TP.HCM và chiến lược nhân tài cho siêu đô thị

Để giữ chân nhiều sinh viên xuất sắc ở lại làm việc, cần triển khai chương trình “Học bổng TP.HCM” trong các lĩnh vực có nhu cầu cao như STEM, hàng hải, năng lượng, y tế và giáo dục. Ảnh: Lê Toàn

Tầm nhìn, định vị và cơ chế quản trị một cửa

TP.HCM mới cần định vị mình như một siêu đô thị kết nối, tích hợp được kinh tế cảng và kinh tế biển, công nghệ cao và bán dẫn, tài chính và công nghệ tài chính (fintech), logistics hiện đại, du lịch ven biển và loại hình du lịch kết hợp hội nghị, hội thảo, khen thưởng, tổ chức sự kiện (MICE).

Tất cả cần được gói gọn trong một thông điệp đơn giản, dễ nhớ và gắn liền với chất lượng sống “Làm việc bên cảng, sống bên biển”, nhằm tôn vinh phong cách sống dọc theo hành lang sông và biển trải dài từ Thủ Đức, Thủ Thiêm đến Vũng Tàu và Cần Giờ.

Đồng thời, cũng gắn liền với một mục tiêu rõ ràng là phấn đấu đến năm 2030, vùng TP.HCM trở thành một trong những trung tâm hàng đầu ASEAN về thu hút nhân lực và vốn chất lượng cao, phù hợp với các chuẩn mực môi trường, xã hội và quản trị (ESG) và được công nhận là nơi có năng suất lao động cao nhất Việt Nam.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, một cơ chế khả thi là thành lập cơ quan “một cửa” liên tỉnh: Cơ quan Nhân tài và Đầu tư vùng TP. HCM (GTIA). Nhiệm vụ của GTIA là thống nhất trong việc cấp visa, cấp phép hành nghề, ưu đãi, phân bổ đất để xây dựng nhà ở cho chuyên gia, cũng như thúc đẩy quan hệ hợp tác giữa hệ thống các trường đại học và doanh nghiệp.

GTIA cũng cần công bố Bảng điểm đánh giá nhân lực hằng năm để theo dõi các chỉ số như dòng chảy nhân tài, thời gian cấp phép, tỷ lệ giữ chân sinh viên sau tốt nghiệp, số lượng việc làm cho lĩnh vực nghiên cứu và phát triển (R&D), tăng trưởng năng suất và các chỉ số đo lường mức độ hòa nhập của nhân lực.

Nếu thiếu đi cơ chế quản trị tích hợp, ngay cả những sáng kiến được thiết kế tốt nhất cũng sẽ bị phân tán và suy giảm hiệu quả.

Xây dựng động lực phát triển nguồn nhân lực

Ưu tiên tiếp theo phải là nâng cấp nhanh chóng nền tảng kỹ năng của toàn vùng TP. HCM mới. Khu vực công và tư nên cùng nhau thành lập Quỹ Nâng cấp kỹ năng khu vực dưới hình thức chương trình hỗ trợ đối ứng, trong đó ưu tiên các khóa học có chứng chỉ vi mô có thể xác thực và hộ chiếu kỹ năng số, nhấn mạnh vào các dự án ứng dụng cùng doanh nghiệp, đồng thời yêu cầu báo cáo minh bạch về kết quả như mức tăng lương, tỷ lệ thăng chức và tỷ lệ hoàn thành chứng chỉ.

Song song đó, các liên minh đại học - doanh nghiệp cần phát triển vượt ra ngoài mô hình thực tập, hướng tới việc xây dựng phòng thí nghiệm chung, dùng chung trang thiết bị và cùng thiết kế chương trình đào tạo, để quá trình học tập và sản xuất hỗ trợ cho nhau. Cơ chế khuyến khích nên gắn với tỷ lệ chuyển đổi từ thực tập thành việc làm, cũng như các chương trình biệt phái nhà nghiên cứu sang doanh nghiệp. Hệ sinh thái đô thị thông minh của Bình Dương là một khuôn mẫu thực tiễn cho mô hình hợp tác Chính phủ - doanh nghiệp - trường đại học mà TP.HCM mới có thể điều chỉnh và nhân rộng.

Để giữ chân nhiều sinh viên xuất sắc ở lại làm việc, TP.HCM mới cần triển khai chương trình “Học bổng TP.HCM” trong các lĩnh vực có nhu cầu cao như STEM, hàng hải, năng lượng, y tế và giáo dục. Đổi lại, những người nhận học bổng sẽ cam kết làm việc trong một thời gian nhất định và được hỗ trợ chương trình cố vấn, phát triển năng lực lãnh đạo để có thể tiếp tục gắn bó và phát triển sau khi hoàn thành nghĩa vụ.

Thu hút chuyên gia trong nước và quốc tế

TP.HCM mới cần đơn giản hóa cả yêu cầu nhập cảnh lẫn công nhận bằng cấp chuyên môn. Cơ chế e - visa hiện nay của Việt Nam đã tạo nền tảng vững chắc và thành phố có thể thí điểm chương trình Thị thực nhân tài/Thẻ tạm trú (Talent Visa/TRC) từ 5 đến 10 năm thông qua một cơ quan “một cửa” - GTIA - dành cho chuyên gia trong các lĩnh vực ưu tiên, như thiết kế chip, kỹ thuật hàng hải, năng lượng xanh, y khoa chuyên sâu và trí tuệ nhân tạo (AI).

Loại thị thực này cần đi kèm quyền được tham gia thị trường lao động cho vợ/chồng, visa cho người phụ thuộc và thủ tục gia hạn nhanh, với mục tiêu xử lý hồ sơ đầy đủ trong 15 ngày làm việc. Các tiêu chuẩn dịch vụ rõ ràng, có thời hạn sẽ gửi tín hiệu mạnh mẽ, thu hút các chuyên gia cấp cao đang cân nhắc việc dịch chuyển đến TP.HCM sinh sống và làm việc.

Việc cấp phép hành nghề và công nhận kỹ năng cũng phải được đơn giản hóa, bằng cách đồng bộ hóa các lộ trình rút gọn với Thỏa thuận Thừa nhận lẫn nhau trong ASEAN (MRAs) đối với các ngành: kỹ thuật, điều dưỡng, kiến trúc, kế toán, y khoa, nha khoa và du lịch. Ở những ngành áp dụng MRA, TP.HCM có thể cấp giấy phép hành nghề tạm thời trong khi hoàn tất việc thẩm định đầy đủ, được hỗ trợ bởi danh mục thủ tục công khai, hệ thống theo dõi hồ sơ trực tuyến theo thời gian thực, với mục tiêu hoàn tất thủ tục trong 15 ngày cho 10 ngành then chốt nhất.

Các cải cách quy định này cần được củng cố bằng các hỗ trợ thiết thực, như miễn/giảm thuế thu nhập cá nhân có thời hạn cho những vị trí khó tuyển dụng, trợ cấp tái định cư cho chuyên gia Việt kiều và quốc tế, cùng việc cung cấp tín dụng tuyển dụng cho các doanh nghiệp nhận và đào tạo sinh viên tốt nghiệp trong nước.

Một Trung tâm Hỗ trợ nhân tài (Talent Concierge) do GTIA vận hành nên tích hợp các dịch vụ then chốt vào một gói tiện ích dễ sử dụng, gồm khám sức khỏe khi nhập cảnh, hỗ trợ tìm trường học, tư vấn nghề nghiệp cho người đi cùng, lớp học ngôn ngữ và hướng dẫn làm quen cộng đồng. Song song đó, các lộ trình nghề nghiệp kép (dual-career pathways) phát triển cùng các doanh nghiệp lớn, bệnh viện và trường đại học có thể biến các hợp đồng ngắn hạn thành cam kết dài hạn ở lại thành phố.

Tổng thể, những biện pháp này sẽ tạo nên một đề nghị rõ ràng, nhất quán và hấp dẫn, thu hút nguồn nhân lực tài năng hàng đầu trong nước và quốc tế.

Nhà ở, y tế và giáo dục

Việc kiến tạo không gian sống quan trọng không kém chính sách. TP.HCM mới nên quy hoạch các khu đô thị đa chức năng gần Khu Công nghệ cao Sài Gòn, Thủ Thiêm, cụm cảng Cái Mép, nhằm đảm bảo quãng đường di chuyển ngắn, khả năng kết nối giao thông thuận tiện, không gian làm việc chung và các tiện ích cộng đồng.

Trong các dự án này, một phần quỹ nhà ở nên được dành riêng cho các nhân sự trọng yếu trong khu vực công, như bác sĩ, giáo viên, thanh tra, với mức tiền thuê nhà được giới hạn thông qua các khoản trợ cấp dựa trên thu nhập.

Chiến lược nhà ở này cần được thực thi đi kèm với dịch vụ y tế đạt chuẩn quốc tế và hệ thống giáo dục song ngữ. Việc hợp tác với các tập đoàn bệnh viện, trường đại học uy tín để thành lập chi nhánh tại địa phương sẽ mang lại sự an tâm cho các gia đình quốc tế về chất lượng và tính ổn định.

Xây dựng thương hiệu

Chiến lược xây dựng thương hiệu và các chương trình phát triển nguồn nhân lực cần gắn kết chặt chẽ với nhau. Một hội đồng đại sứ nhân tài, bao gồm kiều bào và chuyên gia quốc tế, có thể đóng vai trò cố vấn, cố gắng lan tỏa và khuếch đại thông điệp tại các thị trường ưu tiên.

Chương trình “Học kỳ doanh nghiệp” có thể tiếp nhận sinh viên quốc tế xuất sắc tham gia thực tập, hợp tác trong 6 đến 12 tháng, với khung đào tạo dành cho người hướng dẫn, chỉ tiêu chuyển đổi thành tuyển dụng chính thức, cùng hỗ trợ với cấp thị thực linh động, từ đó biến kỳ thực tập thành tuyển dụng lâu dài và thắt chặt liên kết với các trường đại học hàng đầu.

Thời gian cấp phép cho các ngành nghề ưu tiên nên được tính theo ngày, thay vì theo tháng như trước đây. Nguồn chuyên gia cấp trung và cao, bao gồm cả kiều bào về nước sinh sống và làm việc có khả năng sẽ gia tăng. Hàng chục nghìn lao động có khả năng sẽ nhận được các chứng chỉ vi mô ngành nghề được công nhận mỗi năm. Năng suất, số lượng bằng sáng chế và sự tham gia xây dựng tiêu chuẩn sẽ có thể tăng lên. Trong lĩnh vực tài chính, sự xuất hiện của các sản phẩm tài chính carbon do địa phương khởi xướng và các chương trình hỗ trợ xuất khẩu đáng tin cậy sẽ chứng minh rằng, khu vực này đủ sức cạnh tranh ở nhóm dẫn đầu ASEAN.

Những kết quả này sẽ không đến từ một chính sách đơn lẻ mà cần có chiến lược thực thi đồng bộ, gồm cơ chế quản lý một cửa thông qua GTIA, đẩy nhanh công nhận và cấp thị thực, triển khai nhà ở và dịch vụ thiết yếu có trọng điểm, các chương trình liên kết đại học - doanh nghiệp và phát triển các cụm ngành nghề chiến lược.

Khi được thực hiện một cách đồng bộ, việc sáp nhập sẽ vượt xa ý nghĩa của một sự thay đổi hành chính mà sẽ trở thành động lực tăng trưởng bao trùm, lấy nhân tài làm trung tâm, đồng thời là điểm đến ưu tiên cho những chuyên gia hàng đầu muốn kiến tạo sự nghiệp trong thập kỷ tới.

TS. Lương Thanh Thảo (Khoa Kinh doanh Trường Đại học RMIT Việt Nam )