Tổng chủ biên sách giáo khoa trăn trở với nạn sách giáo khoa giả, sách lậu

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Công điện 82/CĐ-TTg ngày 4/6/2025 về tiếp tục đẩy mạnh cao điểm đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.[1]

Điều này cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi vấn đề trên.

Trong lĩnh vực xuất bản, giáo dục, sách giáo khoa giả, sách lậu là vấn nạn cần có giải pháp hiệu quả. Ngăn chặn sách giáo khoa giả không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng mà còn bảo vệ uy tín, danh dự của các tác giả sách, giúp nhà xuất bản hoạt động bền vững.

Chủ biên bức xúc khi công sức sáng tạo không được tôn trọng

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Cao Cự Giác, Giảng viên cao cấp tại Trường Sư phạm - Trường Đại học Vinh, Tổng Chủ biên kiêm Chủ biên sách giáo khoa Khoa học tự nhiên (lớp 6, 7, 8, 9) và sách giáo khoa Hóa học (lớp 10,11, 12) bộ sách Chân trời sáng tạo bày tỏ, sách giáo khoa được xem là một loại hàng hóa đặc biệt vì mang tính giáo dục và văn hóa cao, đồng thời phục vụ nhu cầu học tập bắt buộc trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Do đó, sách giáo khoa chịu sự kiểm soát chặt chẽ của Nhà nước về nội dung, giá cả không như các loại hàng hóa thông thường khác. Với tính ổn định về nhu cầu, đặc điểm thời vụ và tác động xã hội sâu rộng, sách giáo khoa đóng vai trò then chốt trong việc bảo đảm quyền tiếp cận giáo dục cho mọi học sinh.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Cao Cự Giác, Tổng Chủ biên kiêm Chủ biên sách giáo khoa Khoa học tự nhiên và sách giáo khoa Hóa học trong bộ sách Chân trời sáng tạo. Ảnh: NVCC.

Tuy nhiên, thực trạng sách giáo khoa giả đang gây ra nhiều hệ lụy. Trước hết, sách giáo khoa giả thường có chất lượng kém, nội dung sai lệch hoặc thiếu chính xác so với bản gốc, dẫn đến việc học sinh hiểu sai kiến thức, ảnh hưởng đến quá trình tiếp thu và lĩnh hội tri thức.

Bên cạnh đó, chất lượng in ấn thấp như chữ in mờ, hình ảnh không rõ nét khiến học sinh gặp khó khăn trong việc đọc và tra cứu thông tin, từ đó làm giảm hiệu quả học tập và gây mất hứng thú trong quá trình học. Ngoài ra, việc sử dụng sách giả còn ảnh hưởng đến tâm lý học sinh, khiến các em mất niềm tin vào tài liệu học tập, tạo cảm giác hoang mang và lo lắng khi tiếp cận nội dung học.

Nói thêm về những hệ lụy, thầy Giác chia sẻ: “Về mặt kinh tế, phụ huynh phải chi thêm tiền để mua lại sách giáo khoa chính thống do nhà xuất bản phát hành, tạo nên gánh nặng tài chính không nhỏ cho nhiều gia đình.

Không chỉ gây ảnh hưởng đến học sinh, hành vi làm giả sách giáo khoa còn gây tổn thất lớn đối với các tác giả. Trước hết, sách giả làm giảm doanh thu từ bản quyền, ảnh hưởng trực tiếp đến tiền nhuận bút của tác giả và nhà xuất bản.

Việc bị làm giả cũng đồng nghĩa với việc quyền sở hữu trí tuệ bị xâm phạm, khiến công sức và sự sáng tạo của tác giả không được tôn trọng, từ đó làm giảm động lực sáng tác.

Sách giáo khoa giả có chất lượng thấp có thể bị nhầm lẫn với sách thật, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và danh tiếng của tác giả trong mắt học sinh và cộng đồng. Bên cạnh đó, việc bị sao chép, làm giả một cách trái phép còn gây ra tổn thất tinh thần lớn, khiến tác giả cảm thấy bị xúc phạm và không được bảo vệ đúng mức”.

Chia sẻ về vấn đề này, Phó giáo sư, Tiến sĩ Ngô Minh Thủy - Viện trưởng Viện nghiên cứu phát triển Văn hóa, Ngôn ngữ và Giáo dục (CLEF); nguyên Phó hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại ngữ (Đại học Quốc gia Hà Nội); Tổng chủ biên 2 bộ sách giáo khoa tiếng Nhật bày tỏ: “Đã là sách giả thì chắc chắn đó là những cuốn sách được in hoặc photocopy một cách lén lút, không phải là bản thảo chính thức do nhà xuất bản in. Mà như vậy, chất lượng sẽ kém hơn và không loại trừ có thể bị thiếu một số phần một số trang nếu việc sao chép in lậu cẩu thả.

Ngoài ra, nếu phụ huynh, học sinh không biết mà mua phải sách giả, thì tức là họ bị lừa dối, phải trả tiền cho những sản phẩm kém chất lượng. Còn nếu phụ huynh, học sinh biết là sách giả mà vẫn mua thì chính hành động đó cũng có hại đối với giáo dục và sự phát triển nhân cách của các em”.

Phó giáo sư, Tiến sĩ Ngô Minh Thủy - Tổng chủ biên 2 bộ sách giáo khoa tiếng Nhật. Ảnh: NVCC.

Cô Thủy cũng chia sẻ, để làm ra một cuốn sách giáo khoa có chất lượng, nhóm tác giả phải bỏ ra rất nhiều công sức, nhiều thời gian làm việc. Do vậy, các tác giả cảm thấy bất bình, phẫn nộ khi ai đó chỉ đơn giản copy lại sách rồi kinh doanh một cách bất hợp pháp.

Sách là sản phẩm trí tuệ của nhóm tác giả, nhóm tác giả vừa tự hào vừa có trách nhiệm với những gì mình viết trong sách. Sách giáo khoa thật là sách được kiểm duyệt kỹ càng trước khi đưa ra ngoài xã hội, còn sách giả thì không có sự kiểm duyệt nên khả năng có sai sót, nhầm lẫn, thiếu trang… có thể xảy ra.

Bên cạnh đó, khi sách bị in giả, thông tin về nhu cầu sử dụng sách đến với nhà xuất bản bị sai lệch. Nhà xuất bản không in thêm, không hoặc giảm tái bản sách vì thị trường đã bị sách giả lấp đầy. Điều này ảnh hưởng xấu đến doanh thu của nhà xuất bản, và ảnh hưởng cả đến nhuận bút của tác giả.

Ứng dụng công nghệ chống giả là một biện pháp lâu dài và hiệu quả

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Cao Cự Giác bày tỏ, để ngăn chặn tình trạng in ấn và buôn bán sách giáo khoa giả, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía.

Trước hết, chính quyền cần tăng cường công tác kiểm tra và xử phạt nghiêm khắc đối với các hành vi sản xuất, phân phối sách giả, đặc biệt là trên các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội – nơi đang trở thành kênh phân phối phổ biến.

Song song đó, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức của phụ huynh và học sinh về cách nhận biết sách giáo khoa chính thống, thông qua các dấu hiệu như tem chống giả, mã số ISBN và lựa chọn mua sách từ các nhà xuất bản uy tín.

Cuối cùng, việc ứng dụng công nghệ chống giả là một biện pháp lâu dài và hiệu quả. Có thể sử dụng tem hologram – loại tem sử dụng công nghệ hình ảnh ba chiều để tạo hiệu ứng ánh sáng thay đổi khi nhìn từ các góc khác nhau – kết hợp với mã ISBN xác thực hoặc công nghệ blockchain để bảo đảm tính minh bạch và độ tin cậy cao trong quy trình xuất bản và phân phối sách giáo khoa. Tất cả các giải pháp này nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của học sinh, tác giả và toàn xã hội trong quá trình tiếp cận tri thức.

Theo cô Thủy, luật pháp cần nghiêm hơn nữa đối với việc sản xuất, mua bán sách giả.

Hoạt động tuyên truyền cũng vô cùng quan trọng, để cả giáo viên, phụ huynh và học sinh đều tẩy chay việc sử dụng sách giả, có ý thức tôn trọng bản quyền và tôn trọng thành quả lao động trí óc.

“Cần phổ biến thông tin để người tiêu dùng thấy rằng một cuốn sách in lậu có rẻ hơn một chút nhưng không đáng là bao. Quyển sách là người bạn của các em học sinh trong cả một năm học, thậm chí nhiều hơn vì các em còn dùng để ôn tập cho các năm học sau. Chính vì vậy, cần cho các em sử dụng những quyển sách thật với chất lượng tốt” – cô Thủy chia sẻ.

Tài liệu tham khảo:

[1] https://baochinhphu.vn/thu-tuong-chi-dao-tiep-tuc-day-manh-cao-diem-dau-tranh-ngan-chan-day-lui-buon-lau-gian-lan-thuong-mai-102250604184402608.htm

Trần Trang