Trang phục kể chuyện văn hóa dân tộc

Nhịp cầu lan tỏa giá trị bản sắc

Trong bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam, trang phục truyền thống được xem là chỉ dấu nhận diện từng tộc người. Mỗi bộ y phục như một tác phẩm nghệ thuật chứa đựng chiều sâu văn hóa, tổng hòa yếu tố tạo hình, kỹ thuật thủ công, màu sắc và tri thức dân gian, câu chuyện về văn hóa, lịch sử, nghệ thuật. Từ kỹ thuật nhuộm chàm cầu kỳ của người Mông, nghệ thuật dệt zèng tinh xảo của người Tà Ôi đến hoa văn trên váy áo người Ê Đê… đều phản ánh thế giới quan, biểu đạt, kết tinh tinh hoa văn hóa tộc người.

Nhìn nhận về giá trị to lớn này, Vụ trưởng Dân tộc, Hội đồng Dân tộc, TS Triệu Văn Bình khẳng định: “Trang phục truyền thống là tài nguyên văn hóa độc đáo, không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn chứa đựng hệ thống tri thức và kỹ thuật phức tạp, tạo nên lợi thế cạnh tranh cốt lõi cho du lịch Việt Nam”.

Trong bức tranh văn hóa đa dạng của Việt Nam, trang phục truyền thống được xem là chỉ dấu nhận diện từng tộc người. Nguồn: BCP

Khi trang phục được quảng bá đúng cách không những lan tỏa văn hóa dân tộc mà còn mang lại nguồn sinh kế cho đồng bào. Đơn cử tại xã Khun Há, Lai Châu, cộng đồng người Lự đã biến trang phục truyền thống thành một phần của dịch vụ du lịch. Nghệ nhân cao tuổi không chỉ truyền nghề mà còn phối hợp với chính quyền, các nhà nghiên cứu gìn giữ hoa văn, họa tiết có nguy cơ mai một, cũng như xác định yếu tố có thể cải biến phù hợp với đời sống mới. Thông qua các hoạt động trải nghiệm như dệt vải, nhuộm chàm, thêu thùa..., đồng bào đã biến quy trình sản xuất thành sản phẩm du lịch hấp dẫn, góp phần lan tỏa tới du khách giá trị của di sản.

Không chỉ gói gọn trong thôn, bản, trang phục truyền thống của các dân tộc đang từng bước vươn ra thị trường rộng lớn. Những bộ áo dài, trang phục dạ hội sử dụng họa tiết thổ cẩm của người Thái, Mường, Mông, Pà Thẻn… xuất hiện trên các sàn diễn thời trang trong nước và nước ngoài. Một số nhà thiết kế tên tuổi như Minh Hạnh, Vũ Thảo… đã khéo léo ứng dụng nguyên liệu và hoa văn bản địa để tạo nên những bộ sưu tập vừa mang hơi thở đương đại vừa gìn giữ hồn cốt dân tộc.

Cú hích bảo tồn, quảng bá

Mặc dù sở hữu tiềm năng to lớn, công tác bảo tồn và phát huy trang phục dân tộc thiểu số cũng đối mặt với những thách thức gay gắt từ sự giao thoa văn hóa và tác động của kinh tế thị trường. Sự biến đổi của trang phục, đặc biệt ở các nhóm dân tộc ít người diễn ra nhanh chóng. Người trẻ có tâm lý “ngại” mặc trang phục dân tộc vì sợ bị coi là lạc hậu hoặc thấy bất tiện trong sinh hoạt đời thường. Thời trang công nghiệp tiện dụng, giá thành rẻ dần chiếm ưu thế…

Vẻ đẹp duyên dáng của cô gái dân tộc Lự (bên trái) và dân tộc Lào (bên phải) tỉnh Lai Châu trong buổi trình diễn, quảng bá trang phục truyền thống. Nguồn: BDT

Bảo tồn trang phục truyền thống của các dân tộc được xác định là một nhiệm vụ cấp bách. Điều 7, khoản 3, Luật Di sản văn hóa quy định về việc ưu tiên bố trí ngân sách bảo vệ và phát huy giá trị di sản các dân tộc Việt Nam, trong đó có trang phục truyền thống. Dự án 6 về bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030 cũng quy định hỗ trợ nghiên cứu, phục hồi, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể các dân tộc thiểu số có nguy cơ mai một. Đây là nguồn lực quan trọng cho công tác quảng bá, phát huy giá trị trang phục dân tộc thiểu số.

Theo Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam, PGS. TS Nguyễn Thị Thu Phương, mỗi dân tộc phải có ý thức nâng cao năng lực bảo vệ, phát huy giá trị trang phục, để văn hóa hòa nhập mà không hòa tan, đánh mất bản sắc. Cần khảo sát, kiểm kê, lập danh mục di sản trang phục truyền thống của các dân tộc thiểu số trên cả nước. Đồng thời, tổ chức lễ hội, không gian văn hóa để đồng bào thường xuyên có cơ hội quảng bá bản sắc trang phục...

Công nghệ thông tin được xem là “chìa khóa” để quảng bá, lan tỏa giá trị đặc sắc của trang phục dân tộc thiểu số. Do đó, cần tăng cường số hóa tri thức dân gian liên quan đến trang phục, từ kỹ thuật dệt, thêu đến câu chuyện văn hóa gắn với di sản… Đặc biệt, ưu tiên sưu tập, ứng dụng công nghệ phục chế trang phục truyền thống của dân tộc ít người có nguy cơ mai một.

“Công nghệ không chỉ là phương tiện lưu giữ di sản hiệu quả trước tốc độ biến đổi nhanh chóng của đời sống mà còn là kênh quảng bá, lan tỏa đặc sắc trang phục dân tộc tới bạn bè trong nước và quốc tế”, PGS. TS Nguyễn Thị Thu Phương nói.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Hải Đường