Trách nhiệm sau danh hiệu

Trong căn nhà nhỏ ở xã Tả Phìn, nhiều năm qua Nghệ nhân Nhân dân Tẩn Vần Siệu vẫn miệt mài gìn giữ, trao truyền văn hóa truyền thống dân tộc Dao. Trên bàn, những cuốn sách cổ đã ố vàng, bên cạnh là bản dịch tiếng Việt được ông cẩn thận hoàn thiện. Hơn nửa đời người, ông nghiên cứu, dịch thuật, phục dựng và dạy chữ Nôm Dao cho thế hệ trẻ.

Danh hiệu với ông không chỉ là niềm vinh dự, mà còn là lời nhắc nhở không ngừng về trách nhiệm giữ gìn cội nguồn và truyền lửa cho thế hệ sau.

Ở vùng đất thép Mường Khương, bước chân của Nghệ nhân Nhân dân Hoàng Sín Hòa như in dấu trên mọi nẻo đường. Ông được mệnh danh là “báu vật nhân văn sống” của dân ca Nùng Dín. Không chỉ dạy hát cho lớp trẻ, ông còn thành lập câu lạc bộ Dân ca Nùng Dín, lồng ghép lời mới vào dân ca để tuyên truyền chủ trương, chính sách đến bà con.

Có thể thấy, ở khắp các bản làng của hơn 30 dân tộc anh em sinh sống trên mảnh đất Lào Cai, từ tiếng khèn Mông, làn điệu then Tày, điệu xòe Thái đến nghề vẽ sáp ong, chạm bạc, đan lát… mỗi nghệ nhân đều là một “người giữ lửa” âm thầm nhưng bền bỉ, để di sản văn hóa truyền thống không bị lãng quên.

Không chỉ âm thầm trong bản làng, với vai trò, trách nhiệm của mình, giờ đây các nghệ nhân còn góp mặt trên sân khấu lớn, trở thành “cầu nối” giữa di sản và du khách. Show thực cảnh “Vũ điệu dưới trăng” kỷ niệm 120 năm du lịch Sa Pa là một minh chứng. Gần 200 nghệ nhân và bà con đã cùng nhau tái hiện tinh hoa văn hóa bản địa, từ lễ hội đến đời sống thường ngày, đưa văn hóa dân tộc đến với hàng nghìn du khách. Dưới ánh sáng sân khấu, điệu múa, khúc hát, nhịp trống bỗng sống động hơn bao giờ hết.

Đạo diễn Đặng Xuân Trường chia sẻ: 80% trong vở diễn là bà con, nghệ nhân địa phương. Chính họ mang đến linh hồn cho vở diễn, để mỗi đêm diễn đều chạm đến trái tim khán giả.

Gần đây nhất, 39 nghệ nhân tiêu biểu của Lào Cai đã tham gia trình diễn tại Triển lãm thành tựu của đất nước nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh (2/9/1945 - 2/9/2025). Họ mang đến những màn trình diễn nghề thủ công như chế tác khèn, chạm bạc, thêu hoa văn sáp ong, cùng với những làn điệu dân ca, dân vũ đặc trưng của các dân tộc. Đây không chỉ là cách để cộng đồng tự kể câu chuyện về chính mình mà còn là lời mời gọi du khách khám phá bản sắc dân tộc độc đáo của Lào Cai.

Nghệ nhân Ninh Thị Từ, Chủ nhiệm Câu lạc bộ dân gian dân tộc Cao Lan, xã Yên Bình bày tỏ: Hết đoàn khách này lại đến đoàn khách khác, mọi người đến xem rất nhiều. Tôi thấy rất vinh dự là đến đây để mà hát múa, để mang lại bản sắc của dân tộc mỗi ngày một tiến bộ lên.

Đến nay, Lào Cai có 99 nghệ nhân được công nhận, trong đó có 2 Nghệ nhân Nhân dân, 38 Nghệ nhân Ưu tú, 14 Nghệ nhân Dân gian và 45 Nghệ nhân cấp tỉnh. Mỗi danh hiệu là một sự ghi nhận, nhưng đồng thời cũng là trách nhiệm lớn lao.

Tiến sĩ Trần Hữu Sơn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng Văn hóa và Du lịch, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa, Thể Thao và Du lịch tỉnh Lào Cai nhận định: Tất cả phong tục, tập quán, văn hóa phi vật thể muốn tồn tại được phải có vai trò cộng đồng. Trong cộng đồng, người xuất sắc nhất chính là nghệ nhân. Nếu không có họ, không ai lưu giữ và hướng dẫn cho thế hệ sau. Vì thế vai trò của nghệ nhân là vô cùng quan trọng.

Từ lớp học chữ Nôm Dao ở Tả Phìn, câu lạc bộ dân ca Nùng Dín ở Mường Khương, đến tiếng khèn Mông Bắc Hà, điệu xòe Thái Nghĩa Lộ… tất cả đang dệt nên bức tranh văn hóa Lào Cai đa sắc màu. Các nghệ nhân chính là những “cây đại thụ” văn hóa, vẫn ngày ngày bền bỉ giữ hồn dân tộc, để từ đó lan tỏa bản sắc bản làng vùng cao đến khắp mọi miền Tổ quốc và cả bạn bè quốc tế.

Danh hiệu là vinh dự, nhưng chính trách nhiệm mới là ngọn lửa giữ cho di sản sống mãi.

Nguyễn Thùy Anh