TP.HCM mới trước cơ hội lịch sử

Kiến tạo TP.HCM thành siêu đô thị năng động - thông minh - giàu bản sắc là ấn phẩm vừa được NXB Tổng hợp TP.HCM giới thiệu đến bạn đọc. Tác giả của ấn phẩm này là TS Nguyễn Thành Phong, nguyên Chủ tịch UBND TP.HCM và hiện là Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Nghiên cứu kinh tế - xã hội (Trường Đại học Sài Gòn).

Đây là thành quả của quá trình nghiên cứu nghiêm túc, đối thoại rộng mở và được thai nghén từ chính thực tiễn của Thành phố mà tác giả là người đã có thời gian gắn bó với mong muốn “góp một tiếng nói trong cuộc đối thoại lớn về tương lai của TP.HCM mới”.

Cơ hội mới

Từ sau khi nước nhà thống nhất, TP.HCM vẫn luôn được xem là nơi hội tụ, lan tỏa và hiện thực hóa những khát vọng đổi mới của đất nước. Sau 1975, TP.HCM vẫn phải gánh chịu tổn thất không nhỏ bởi dư chấn từ cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ, và sau đó là chuỗi ngày khắc phục hậu quả chiến tranh. Nhờ những quyết sách và chính sách kịp thời của Đảng và Nhà nước cũng như của người đứng đầu Thành phố qua các thời kỳ khác nhau, đã “hô biến” TP.HCM trở thành một trung tâm kinh tế - văn hóa vào bậc nhất cả nước.

Đặc biệt, trong bối cảnh kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, TP.HCM lại đứng trước một cơ hội mới mẻ: trở thành siêu đô thị, khi hợp nhất với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Theo TS Nguyễn Thành Phong, trong suốt nhiều thập kỷ qua, TP.HCM từng giữ vai trò là trung tâm tăng trưởng đơn lõi của cả nước. Nhưng chính mô hình này đang dần bộc lộ những giới hạn về hạ tầng, phân mảnh điều hành, và thiếu tính tích hợp vùng. Trong khi đó, hai địa phương lân cận là Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu lại phát triển theo hướng riêng biệt, làm gia tăng tình trạng thiếu điều phối và cạnh tranh nội vùng.

“Sự hợp nhất hành chính theo Nghị quyết 1685/NQ-UBTVQH15 đã tạo điều kiện để vượt khỏi những giới hạn đó, hướng đến một mô hình phát triển tích hợp, linh hoạt và bền vững hơn”, TS Nguyễn Thành Phong nhấn mạnh.

Sách Kiến tạo TP.HCM thành siêu đô thị năng động - thông minh - giàu bản sắc. Ảnh: An Sơn.

Trước khi hợp nhất, 3 địa phương: TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu đều giữ vị trí kinh tế hàng đầu cả nước, mỗi nơi sở hữu những thế mạnh riêng. TP.HCM đóng vai trò là trung tâm dịch vụ, tài chính và sáng tạo lớn nhất cả nước. Với cơ cấu dịch vụ chiếm trên 60% GRDP, dẫn đầu ở các lĩnh vực thương mại, ngân hàng, logistics, công nghệ thông tin và du lịch. Đây cũng là nơi tập trung nguồn nhân lực cao, hệ thống hạ tầng tài chính - thương mại tương đối hoàn chỉnh, đóng góp hơn 22% GDP và khoảng 25% thu ngân sách Trung ương.

Trong khi đó, Bình Dương được xem là “công xưởng” công nghiệp chế biến - chế tạo với hơn 30 khu công nghiệp và khu chế xuất có hạ tầng đồng bộ, tỷ lệ lấp đầy cao và môi trường đầu tư được đánh giá cao thuộc nhóm tốt nhất cả nước. Công nghiệp chiếm hơn 60% cơ cấu kinh tế, đóng góp khoảng 10 % giá trị sản xuất công nghiệp của Việt Nam.

Còn Bà Rịa - Vũng Tàu giữ vị trí trung tâm cảng biển và năng lượng, với cụm cảng Cái Mép - Thị Vải nằm trong nhóm 20 cảng nước sâu lớn nhất thế giới, cùng công nghiệp dầu khí, hóa dầu và thép. Ngoài ra, đây còn là một điểm đến du lịch biển - nghỉ dưỡng giàu tiềm năng ở khu vực Đông Nam Bộ.

Tuy nhiên, trước sáp nhập, liên kết vùng vẫn còn lỏng lẻo; chuỗi giá trị từ sản xuất tới dịch vụ và xuất khẩu chưa tối ưu; mỗi địa phương theo đuổi chiến lược riêng, thiếu một cơ chế điều phối thống nhất.

Hệ quả là TP.HCM rơi vào trạng thái quá tải nghiêm trọng về hạ tầng, đất đai và chất lượng sống. Bình Dương phát triển công nghiệp nhanh nhưng có dấu hiệu bão hòa và thiếu chiều sâu đổi mới. Bà Rịa - Vũng Tàu sở hữu lợi thế cảng biển và tài nguyên du lịch, nhưng bị kìm hãm bởi sự thiếu kết nối vùng và thể chế điều phối.

Trong khi đó, theo tác giả Nguyễn Thành Phong, áp lực cạnh tranh quốc tế, yêu cầu chuyển đổi mô hình tăng trưởng và kỳ vọng nâng tầm quốc gia của khu vực này ngày càng trở nên cấp thiết.

Siêu đô thị vùng tích hợp, hội tụ nhiều cực phát triển chiến lược

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 1685/NQ-UBTVQH15 được ví như một “cánh cửa thần kỳ” đối với 3 địa phương: TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu. Sau hợp nhất, TP.HCM có diện tích 6.772 km2, dân số trên 14 triệu người.

Từ đây, TP.HCM không còn là một đô thị đơn lõi - mà đã trở thành một siêu đô thị vùng tích hợp, hội tụ nhiều cực phát triển chiến lược và thiết lập khả năng dẫn dắt chưa từng có tiền lệ trong lịch sử đô thị Việt Nam.

Không chỉ là đầu tàu kinh tế, TP.HCM còn được biết đến với những biểu tượng về công trình đô thị hiện đại bậc nhất, các siêu dự án triệu USD cùng nét đẹp văn hóa thu hút tiềm năng du lịch lớn. Ảnh: Duy Hiệu.

Theo TS Nguyễn Thành Phong, trong không gian mới này, các chức năng kinh tế - xã hội được tái tổ chức theo mô hình liên kết động, đa trung tâm và bổ sung lẫn nhau. Cụ thể: khu vực TP.HCM (cũ) tiếp tục giữ vai trò trung tâm tài chính, văn hóa, giáo dục chất lượng cao và đầu mối điều phối.

Khu vực phía Nam tỉnh Bình Dương phát huy thế mạnh công nghiệp, logistics và đổi mới quy trình sản xuất. Còn Bà Rịa - Vũng Tàu trở thành trung tâm cảng biển quốc tế, du lịch sinh thái và năng lượng tái tạo của toàn vùng.

“Đây không chỉ là thay đổi địa giới, mà là cơ hội lịch sử để chuyển từ một mô hình đô thị phân mảnh, cứng nhắc sang một thực tế thích hợp, năng động, thông tin, cạnh tranh toàn cầu và có khả năng dẫn dắt vùng”, tác giả viết.

TS Nguyễn Thành Phong cho rằng, TP.HCM đã được World Bank đưa vào nhóm các thành phố ven biển ở châu Á dễ tổn thương nhưng giàu tiềm năng chuyển đổi. Với điều kiện thuận lợi về cảng biển quốc tế (Cái Mép - Thị Vải), trung tâm tài chính (Thủ Thiêm), hệ sinh thái đổi mới sáng tạo (phía Đông), mạng lưới logistics kết nối vùng, và truyền thống văn hóa hội nhập, TP.HCM đang đứng trước một cơ hội có một không hai để tái cấu trúc thành một siêu đô thị tích hợp - sáng tạo - xanh và có bản sắc.

Để làm được điều này, điều tiên quyết là phải xây dựng một mô hình phát triển mới, kết hợp giữa thể chế điều phối vùng, quản trị số, quy hoạch tích hợp không gian - chức năng, và một tầm nhìn lấy con người làm trung tâm.

Công trình Kiến tạo TP.HCM thành siêu đô thị năng động - thông minh - giàu bản sắc được tác giả triển khai theo hướng tiếp cận liên ngành kinh tế - xã hội - văn hóa - công nghệ - thể chế. Đặc biệt, tác giả còn có sự đối chiếu, so sánh với các siêu đô thị quốc tế trên thế giới và trong khu vực như Singapore, London, Paris, Seoul, Thượng Hải…, từ đó rút ra những bài học, kinh nghiệm quý giá cho TP.HCM trên hành trình trở thành siêu đô thị quốc tế.

Vì lẽ đó, ấn phẩm có thể được xem là một tham chiếu hữu ích cho bạn đọc quan tâm đến TP.HCM, đặc biệt là những người quản lý trên hành trình đưa TP.HCM mới bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, đồng thời trở thành một siêu đô thị mang tầm vóc quốc tế.

An Sơn