Tốt nghiệp trường 'top', kinh nghiệm dày vẫn thất nghiệp: Tiêu chí tuyển dụng đã thay đổi ra sao?

Thưa bà, con số 1,6 triệu thanh niên từ 15-24 tuổi không có việc làm và không tham gia học tập đang là hồi chuông báo động. Bà đánh giá như thế nào về "sức khỏe" của thị trường việc làm năm nay? Phải chăng cánh cửa đang hẹp lại chưa từng thấy đối với người trẻ?

Bà Đoàn Vân Anh: Nếu nói "cánh cửa việc làm đang đóng lại" thì chưa chính xác, nhưng rõ ràng là cửa đang cao hơn, hẹp hơn và yêu cầu cao hơn.

Theo số liệu quý III/2025, tỷ lệ thất nghiệp thanh niên ở mức trên 9%, cao hơn nhiều so với tỷ lệ thất nghiệp chung. Tuy nhiên, ở tầm vĩ mô, tổng số người có việc làm vẫn tăng. Nghịch lý là áp lực lại dồn mạnh vào nhóm thanh niên, nhất là sinh viên mới ra trường thiếu kỹ năng thực tế.

Nói cách khác, việc thì không hẳn là ít đi, nhưng việc "tốt, đúng nghề, đúng kỳ vọng" thì khan hiếm hơn rất nhiều. Người trẻ bước vào thị trường lao động bây giờ giống như bước vào một "kỳ thi tuyển" liên tục, nơi doanh nghiệp ưu tiên hiệu quả và khả năng thích ứng hơn là bằng cấp hay danh hiệu. Và đặc biệt, doanh nghiệp đang ưu tiên những ứng viên có tư duy học tập liên tục, có khả năng cập nhật công nghệ, AI và biết tự cải thiện năng lực chứ không chờ công ty đào tạo từ đầu.

Nhiều sinh viên ra trường bị sốc vì rải hàng chục hồ sơ vẫn không tìm được bến đỗ, dù họ sở hữu bảng thành tích dày đặc từ kinh nghiệm làm việc bán thời gian đến hoạt động câu lạc bộ. Tại sao lại có sự lệch pha này, thưa bà?

Bà Đoàn Vân Anh: Tôi cho rằng nguyên nhân đến từ cả hai phía.

Thứ nhất, tiêu chuẩn tuyển dụng đã thay đổi rõ rệt. Trước đây, nhiều doanh nghiệp hài lòng với ứng viên "ngoan, chăm chỉ, bằng khá - giỏi". Hiện nay, doanh nghiệp hỏi thẳng: "Bạn đã từng chịu trách nhiệm đến cùng cho một kết quả cụ thể nào chưa?". Những kinh nghiệm kiểu làm bán thời gian vài tháng, tham gia câu lạc bộ cho vui, làm tự do lặt vặt... nếu không gắn với kết quả đo được thì chỉ là "trải nghiệm", chưa thành "năng lực". Doanh nghiệp không còn đánh giá theo cảm tính, họ dựa vào dữ liệu, chỉ số và minh chứng. Một câu chuyện hay không thể thay thế cho một kết quả thật.

Thứ hai, không ít bạn trẻ đang "ảo tưởng tốt bụng" về kinh nghiệm của mình. Trong hồ sơ ghi là Trưởng nhóm câu lạc bộ, quản lý 20 người nhưng thực tế là rủ bạn bè làm sự kiện nội bộ, không có chỉ số KPI, không áp lực tài chính. Hay ghi làm nhân viên kinh doanh bán thời gian nhưng không đưa được con số mỗi tháng chốt bao nhiêu đơn, tỷ lệ chuyển đổi thế nào. Các vị trí trẻ bây giờ đòi hỏi tư duy chủ động và khả năng chịu trách nhiệm chứ không đơn thuần là "tham gia cho vui".

Doanh nghiệp bây giờ tuyển người theo năng lực và kết quả, không tuyển theo câu chuyện tự kể. Lời khuyên của tôi cho các bạn là đừng chỉ "kể mình đã làm gì", hãy chứng minh "mình đã tạo ra giá trị gì". Trong hồ sơ, mỗi trải nghiệm nên trả lời được 3 câu hỏi: Bối cảnh là gì? Bạn làm cụ thể những việc gì? Kết quả đo được ra sao?

Trong lúc bế tắc khi tìm việc, không ít bạn trẻ lựa chọn học tiếp lên Thạc sĩ như một cách để "giết thời gian". Bà đánh giá thế nào về nước đi này?

Bà Đoàn Vân Anh: Về mặt học thuật, bằng Thạc sĩ là điều tốt. Nhưng dưới góc độ tuyển dụng và phát triển nghề nghiệp, tôi xin chia sẻ thẳng thắn: Nếu học Thạc sĩ chỉ để né thực tế nghề nghiệp, thì đó là "nước đi nguy hiểm".

Các bạn sẽ gặp phải ba rủi ro lớn. Một là "thừa bằng, thiếu trải nghiệm", doanh nghiệp rất ngại tuyển người quá nhiều bằng cấp nhưng chưa từng làm việc thực tế với kỳ vọng lương cao. Hai là mất đi giai đoạn 22-25 tuổi - "thời kỳ vàng" để va chạm, thử và sửa sai trong môi trường làm việc thật. Ba là học không gắn với định hướng nghề nghiệp dài hạn. Thị trường lao động 2025 đề cao năng lực thích ứng. Nếu bạn không va chạm thực tế, bạn sẽ không hiểu doanh nghiệp cần gì và mình đang thiếu gì.

Việc học Thạc sĩ chỉ là điểm cộng khi bạn đã đi làm một thời gian, hiểu mình thiếu gì và cần học sâu để thăng tiến. Nếu hiện tại chưa có kinh nghiệm, tôi khuyên các bạn có thể vừa làm vừa học, hoặc đi làm 1-2 năm rồi quay lại học cao hơn với mục tiêu rõ ràng.

Vậy so với giai đoạn trước, tiêu chuẩn tuyển dụng của các doanh nghiệp hiện nay đã thay đổi ra sao? Một ứng viên "biết nhiều thứ" liệu có còn được ưu ái?

Bà Đoàn Vân Anh:

Một ứng viên năng động, hoạt động phong trào nhiều không còn đủ hấp dẫn nếu không chứng minh được kỹ năng lõi (như phân tích dữ liệu, lập kế hoạch tài chính, xây chiến dịch tiếp thị...) và khả năng chịu áp lực, bám mục tiêu đến cùng. Doanh nghiệp ưu tiên "độ sâu chuyên môn", sau đó mới tới "độ rộng kỹ năng".

Các doanh nghiệp tôi tư vấn có xu hướng tìm người theo mô hình chữ T (T-shaped). Nghĩa là có một "trục dọc" thật sâu về chuyên môn chính và một "thanh ngang" đủ rộng về kỹ năng mềm và kiến thức bổ trợ. Ít ai còn tuyển kiểu "giỏi cái gì cũng biết một chút". Thay vào đó, họ hỏi: "Nếu nhận bạn, 3 tháng đầu bạn có thể giải quyết được vấn đề cụ thể nào cho chúng tôi?". Điểm mới của năm 2025 là doanh nghiệp rất chú ý đến tư duy phân tích, khả năng sử dụng AI hỗ trợ công việc và tinh thần tự học của ứng viên.

Thông điệp tôi muốn nhắn nhủ là hoạt động phong trào là tài sản tốt, nhưng phải biết "chuyển hóa" thành kỹ năng tổ chức, giải quyết vấn đề. Quan trọng hơn, hãy chọn một lĩnh vực để đào sâu, chấp nhận làm những việc "không hào nhoáng" ban đầu để xây gốc nghề cho chắc.

Bà có lời khuyên nào về chiến lược tìm việc trong bối cảnh khó khăn này: Nên kiên nhẫn chờ cơ hội đúng chuyên môn hay chấp nhận làm trái ngành để "lấy ngắn nuôi dài"?

Bà Đoàn Vân Anh: Tôi không ủng hộ hai thái cực: Hoặc "ngồi chờ đúng việc" rồi thất nghiệp dài, hoặc "nhắm mắt làm đại" để rồi trượt quá xa khỏi chuyên môn. Chiến lược thực tế hơn là chọn việc gần với chuyên môn, có đường học lên, dù chưa phải "công việc trong mơ".

Hãy xác định 1-2 trục nghề nghiệp, bắt đầu ở vị trí nhỏ nhưng đúng nền tảng – đó mới là cách đi nhanh và bền vững. Chấp nhận bắt đầu ở vị trí thấp hơn, lương không cao, nhưng được học và va chạm đúng hệ sinh thái nghề đó.

Nếu buộc phải làm trái ngành để "lấy ngắn nuôi dài", hãy tự hỏi công việc này có giúp mình rèn được kỷ luật và kỹ năng chuyển đổi (như giao tiếp, chịu áp lực) hay không. Đặc biệt, hãy đặt mốc thời gian 6-12 tháng để tự rà soát. Nếu không thấy tiến gần hơn tới nghề mong muốn, phải chủ động thay đổi, đừng trôi theo công việc chỉ vì ngại bắt đầu lại.

Chúng ta có nên nhìn nhận việc thất nghiệp 3-6 tháng sau khi ra trường là một điều bình thường mới hay không? Khoảng "thời gian chết" này nên được tận dụng như thế nào?

Bà Đoàn Vân Anh: Với bối cảnh cạnh tranh hiện nay, việc mất 3-6 tháng để tìm việc phù hợp là khá phổ biến. Quan trọng không phải là bạn thất nghiệp bao lâu, mà là trong thời gian đó, bạn đã làm gì cho chính mình?

Tôi gợi ý cách biến "thời gian chết" thành "thời gian đầu tư" như sau: Thứ nhất, nâng cấp hồ sơ nghề nghiệp (CV, portfolio, LinkedIn). Thứ hai, học có chọn lọc các kỹ năng "đụng việc ngay" như Excel nâng cao, phân tích dữ liệu, thiết kế. Thứ ba, tự tạo trải nghiệm thực tế bằng cách làm dự án nhỏ, tham gia tình nguyện có KPI rõ ràng. Thứ tư, chủ động xây dựng mạng lưới quan hệ trong ngành.

Người tuyển dụng đánh giá rất cao những ứng viên biết biến giai đoạn thất nghiệp thành giai đoạn hoàn thiện bản thân. Khi đi phỏng vấn, thay vì giải thích "em thất nghiệp 6 tháng", hãy nói: "Trong 6 tháng qua, em chủ động dành thời gian để học kỹ năng A, làm dự án B. Em tin là nhờ vậy, hôm nay em sẵn sàng đóng góp cho công việc này tốt hơn".

Cuối cùng, bà có lời khuyên nào dành cho những bạn trẻ đang mất niềm tin vào bản thân vì bị thị trường từ chối?

Bà Đoàn Vân Anh: Tôi muốn nói với các bạn ba điều. Một là, đừng đồng nhất giá trị bản thân với kết quả tuyển dụng. Một email từ chối không nói lên con người bạn, nó chỉ nói rằng ở thời điểm này, bạn chưa phải "đáp án đúng" của họ. Hai là, hãy thành thật soi lại mình đang thiếu gì, can đảm nhìn vào lỗ hổng kỹ năng để lên kế hoạch lấp đầy. Ba là, hãy hành động nhỏ, đều đặn thay vì chờ cơ hội lớn.

Xin cảm ơn bà!