối bởi tốc độ máy móc. Vì vậy, học tập suốt đời không còn là sự lựa chọn, mà là trách nhiệm sống còn của nhà lãnh đạo.

Nhiều người cho rằng chỉ cần sử dụng vài công cụ AI như ChatGPT, Gemini, Copilot… và biết cách nhập lệnh là đủ. Nhưng thực tế, đó mới chỉ là khởi đầu.

Dùng AI chỉ là xem nó như một công cụ hỗ trợ, trong khi làm việc cùng AI mới là chìa khóa - coi AI như một đồng đội để cộng hưởng sức mạnh. AI có thể phân tích dữ liệu khách hàng nhanh chóng, nhưng con người phải diễn giải thành chiến lược phù hợp với văn hóa tổ chức.

AI có thể viết báo cáo, nhưng con người cần thổi vào đó cảm xúc và tầm nhìn. AI có thể dự báo xu hướng, nhưng con người mới quyết định giá trị nào nên theo đuổi. Nhà lãnh đạo tỉnh thức phải hiểu rằng AI không thay thế con người, mà chỉ bổ sung cho con người, nếu chúng ta biết cách dẫn dắt nó.

Bàn về AI cũng chính là bàn về phát triển bền vững. AI có thể giúp tiết kiệm năng lượng, tối ưu chuỗi cung ứng, giảm lãng phí. Nhưng nếu sử dụng sai, nó cũng có thể tạo ra bất bình đẳng, gia tăng thất nghiệp và khủng hoảng xã hội. Vì thế, trách nhiệm của nhà lãnh đạo không chỉ là ứng dụng AI để tăng lợi nhuận, mà còn là dẫn dắt tổ chức theo con đường phát triển bền vững, hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, xã hội và quốc gia.

Khi AI ngày càng thông minh, câu hỏi lớn nhất không phải là “AI có thể làm gì?”, mà là “con người sẽ trở thành ai?”. Nếu dừng lại, chúng ta sẽ bị thay thế. Nhưng nếu học tập liên tục, AI sẽ trở thành đồng minh đắc lực. AI có thể làm được rất nhiều điều, nhưng chỉ trí tuệ con người tỉnh thức mới quyết định AI sẽ đi theo con đường nào: phục vụ phát triển bền vững, hay kéo loài người vào khủng hoảng.

Điều cốt yếu của nhà lãnh đạo thời đại mới là học tập suốt đời, biết cộng tác cùng AI, và giữ vững ngọn lửa trí tuệ con người để dẫn dắt trí tuệ nhân tạo. Chỉ khi đó, chúng ta mới biến kỷ nguyên AI thành cơ hội vàng để đóng góp vào sự phát triển bền vững của tổ chức, xã hội và quốc gia.

(*) Tổng giám đốc Công ty TNHH Bao bì giấy nhôm New Toyo Việt Nam

Nhan Húc Quân (*)