'Trang mới' phía sau thỏa thuận lịch sử Azerbaijan-Armenia nối lại hòa bình ở Nam Caucasus

Cuộc họp giữa Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan và Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev, với vai trò trung gian của Tổng thống Donald Trump tại Washington D.C, ngày 8/8. (Nguồn: Getty Images)

Trong ba thập kỷ qua, tranh chấp kéo dài tại Nagorno-Karabakh nhiều lần leo thang thành xung đột, gây hậu quả nặng nề về xã hội và chính trị cho cả hai bên. Các nỗ lực hòa giải, trong đó có nhiều vòng đàm phán do Tổ chức An ninh và hợp tác châu Âu (OSCE) bảo trợ, đều gặp khó do khác biệt lập trường.

Bước ngoặt hòa bình xuất hiện sau cuộc họp ba bên ngày 8/8 tại Washington D.C (Mỹ) giữa Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan và Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev, với Tổng thống Donald Trump đóng vai trò trung gian. Hai bên thống nhất khôi phục quan hệ ngoại giao, chấm dứt các hành động thù địch.

Có thể nói, thỏa thuận là bước ngoặt với các điều khoản mang tính thực chất và khả thi. Lần đầu tiên, hai bên chính thức cam kết tôn trọng chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nhau, qua đó giảm nguy cơ tái diễn tranh chấp. Điểm đáng chú ý khác là việc thiết lập hành lang Zangezur, kết nối Azerbaijan với vùng Nakhchivan qua lãnh thổ Armenia. Tuyến đường này, còn gọi là “Tuyến đường Trump vì hòa bình và thịnh vượng quốc tế” (TRIPP), sẽ do Mỹ phát triển và quản lý trong 99 năm.

Về quân sự, hai bên nhất trí giảm hiện diện vũ trang tại các điểm nóng và thiết lập kênh liên lạc song phương thường trực để xử lý kịp thời tình huống bất ngờ, tránh nguy cơ hiểu lầm dẫn tới đụng độ. Thỏa thuận cũng bao gồm chương trình hỗ trợ nhân đạo và tái định cư quy mô lớn, nhằm ổn định đời sống cho người dân từng chịu ảnh hưởng của chiến sự.

Theo thỏa thuận, cả ở cấp quốc gia lẫn khu vực sẽ có những chuyển biến đáng kể. Azerbaijan có thể tập trung khai thác tiềm năng năng lượng và phát triển hạ tầng thay vì dồn ngân sách cho quốc phòng. Armenia có cơ hội thu hút nhiều hơn nguồn hỗ trợ quốc tế để tái thiết vùng bị tác động bởi chiến sự và nâng cao đời sống người dân. Khu vực Nam Caucasus tạo điều kiện thúc đẩy các dự án kinh tế liên kết, nhất là các hành lang vận tải năng lượng từng đình trệ vì bất ổn an ninh.

Phát biểu sau thỏa thuận lịch sử, Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev khẳng định hai nước sẽ bước sang trang mới, hướng tới tương lai an toàn và tươi sáng. Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan nhấn mạnh thỏa thuận mang lại niềm tin, mở ra chương mới về hòa bình, thịnh vượng, an ninh và hợp tác kinh tế. Ngay sau khi công bố, thỏa thuận nhận được phản hồi tích cực từ Liên hợp quốc, Liên minh châu Âu cùng các quốc gia có ảnh hưởng trong khu vực như Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, coi đây là cơ hội tái lập trật tự ổn định.

Con đường hiện thực hóa thỏa thuận vẫn còn nhiều chông gai, đòi hỏi Armenia và Azerbaijan kiên định cam kết, khôi phục lòng tin và đồng hành trong tái thiết, phát triển. Sự chung tay của cộng đồng quốc tế sẽ là yếu tố then chốt để bảo đảm thỏa thuận phát huy hiệu lực và củng cố môi trường hòa bình, ổn định và phát triển ở Nam Caucasus.

Xuân Nguyên