Trả lại giá trị thực cho di chỉ khảo cổ Vườn Chuối

Bộ sưu tập lưỡi rìu được khai quật tại Vườn Chuối.

Nơi lưu giữ những giá trị độc nhất vô nhị

Từ khi được phát hiện vào năm 1969 đến nay, khu di chỉ Vườn Chuối đã trải qua 11 lần khai quật với tổng diện tích 7.555m2. Tính đến nay, số lượng hiện vật, cổ vật khai quật được ở đây đã lên tới hàng chục nghìn, thuộc nhiều nhóm chất liệu như đá, đồng, gốm, gỗ, xương, sắt, ngọc…. Các hiện vật, mảnh hiện vật này được sưu tầm trải dài qua 4 giai đoạn văn hóa gồm Phùng Nguyên-Đồng Đậu-Gò Mun-Đông Sơn và Hậu Đông Sơn.

Trong số đó, hàng trăm hiện vật hoặc bộ hiện vật đang được làm hồ sơ công nhận là Bảo vật quốc gia. Theo Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý, Viện Khảo cổ học, Trưởng đoàn khai quật một số giai đoạn ở Vườn Chuối, có hàng trăm hiện vật có thể được xếp hạng Bảo vật quốc gia.

Vòng tay bằng đá.

“Về mặt chuyên môn, chúng tôi đang đề xuất là làm hồ sơ công nhận Bảo vật quốc gia theo bộ. Thí dụ, một bộ vòng có thể lên đến vài chục chiếc. Hoặc một bộ dụng cụ liên quan đến nghề chế tác đồ ngọc có thể lên đến khoảng vài trăm hiện vật” - Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý cho biết.

Đặc biệt, cuộc khai quật khu vực phía tây từ tháng 3/2024 đến tháng 3/2025 trên diện tích 6.000m2 đã làm xuất lộ cơ bản không gian phân bố, những dấu tích quan trọng liên quan đến khu vực cư trú, dấu tích sinh hoạt hàng ngày, các công xưởng chế tác đồ đá, đồ gỗ, nơi chôn cất người chết và nhiều di vật tiêu biểu của giai đoạn văn hóa Tiền Đông Sơn - Đông Sơn.

Tái hiện một mộ táng còn nguyên vẹn tại Vườn Chuối.

Một trong những kết quả quan trọng nhất của các đợt khai quật tại di chỉ khảo cổ Vườn Chuối là hệ thống mộ táng với di cốt và các đồ tùy táng còn gần như nguyên vẹn. Theo Giáo sư Lâm Thị Mỹ Dung, một trong những người gắn bó với công việc khai quật tại Vườn Chuối, những kết quả này không chỉ cung cấp hiện vật, di vật, di cốt cho việc nghiên cứu, mà còn cho thấy nhiều thông tin về phong tục tập quán, lối sống, phân tầng xã hội… của người Việt cổ từ cách đây hàng nghìn năm.

Trưng bày một số hiện vật khai quật tại Vườn Chuối.

Khi khai quật di chỉ Vườn Chuối, theo Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý, các nhà khoa học đã nhận diện được những giá trị đặc trưng, nổi bật qua các di tích, di vật, đồ đá, đồ gốm, đồ gỗ, đồ đồng, khẳng định được đây là một ngôi làng Việt cổ đã có sự phát triển xã hội tương đối cao, bước đầu trở thành một xã hội phân tầng. Nhiều hiện vật như đồ ngọc, đồ đồng, đồ gốm, đồ gỗ đã được đánh giá là bảo vật quốc gia. Những di vật đặc biệt này có lợi thế để phát triển công nghiệp văn hóa và quảng bá đến du khách trong nước và quốc tế.

“Chúng ta đã khẳng định bước đầu đó là một ngôi làng nông nghiệp, một trong những ngôi làng cổ nhất ở vùng trũng Hà Nội và cũng là vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, chứng minh là người Việt Cổ đã có lịch sử khai phá và chiếm lĩnh đồng bằng từ cách đây gần 4000 năm. Những hiện vật, dấu tích khai quật được ở đây cũng chứng minh rằng thời đại Hùng Vương dựng nước là có thật chứ không chỉ trong truyền thuyết” – Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý nói.

Ngoài ra, theo Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý, các nhà khoa học cũng phát hiện rất nhiều di tích có tầm quan trọng đặc biệt trong việc nghiên cứu lịch sử khảo cổ ở giai đoạn khởi đầu của người Việt cổ. Thí dụ như hàng trăm ngôi mộ vẫn còn giữ được tình trạng khá tốt, có thể nghiên cứu về ADN, về lịch sử phát triển của dân tộc, của người Việt và những giá trị về văn hóa, về táng tục, về truyền thống được lưu giữ ở đó.

Hành trình phía trước

Tại khu vực trưng bày những kết quả khai quật ở Vườn Chuối, một trong những nội dung xúc động nhất là bức tường ghi lại chân dung và thông tin những người đã gắn bó với khu di chỉ khảo cổ này từ nhiều năm qua, như Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Huy, thầy Nguyễn Xuân Mạnh (nguyên giảng viên bộ môn Khảo cổ học, Khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn), Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Văn Liêm, Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Thị Mỹ Dung, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Lân Cường, ông Nguyễn Văn Thắng, Giám đốc Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá…

Bức tường ghi danh những người gắn bó với di chỉ khảo cổ Vườn Chuối.

Chia sẻ về niềm vui ngày Vườn Chuối được công nhận là di tích, Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý cho biết, giới nghiên cứu khoa học rất vui mừng vì di chỉ khảo cổ này đã được công nhận là di tích theo hệ thống của Luật di sản văn hóa, kết thúc một giai đoạn bảo vệ gìn giữ và chống xâm hại để chuyển sang giai đoạn phát huy giá trị di tích.

“Ngày hôm nay, khi Vườn Chuối đã được công nhận là di tích khảo cổ cấp thành phố, chúng tôi cũng nhớ đến các thế hệ, các chuyên gia, các nhà khoa học và những bên liên quan đã cùng với chúng tôi đồng hành trong nhiều năm qua. Gần nhất là 15 năm trở lại đây, khi di tích được phát hiện và phải trải qua một hành trình dài để gìn giữ di tích chống nạn xâm hại, đào trộm, và cũng là một hành trình các bên cùng đồng hành để đề xuất Ủy ban nhân dân thành phố công nhận, chứng minh được di tích đó có tầm quan trọng đặc biệt để giữ lại, bảo tồn cho các thế hệ hôm nay và mai sau” – Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý nói.

Các mảnh hiện vật khai quật tại Vườn Chuối.

Nói về giá trị của Vườn Chuối, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn cho rằng, nơi này có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với lịch sử văn hóa của Việt Nam, với những di tích, di vật… đã thể hiện được chiều dài lịch sử của dân tộc. Vườn Chuối đã chứng minh cho dòng chảy lịch sử của Việt Nam là một dòng chảy liền mạch và có rất nhiều những câu chuyện đáng quý, thể hiện những dấu ấn và bản sắc văn hóa dân tộc. Những dấu vết còn lại này đã giúp kể rất nhiều những câu chuyện về quá khứ, về lịch sử, minh chứng cho những giá trị độc đáo trong văn hóa dân tộc. Các nhà khoa học cũng đề xuất nên xây dựng một khu công viên khảo cổ ở Vườn Chuối để lan tỏa, phát huy những giá trị của khu di chỉ khảo cổ độc nhất vô nhị này.

Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý cho biết, các nhà khoa học đang xây dựng những chương trình, nhiệm vụ để cùng phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Hà Nội và các cơ quan liên quan tiếp tục nghiên cứu làm rõ những giá trị đặc sắc, đặc trưng của di chỉ Vườn Chuối, Hà Nội nói riêng và vùng đồng bằng Bắc Bộ nói chung. “Đây cũng là một hành trình dài, chúng tôi sẽ phải cố gắng tiếp tục. Ngoài ra, chúng tôi cũng hy vọng là Vườn Chuối với sự góp sức của nhiều bên, sẽ trở thành một công viên di sản điển hình của Việt Nam và Đông Nam Á” – Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý chia sẻ.

Giáo sư Lâm Thị Mỹ Dung cũng cho rằng, cần phải có một công viên khảo cổ tại đây, vừa để lưu giữ tài nguyên khảo cổ, vừa để các thế hệ sau biết đến những di sản của cha ông, đồng thời có thể khai thác du lịch, để di tích phát huy được những giá trị của mình.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh, việc hình thành nên một công viên để tôn vinh những giá trị của di tích Vườn Chuối không chỉ giúp kể lại cho thế hệ sau câu chuyện lịch sử, quá khứ, mà còn minh chứng cho tình yêu của chúng ta đối với lịch sử, đồng thời chứng minh cái tầm quan trọng của di tích, của văn hóa, của lịch sử trong dòng chảy phát triển của đất nước.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc người dân tham gia vào việc bảo vệ di tích. “Chúng ta đánh giá rất cao nỗ lực của các nhà khảo cổ và của cả người dân trong việc bảo vệ những chứng tích của lịch sử, bảo vệ những giá trị văn hóa của dân tộc. Và điều này minh chứng rằng, khi chúng ta yêu văn hóa, biết tôn trọng những giá trị của văn hóa, của truyền thống, cũng là lúc chúng ta hình thành nên hành trang vô cùng quan trọng cho sự phát triển của đất nước” – Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn khẳng định.

TUYẾT LOAN