Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 và bài học về xây dựng 'thế trận lòng dân' hiện nay

Đây là minh chứng điển hình cho nghệ thuật tổ chức lòng dân thành sức mạnh chiến lược. Mỗi người dân, tổ chức, lực lượng và cộng đồng đều trở thành một mắt xích trong cuộc tổng khởi nghĩa. Đảng không chỉ tuyên truyền, vận động, khơi dậy lòng dân mà còn kiến tạo một kết cấu chính trị có khả năng quy tụ, định hướng và tổ chức, điều phối mọi nguồn lực xã hội, tạo nên “thế trận lòng dân”, sức mạnh toàn dân, chỉ đạo đồng loạt hành động đúng thời điểm quyết định để giành thắng lợi. Bài học lớn được đúc rút là chỉ khi nhân dân được đặt ở trung tâm, được dẫn dắt bằng lý tưởng cao đẹp, được tổ chức, hướng dẫn bằng phương pháp khoa học thì cách mạng mới giành thắng lợi. Trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, bài học ấy vẫn giữ nguyên giá trị, cần được nhận thức, vận dụng và phát huy ở tầm cao mới, nhất là trong tư duy chiến lược xây dựng “thế trận lòng dân” vững chắc trong tình hình mới.

Một là, lòng dân là tài sản quốc gia, cần được bảo vệ như nguồn lực chiến lược quan trọng nhất, cần lập thành thế trận liên hoàn, vững chắc, tạo sức mạnh to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 cho thấy, lòng dân không chỉ là niềm tin vào Đảng, biểu hiện cảm xúc mang tính đạo đức xã hội, mà chính là nguồn lực chiến lược, tài sản quốc gia có giá trị sống còn trong mọi giai đoạn lịch sử. Chỉ trong vòng 15 ngày, toàn dân từ Bắc chí Nam đã nhất tề đứng dậy giành chính quyền, chấm dứt gần 100 năm đô hộ của thực dân Pháp và hơn 1.000 năm chế độ phong kiến, thiết lập nền dân chủ cộng hòa đầu tiên trong lịch sử dân tộc. Thắng lợi đó không đến từ sức mạnh vũ khí hay nguồn viện trợ bên ngoài, mà từ “thế trận lòng dân” vững chắc, nhân dân trở thành trung tâm và chủ thể hành động của cách mạng.

Người dân cổ vũ bộ đội diễu hành trên đường phố trong ngày kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (7-5-1954 / 7-5-2024). Ảnh: TUẤN HUY

Trong bối cảnh hiện nay, bài học về lòng dân càng trở nên cấp thiết. Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới, thế giới nhiều biến động, những hình thái xâm lăng không chỉ mang dáng dấp xe tăng, đại bác mà còn ẩn mình trong các “cuộc chiến không khói súng”: Chiến tranh nhận thức, thao túng thông tin, tấn công mạng, xâm nhập hệ giá trị văn hóa-tư tưởng; nguy cơ “diễn biến hòa bình”, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” diễn ra hằng ngày, nhất là trên không gian mạng. Thêm vào đó, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), công nghệ deepfake, thuật toán phân cực dư luận đặt ra những thách thức chưa từng có đối với việc quản lý và giữ vững lòng dân. Nếu không tổ chức lòng dân thành thế trận liên hoàn, đa tầng, tích hợp, thông minh, thích ứng nhanh thì rất dễ bị phân hóa, chia rẽ, thậm chí bị lôi kéo, thao túng. Vì vậy, lòng dân phải được xem là tài sản quốc gia, được bảo vệ như biên giới lãnh thổ, được đo lường, theo dõi, tổ chức và dẫn dắt một cách khoa học. Xây dựng “thế trận lòng dân liên hoàn” chính là cách bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, từ gốc, ngay trong nhân tâm.

Hai là, phát huy cao độ chủ nghĩa yêu nước, lòng tự hào dân tộc, ý chí chiến đấu của toàn dân là nền tảng tư tưởng-chính trị để tổ chức và vận hành “thế trận lòng dân”.

Trong mọi cuộc cách mạng, yếu tố quyết định không phải là vũ khí mà là sức mạnh chính trị, tinh thần được hun đúc từ chủ nghĩa yêu nước, lòng tự hào dân tộc và ý chí chiến đấu đến cùng vì độc lập, tự do. Đây chính là nền tảng tư tưởng, chính trị, văn hóa tạo nên tính chính danh, tính bền bỉ và sức bùng nổ của mọi phong trào cách mạng. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã chứng minh điều đó trong điều kiện hết sức khó khăn.

Hiện nay, bên cạnh thuận lợi và thời cơ, chúng ta đối mặt với nhiều nguy cơ: Sự phai nhạt bản sắc văn hóa, phân hóa tư tưởng xã hội, mất phương hướng giá trị ở một bộ phận thanh niên, xu hướng thực dụng gia tăng. Do đó, việc phát huy và hiện đại hóa chủ nghĩa yêu nước trở thành yêu cầu cấp thiết. Chủ nghĩa yêu nước phải được chuyển hóa thành hành vi công dân, năng lực sáng tạo, trách nhiệm xã hội, bản lĩnh quốc gia trong hội nhập toàn cầu. Lòng tự hào dân tộc cần thể hiện bằng hành động cụ thể: Bảo vệ sự thật, đấu tranh chống tin giả; gìn giữ ngôn ngữ, văn hóa Việt Nam trên không gian số; khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo trong thế hệ trẻ.

Để đạt được điều đó, các cấp, các ngành cần triển khai một hệ sinh thái tinh thần quốc gia, trong đó chủ nghĩa yêu nước là cốt lõi, được giáo dục xuyên suốt từ gia đình-nhà trường-xã hội, gắn với chương trình chuyển đổi số quốc gia và các chính sách phát triển. Cần tạo dựng những không gian thể hiện lòng yêu nước hiện đại như bảo tàng số, nền tảng AI kể chuyện lịch sử, mạng xã hội lan tỏa tinh thần dân tộc, cơ sở dữ liệu quốc gia ghi nhận sáng kiến công dân. “Thế trận lòng dân” vì thế sẽ không chỉ dừng lại ở những phong trào truyền thống mà còn chuyển hóa thành năng lực chính trị-xã hội có thể huy động trong mọi tình huống.

Ba là, kết hợp chặt chẽ “thế trận lòng dân” với quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân để kiến tạo thế trận tổng hợp vững chắc bảo vệ Tổ quốc.

Một quốc gia chỉ có thể tự bảo vệ vững chắc trước mọi nguy cơ nếu xây dựng được một thế trận tổng hợp: Lòng dân là nền móng tinh thần, quốc phòng toàn dân là cánh tay hành động, an ninh nhân dân là vành đai bảo vệ từ bên trong. Đây là sự thống nhất biện chứng giữa 3 trụ cột chiến lược: “Thế trận lòng dân”-quốc phòng toàn dân-an ninh nhân dân; trong đó, “thế trận lòng dân” giữ vai trò định hướng và lan tỏa nguồn lực; quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân là khả năng huy động, phối hợp lực lượng để phát hiện, xử lý, vô hiệu hóa các nguy cơ từ bên ngoài và bên trong.

Thắng lợi của Tổng khởi nghĩa Tháng Tám là minh chứng tiêu biểu. Khi thời cơ đến, chính sự phối hợp giữa lực lượng chính trị (Việt Minh), lực lượng vũ trang cách mạng và hàng triệu quần chúng nhân dân có tổ chức đã nhanh chóng giành chính quyền trên phạm vi cả nước.

Đại hội XIII của Đảng đã xác định: Tăng cường tiềm lực quốc phòng, an ninh; xây dựng và phát huy mạnh mẽ “thế trận lòng dân” trong nền quốc phòng toàn dân và nền an ninh nhân dân, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong mọi tình huống. Đây là quan điểm, chủ trương xuyên suốt, thể hiện tư duy chiến lược của Đảng. Khi được tổ chức bài bản, “thế trận lòng dân” trở thành lớp “lá chắn mềm” nhưng bền vững, góp phần giữ vững ổn định xã hội, tạo đồng thuận và củng cố niềm tin, là điều kiện thiết yếu để phát huy hiệu quả thế trận quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân.

Bốn là, xây dựng “hệ sinh thái lòng dân” phù hợp thời kỳ cách mạng mới.

Lịch sử cách mạng Việt Nam chứng minh một chân lý: Lòng dân là cội nguồn sức mạnh, là nền tảng quyết định thắng lợi. Trong Cách mạng Tháng Tám, dù chưa có chính quyền hợp pháp nhưng Đảng ta đã tổ chức thành công một "hệ sinh thái lòng dân", kết hợp nhịp nhàng giữa yếu tố vật chất và tinh thần, truyền thống và cách mạng, tổ chức và tự giác.

Ngày nay, đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới với nhiều thời cơ, đồng thời cũng nhiều khó khăn, thách thức. Các thế lực thù địch, cơ hội triệt để lợi dụng những khoảng trống trong nhận thức, việc thực hiện chính sách và diễn biến tâm lý xã hội để chống phá cách mạng Việt Nam. Điều đó đặt ra yêu cầu cấp thiết phải xây dựng và phát triển một hệ sinh thái lòng dân hiện đại, tích hợp, thích ứng, vượt khỏi giới hạn tổ chức hành chính truyền thống, hướng tới cấu trúc liên thông đa trục.

Trên nền tảng chính trị, tư tưởng, văn hóa, giáo dục, cần hình thành giá trị chung, niềm tin bền vững, bản lĩnh quốc gia. Thông qua trục thông tin, truyền thông, dư luận, cần kiến tạo không gian đối thoại tích cực, định hướng nhận thức xã hội. Trục kinh tế, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo sẽ chuyển hóa lòng dân thành động lực phát triển. Trục ngoại giao và bản sắc văn hóa góp phần lan tỏa hình ảnh đất nước ra thế giới. Khi được tổ chức đồng bộ, "hệ sinh thái lòng dân" Việt Nam trong kỷ nguyên mới sẽ trở thành sức mạnh mềm vững chắc, tạo ra sức mạnh tổng hợp to lớn để bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước.

Trung tướng, PGS, TS LÊ VĂN HẢI, Phó chính ủy Học viện Quốc phòng