Trái dứa - 'mỏ vàng' xuất khẩu mới của Việt Nam

Hiện nay, sản phẩm dứa đã được xuất khẩu sang hơn 122 quốc gia và vùng lãnh thổ

Với những lợi thế sẵn có về điều kiện tự nhiên, sự đa dạng về giống cùng với sự đầu tư bài bản vào công nghệ chế biến, trái dứa Việt Nam đang đứng trước một thời cơ lịch sử để bứt phá mạnh mẽ, vươn tầm ra thị trường toàn cầu. Hành trình này tuy đầy hứa hẹn nhưng cũng ẩn chứa không ít thách thức, đòi hỏi một chiến lược phát triển đồng bộ và bền vững từ khâu sản xuất đến tiêu thụ.

Vươn ra biển lớn - khẳng định vị thế toàn cầu

Vị thế của trái dứa Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng được củng cố vững chắc. Theo thống kê của Hiệp hội Rau quả Việt Nam, tính đến hết tháng 5/2025, sản phẩm dứa của Việt Nam đã thành công chinh phục hơn 122 quốc gia và vùng lãnh thổ, phủ rộng khắp các châu lục.

Những con số ấn tượng trên là minh chứng rõ ràng cho chất lượng và khả năng cạnh tranh của nông sản Việt. Trong đó, Liên minh châu Âu (EU) hiện là thị trường tiêu thụ lớn nhất, chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025 đã nhập khẩu lượng dứa trị giá 16,56 triệu USD, chiếm tới 48% tổng kim ngạch xuất khẩu dứa của nước ta. Đứng ở vị trí thứ hai là thị trường Hoa Kỳ với giá trị 7,2 triệu USD, tương đương gần 21% thị phần.

Sự đón nhận tích cực từ các thị trường khó tính cho thấy tiềm năng to lớn mà Việt Nam có thể khai thác, đặc biệt khi tận dụng các lợi thế từ Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA).

Theo ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, thị trường dứa toàn cầu đang có một "không gian mênh mông" với xu hướng tiêu dùng ngày càng mạnh mẽ. Nhu cầu thế giới cao đến mức nhiều nơi không có đủ hàng để bán.

Một nghiên cứu thị trường chỉ ra rằng, quy mô ngành dứa thế giới đã đạt 28,79 tỷ USD vào năm 2024 và được dự báo sẽ tăng trưởng với tốc độ 6,33% mỗi năm, chạm mốc 39,13 tỷ USD vào năm 2029. Chỉ riêng hai thị trường châu Âu và Bắc Mỹ đã chiếm tới 50% tổng nhu cầu tiêu thụ, cho thấy dư địa để dứa Việt Nam gia tăng xuất khẩu vẫn còn rất lớn.

Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có sản lượng dứa lớn trên thế giới, với nền tảng sản xuất vững chắc. Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, diện tích trồng dứa cả nước hiện nay đạt khoảng 52.000 ha, trong đó có 48.000 ha đã cho thu hoạch. Năng suất bình quân đạt 184,1 tạ/ha, mang lại sản lượng hơn 860.000 tấn mỗi năm. Các vùng trồng trọng điểm trải dài từ Bắc vào Nam, tập trung tại các tỉnh như Ninh Bình, Thanh Hóa, Quảng Nam, Tiền Giang và Kiên Giang.

Một điểm đáng chú ý là việc ngành trồng trọt đã chủ động điều chỉnh cơ cấu sản xuất, trồng rải vụ để đảm bảo cung cấp dứa tươi quanh năm, đặc biệt là vụ trái mùa từ tháng 11 đến tháng 3, vốn chiếm 30% - 40% tổng diện tích, đáp ứng liên tục cho các nhà máy chế biến và đơn hàng xuất khẩu.

Lợi thế cạnh tranh của dứa Việt Nam không chỉ nằm ở sản lượng mà còn ở sự đa dạng về giống và chất lượng vượt trội. Việt Nam sở hữu nhiều giống dứa chất lượng cao, từ dứa Queen (Nữ hoàng) nức tiếng thơm ngọt, dứa Cayen cho quả to, đến giống dứa siêu ngọt MD2 – "vua" của các loại dứa đang thống trị thị trường thế giới. Giống MD2 hiện chiếm từ 50 - 55% thị phần toàn cầu và lên tới 75% thị phần tại châu Âu nhờ năng suất và chất lượng ưu việt.

Sức mạnh của ngành dứa Việt còn được thể hiện qua các sản phẩm chế biến phong phú như nước ép, dứa đóng hộp, mứt, dứa sấy khô. Điển hình là sản phẩm nước dứa cô đặc của Công ty DOVECO đã xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia và được đánh giá rất cao. Thậm chí, khách hàng khó tính như Nhật Bản sẵn sàng trả 4.000 USD/tấn, cao hơn từ 1.000 - 1.200 USD so với các thị trường EU và Mỹ, một sự công nhận cho chất lượng và uy tín của dứa Việt.

Hóa giải "điểm nghẽn" để bứt phá bền vững

Mặc dù bức tranh tổng thể đầy triển vọng, hành trình hướng tới mục tiêu xuất khẩu tỷ USD của ngành dứa Việt Nam vẫn đang đối mặt với không ít thách thức nội tại cần được tháo gỡ. "Điểm nghẽn" lớn nhất hiện nay, theo ông Đinh Cao Khuê, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc DOVECO, chính là tốc độ nhân giống còn chậm, đặc biệt đối với giống MD2 dù nhu cầu thị trường là rất lớn và lợi nhuận có thể đạt trên 700 triệu đồng/ha. Việc sản xuất cây giống bằng phương pháp nuôi cấy mô (in vitro) mới chỉ được triển khai ở quy mô nhỏ tại một số viện nghiên cứu và chưa thu hút được nhiều doanh nghiệp tham gia.

Trong khi đó, kỹ thuật nhân vô tính truyền thống bằng cách cắt khoanh cũng bị giới hạn khi mỗi khoanh chỉ tạo được 5 - 7 chồi, không thể đáp ứng nhu cầu mở rộng diện tích một cách nhanh chóng.

Rào cản về giá giống nhập khẩu cũng là một vấn đề nan giải; đơn cử, mỗi chồi dứa MD2 nhập từ Costa Rica có giá lên tới 11.000 đồng nhưng kích thước còn rất nhỏ, khiến chi phí đầu vào bị đẩy lên cao.

Bên cạnh vấn đề cây giống, ngành dứa còn đối mặt với những hạn chế khác như sự liên kết sản xuất còn lỏng lẻo và thị trường tiềm ẩn nhiều rủi ro về giá cả. Thạc sĩ Ngô Quốc Tuấn từ Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, dù đã xuất khẩu sang 122 quốc gia, Việt Nam vẫn chưa chủ động mở thêm hồ sơ kỹ thuật cho các thị trường mới tiềm năng.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch Nafoods, cũng nhấn mạnh vai trò của việc quy hoạch và kiểm soát thị trường, cảnh báo về nguy cơ trồng dứa ồ ạt khi giá cao và sự cần thiết phải quản lý chặt chẽ các quy định về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật để không làm ảnh hưởng đến uy tín chung của ngành hàng.

Thêm vào đó, theo PGS.TS. Phạm Anh Tuấn từ Viện Cơ điện nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch, dứa là loại quả dễ hỏng, do đó việc đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ bảo quản và chế biến sâu là con đường tất yếu để nâng cao giá trị xuất khẩu và giảm thiểu rủi ro thị trường.

Để hóa giải những điểm nghẽn này và hiện thực hóa mục tiêu đến năm 2030 đạt 55.000 - 60.000 ha với sản lượng 800.000 - 950.000 tấn, một chiến lược phát triển tổng thể, bài bản là yêu cầu cấp thiết.

Các/ chuyên gia đề xuất cần có sự vào cuộc của các địa phương trong việc tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp nhập khẩu và tiếp cận nguồn giống chất lượng. Cần xây dựng một chiến lược toàn diện từ khâu nghiên cứu, thử nghiệm, đào tạo kỹ thuật cho đến tổ chức liên kết sản xuất. Việc quy hoạch các vùng trồng dứa tập trung, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào chọn giống năng suất cao và cơ giới hóa sản xuất cần được đẩy mạnh. Đồng thời, phải có sự đầu tư mạnh mẽ hơn nữa vào công nghệ chế biến sau thu hoạch để sản xuất các sản phẩm đa dạng như nước ép, dứa đóng hộp, và dứa đông lạnh.

Trước nhu cầu thị trường đang tăng mạnh, việc điều chỉnh quy hoạch là cần thiết, đặc biệt cần chú trọng đến thị trường Trung Quốc với sức tiêu thụ khổng lồ. Bằng việc giải quyết đồng bộ các vấn đề từ giống, quy hoạch, công nghệ đến thị trường, quả dứa Việt Nam với những lợi thế vốn có hoàn toàn có thể thực hiện được cú bứt phá ngoạn mục, không chỉ mang lại giá trị kinh tế cao mà còn góp phần xây dựng một nền nông nghiệp Việt Nam hiện đại và bền vững.

Đức Thuận